KÖK HARFLER: ث ب ت
ANLAM:
ثَبَتَ : Devam etmek, sürmek, dayanmak. Sabit ve durağan kalmak.
Zıddı: Tezelzül ve ızdırab.
AÇIKLAMA:
Sebat kelimesi “zeval”in zıddıdır ve “dayanıklı olmak, direnmek” manasına gelmektedir. (Müfredât)
KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ:
Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.
|
| Tür | Adet | Anlam | Örnek |
| ثَبَتَ | fiil-I | 1 | İstikrarlı oldu, sabit oldu | 8/45 |
| ثَبَّتَ | fiil-II | 10 | Sabitleştirdi | 2/250 |
| أَثْبَتَ | fiil-IV | 2 | Sabit kıldı | 8/30 |
| ثَابِتٌ | isim | 2 | Sabit, kök salmış | 14/24 |
| ثُبُوتٌ | isim | 1 | Kalıcılık, süreklilik | 16/94 |
| تَثْبِيتٌ | isim | 2 | Sabit kılmak | 2/265 |
|
| Toplam | 18 |
|
|
TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER:
Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelerin bazılarına günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.
| Sebât | ثَبَات | 1: Sözünden veya kararlarından dönmeme, bir işi sonuna değin sürdürme, direşme. 2: Yerinde durma, kımıldamama. | Sebâtkâr |
| Sâbit | ثَابِت | 1: Yerinden oynamayan, yerini değiştirmeyen, durağan. 2: Gerçekliği tespit edilmiş, kanıtlanmış olan. | Sâbite |
| Sübût | ثُبُوت | Gerçekleşme, şüpheye yer bırakmayacak biçimde ortaya çıkma. | Sübûtsuz |
| Sebet | ثَبَت | Hüccet, delil. |
|
| Tesbît | تَثْبِيت | Belirtme, saptama. |
|
| Müsebbit | مُثَبِّت | Tesbit eden, sabit kılan, devamlı kılan. |
|
| Müsebbet | مُثَبَّت | Sabit kılınmış, tesbit olunmuş. |
|
| İsbât | إِثْبَات | Öne sürülen bir şeyin doğruluğunu göstermede izlenen düşünce süreci. Tanıt. Delil ve şahitle bir fikrin sıhhatini göstermek. |
|
| Müsbit | مُثْبِت | 1: Saptayan. 2: Tanıtlayan. |
|
| Müsbet | مُثْبَت | 1: Olumlu. 2: Tanıtlı. |
|
| Tesebbüt | تَثَبُّت | Sebat gösterme, dayanma, sabretme, direnme. |
|
| Mütesebbit | مُتَثَبِّت | Sebat gösteren, sebat eden, dayanan. |
|
ÂYETLER:
DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.
ثَبَتَ : Fiil-I.
| 8:45 | يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا |
| Diyanet Meali: | Ey iman edenler! (Savaş için) bir toplulukla karşılaştığınız zaman sebat edin… |
ثَبَّتَ : Fiil-II.
| 2:250 | رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا |
| Diyanet Meali: | “Ey Rabbimiz! Üzerimize sabır yağdır, ayaklarımızı sağlam bastır…” |
| 3:147 | رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِي أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا |
| Diyanet Meali: | Rabbimiz! Bizim günahlarımızı ve işimizdeki taşkınlıklarımızı bağışla ve (yolunda) ayaklarımızı sağlam tut. |
| 8:11 | وَلِيَرْبِطَ عَلَىٰ قُلُوبِكُمْ وَيُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدَامَ |
| Diyanet Meali: | Kalplerinizi pekiştirmek ve ayaklarınızı sağlam bastırmak için (üzerinize gökten yağmur yağdırıyordu.) |
| 8:12 | إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَى الْمَلَائِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِينَ آمَنُوا |
| Diyanet Meali: | Hani Rabbin meleklere: “Ben sizinle beraberim. İman edenlere sebat verin…” (diyordu). |
| 11:120 | وَكُلًّا نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أَنْبَاءِ الرُّسُلِ مَا نُثَبِّتُ بِهِ فُؤَادَكَ |
| Diyanet Meali: | (Ey Muhammed!) Peygamberlerin haberlerinden, kendileriyle senin kalbini pekiştirdiğimiz her bir haberi sana aktarıyoruz. |
| 14:27 | يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ |
| Diyanet Meali: | Allah, iman edenleri hem dünya hayatında hem de ahirette sabit bir sözle sağlamlaştırır… |
| 16:102 | قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُوا |
| Diyanet Meali: | Ey Muhammed! De ki: “Ruhu’l-Kudüs (Cebrail), inananların inançlarını sağlamlaştırmak … üzere Kur’an’ı Rabbinden hak olarak indirdi.” |
| 17:74 | وَلَوْلَا أَنْ ثَبَّتْنَاكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئًا قَلِيلًا |
| Diyanet Meali: | Eğer biz sana sebat vermiş olmasaydık, az kalsın onlara biraz meyledecektin. * |
| 25:32 | كَذَٰلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا |
| Diyanet Meali: | Biz, Kur’an’la senin kalbini pekiştirmek için onu böyle kısım kısım indirdik ve onu ağır ağır okuduk. |
| 47:7 | يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ |
| Diyanet Meali: | Ey iman edenler! Eğer siz Allah’a yardım ederseniz (emrini tutar, dinini uygularsanız), O da size yardım eder ve ayaklarınızı sağlam bastırır. * |
أَثْبَتَ : Fiil-IV.
| 8:30 | وَإِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ |
| Diyanet Meali: | Hani kâfirler seni tutuklamak veya öldürmek, ya da (Mekke’den) çıkarmak için tuzak kuruyorlardı. |
| 13:39 | يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ |
| Diyanet Meali: | Allah, dilediğini siler, dilediğini de sabit kılıp bırakır. Ana kitap (Levh-i Mahfuz) O’nun yanındadır. * |
ثَابِتٌ : İsim. İsm-i Fâil.
| 14:24 | كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ |
| Diyanet Meali: | Güzel bir söz, kökü sağlam, dalları göğe yükselen bir ağaç gibidir. |
| 14:27 | يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ |
| Diyanet Meali: | Allah, iman edenleri hem dünya hayatında hem de ahirette sabit bir sözle sağlamlaştırır… |
ثُبُوتٌ : İsim.
| 16:94 | وَلَا تَتَّخِذُوا أَيْمَانَكُمْ دَخَلًا بَيْنَكُمْ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِهَا |
| Diyanet Meali: | Yeminlerinizi aranızda hile ve fesat sebebi yapmayın. Sonra sağlamca bastıktan sonra ayak(larınız) kayar… |
تَثْبِيتٌ : İsim. Masdar. Tef’îl Bâbı (II. Bâb).
| 2:265 | وَمَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَتَثْبِيتًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ |
| Diyanet Meali: | Allah’ın rızasını kazanmak arzusuyla ve kalben mutmain olarak mallarını Allah yolunda harcayanların durumu, yüksekçe bir yerdeki güzel bir bahçenin durumu gibidir ki… |
| 4:66 | وَلَوْ أَنَّهُمْ فَعَلُوا مَا يُوعَظُونَ بِهِ لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ وَأَشَدَّ تَثْبِيتًا |
| Diyanet Meali: | Eğer kendilerine verilen öğütleri tutsalardı, elbette haklarında hem daha hayırlı, hem de (imanlarını) daha çok pekiştirici olurdu. |