KÖK HARFLER: ط ل ع
ANLAM:
طَلَعَ : Doğma veya yükselme ile görünmek. (Güneş) doğmak. (Ekin) çıkmaya başlamak, filizi ortaya çıkmak.
AÇIKLAMA:
xx
DİĞER BAZI TÜREVLER:
xx
KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ:
Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.
|
| Tür | Adet | Anlam | Örnek |
| طَلَعَ | fiil-I | 2 | Doğdu | 18/17 |
| أَطْلَعَ | fiil-IV | 1 | Haberdar etti, bildirdi, gösterdi | 3/179 |
| اِطَّلَعَ | fiil-VIII | 7 | Çıktı, çıkıp baktı, görüp bildi, örttü, farkına vardı | 37/55 |
| مَطْلِعٌ | isim | 1 | Doğuş yeri | 18/90 |
| مَطْلَعٌ | isim | 1 | Doğuş | 97/5 |
| طَلْعٌ | isim | 4 | Hurma çiçeği, hurma çiçeğinin tomurcuğu | 50/10 |
| طُلُوعٌ | isim | 2 | Doğmak | 20/130 |
| مُطَّلِعٌ | isim | 1 | Görüp bilen, muttali olan, bakan | 37/54 |
|
| Toplam | 19 |
|
|
TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER:
Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelerin bazılarına günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.
| Tâli’ | طَالِع | 1: Doğan. Tulu’ eden. 2: Hedefin arkasına düşen ok. |
| Tulû’ | طُلُوع | Doğma, doğuş. |
| Tal’at | طَلْعَة | Vecih, yüz. Çehre. |
| Tulûât | طُلُوعَات | Hazırlıksız olarak birden kalbe gelen manalar, ilhamlar. Doğuşlar. |
| Matla’ | مَطْلَع | Güneş veya yıldızların doğdukları yer, ufuktan çıktıkları yer. |
| Metâli’ | مَطَالِع | Tulu’ edecek yerler veya zamanlar. |
| Mutâlaa | مُطَالَعَة | Bir mes’ele hakkında bilgi edinmek için tetkikatta bulunma, okuma, okuma ile meşguliyet. |
| Mutâli’ | مُطَالِع | Mutalaa eden. Kitab okuyan. Kitablarla tetkik ve bilgi için uğraşan. |
| Ittılâ | اِطِّلَاع | 1: Bilgi edinme. 2: Öğrenme. |
| Muttali’ | مُطَّلِع | Haberli. Bilgisi olan. |
| Tâlih | ——— | Şans. Kader. Baht. |
Talih kelimesi, “yükselen yıldız, şans” anlamındaki tâli’ (طَالِع) sözcüğünden gelmektedir. Bu kelime, “çıktı, belirdi, yıldız veya güneş doğdu” anlamındaki tala’a (طَلَعَ) fiilinin ism-i fâilidir. Konuşma dilinde “ayn” sesinin “h” olarak telaffuz edilmesi Anadolu ağızlarında görülür. “H” harfi ile talih yazımı 1920’li yıllarda benimsenmiştir. (Nişanyan Sözlük)
Matla’ kelimesi, “1. doğum yeri, doğu, yıldızların ve güneşin doğum yeri, 2. şiirde gazelin ilk mısraı” anlamındaki matla’ (مَطْلَع) sözcüğünden gelmektedir. (Nişanyan Sözlük)
ÂYETLER:
DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.
طَلَعَ : Fiil-I.
| 18:17 | وَتَرَى الشَّمْسَ إِذَا طَلَعَتْ تَزَاوَرُ عَنْ كَهْفِهِمْ ذَاتَ الْيَمِينِ |
| Diyanet Meali: | (Orada olsaydın) güneş doğduğunda onun; mağaralarının sağ tarafına kaydığını görürdün. |
| 18:90 | حَتَّىٰ إِذَا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَطْلُعُ عَلَىٰ قَوْمٍ |
| Diyanet Meali: | Güneşin doğduğu yere ulaşınca, onu bir halk üzerine doğar buldu. |
أطْلَعَ : Fiil-IV.
| 3:179 | وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ |
| Diyanet Meali: | Allah, size gaybı bildirecek de değildir. |
اِطَّلَعَ : Fiil-VIII.
| 5:13 | وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَىٰ خَائِنَةٍ مِنْهُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ |
| Diyanet Meali: | (Ey Muhammed!) İçlerinden pek azı hariç, onların daima bir hainliğini görüyorsun. |
| 18:18 | لَوِ اطَّلَعْتَ عَلَيْهِمْ لَوَلَّيْتَ مِنْهُمْ فِرَارًا وَلَمُلِئْتَ مِنْهُمْ رُعْبًا |
| Diyanet Meali: | Onları görseydin, mutlaka onlardan yüz çevirip kaçardın ve gördüklerin yüzünden için korku ile dolardı. |
| 19:78 | أَطَّلَعَ الْغَيْبَ أَمِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَٰنِ عَهْدًا |
| Diyanet Meali: | Gaybı mı görüp bilmiş, yoksa Rahmân’dan bir söz mü almış? * |
| 28:38 | فَاجْعَلْ لِي صَرْحًا لَعَلِّي أَطَّلِعُ إِلَىٰ إِلَٰهِ مُوسَىٰ |
| Diyanet Meali: | “Bana bir kule yap! Belki Mûsâ’nın ilâhına çıkar bakarım(!)” |
| 37:55 | فَاطَّلَعَ فَرَآهُ فِي سَوَاءِ الْجَحِيمِ |
| Diyanet Meali: | Kendisi de bakar ve onu cehennemin ortasında görür. * |
| 40:37 | أَسْبَابَ السَّمَاوَاتِ فَأَطَّلِعَ إِلَىٰ إِلَٰهِ مُوسَىٰ |
| Diyanet Meali: | “(Belki yollara), göklerin yollarına erişirim de Mûsâ’nın ilâhını görürüm(!)” |
| 104:7 | الَّتِي تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ |
| Diyanet Meali: | (O, Allah’ın), yüreklere işleyen (tutuşturulmuş ateşidir). * |
مَطْلِعٌ : İsim.
| 18:90 | حَتَّىٰ إِذَا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَطْلُعُ عَلَىٰ قَوْمٍ |
| Diyanet Meali: | Güneşin doğduğu yere ulaşınca, onu bir halk üzerine doğar buldu. |
مَطْلَعٌ : İsim.
| 97:5 | سَلَامٌ هِيَ حَتَّىٰ مَطْلَعِ الْفَجْرِ |
| Diyanet Meali: | O gece, tan yerinin ağarmasına kadar bir esenliktir. * |
طَلْعٌ : İsim.
| 6:99 | وَمِنَ النَّخْلِ مِنْ طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِيَةٌ وَجَنَّاتٍ مِنْ أَعْنَابٍ |
| Diyanet Meali: | Hurma ağacının tomurcuğunda da aşağıya sarkmış salkımlar, üzüm bahçeleri… |
| 26:148 | وَزُرُوعٍ وَنَخْلٍ طَلْعُهَا هَضِيمٌ |
| Diyanet Meali: | Ekinlerde, meyveleri olgunlaşmış hurmalıklarda… * |
| 37:65 | طَلْعُهَا كَأَنَّهُ رُءُوسُ الشَّيَاطِينِ |
| Diyanet Meali: | Onun meyveleri sanki şeytanların kafalarıdır. * |
| 50:10 | وَالنَّخْلَ بَاسِقَاتٍ لَهَا طَلْعٌ نَضِيدٌ |
| Diyanet Meali: | Birbirine girmiş kat kat tomurcukları olan yüksek hurma ağaçları (bitirdik). * |
طُلُوعٌ : İsim.
| 20:130 | وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا |
| Diyanet Meali: | Güneşin doğuşundan ve batışından önce Rabbini hamd ile tespih et. |
| 50:39 | وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ |
| Diyanet Meali: | Güneşin doğuşundan önce de, batışından önce de Rabbini hamd ederek tespih et. |
مُّطَّلِعُونَ : İsim. İsm-i Fâil. İfti’âl Bâbı (VIII. Bâb). Kurallı Erkek Çoğul. Tekili: مُطَّلِعٌ
| 37:54 | قَالَ هَلْ أَنْتُمْ مُطَّلِعُونَ |
| Diyanet Meali: | Konuşan o kimse, yanındakilere, “Bakar mısınız, hâli ne oldu?” der. * |