KÖK HARFLER: ج م ل
ANLAM:
جَمَلَ : Şahsen güzel veya alımlı olmak, hareketleri veya davranışları iyi olmak, ahlaki anlamda iyi karaktere sahip biri olmak.
AÇIKLAMA:
Cemâl kelimesi “çok güzel olmak” manasındadır. “Tam ve eksiksiz olma” anlamını da kapsar. İnsan hakkında kullanıldığı zaman gönülde, bedende ve yapılan işlerde sergilenen güzelliktir. (Müfredât) Cemal bunun yanı sıra mal, soy-sop ve somut durumlar hakkında da kullanılır. “Senin mal ve aşiret bakımından cemâlin var” denirken bu konulardaki çokluk kastedilir. Güzel bir yer hakkında da kullanılır.
“Güzel yüz” derken “cemîl” kelimesinin kullanılması, “yağı erimiş, pürüzsüz yüz” anlamındadır. Çünkü bu kelimenin aslında “erimiş iç yağı” manası vardır. (Farklar Sözlüğü 390)
Mücmel kelimesi, “açıklanmaya muhtaç olan, tam olarak belirlenmemiş ve açıklanmamış” demektir. Bu kelimenin gerçek manası “pek çok şeyi, birbirinden ayıklanmamış bir şekilde kapsayan ifade”dir.
Cemel, köpek dişleri yeni çıkan deveye denir. Devenin bu adı almasının nedeni güzelliğinden dolayıdır. (Müfredât 261)
Kelime kökündeki çokluk manası ölçü alındığında, birbirinden ayrı olmayan her cemaate “cümle” adı verilmiştir. Daha sonra bu kelime bir gramer terimi olarak da kullanılmıştır.
KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ:
Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.
|
| Tür | Adet | Anlam | Örnek | Açıklama |
| جَمَالٌ | isim | 1 | Güzellik, cemal | 16/6 |
|
| جَمِيلٌ | isim | 7 | Güzel | 12/83 |
|
| جَمَلٌ | isim | 2 | Erkek deve | 7/40 | Çoğul: جِمَالَةٌ |
| جُمْلَةٌ | isim | 1 | Tüm, bütün, cümle | 25/32 |
|
|
| Toplam | 11 |
|
|
|
TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER:
Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelerin bazılarına günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.
| Cemel | جَمَل | Erkek deve. İbil. | Çoğul: Cimâl, Ecmâl |
| Cümle | جُمْلَة | 1: Bir yargı bildirmek için tek başına çekimli bir fiil veya çekimli bir fiille kullanılan kelimeler dizisi, tümce 2: Dizge, sistem. 3: Bütün, hep. 4: Herkes | Cümleten |
| Cemâl | جَمَال | Yüz güzelliği, güzellik. |
|
| Cemîl | جَمِيل | 1: Güzel. 2: Allah’ın sıfatlarından biri. |
|
| Cumâlî | جُمَالِيّ | Cuma günü doğan. Değerli, yüce bir biçimde bir araya getirilmiş olan. |
|
| Ecmel | أَجْمَل | Çok güzel, en yakışıklı. Daha güzel. |
|
| Tecmîl | تَجْمِيل | Süs, tezyin. |
|
| Mücâmele | مُجَامَلَة | Karşılıklı olarak iyi muamelede bulunma. Güzel ve hoş geçinme. |
|
| İcmâl | إِجْمَال | Özet, kısaltma. | İcmâli |
| Mücmel | مُجْمَل | Özet olarak anlatılmış, kısa ve özlü. |
|
| Tecemmül | تَجَمُّل | Ziynetlenmek. Süslenmek. |
|
| Mütecemmil | مُتَجَمِّل | Cemal kesbeden, zinetlenen, süslenen, donanan. |
|
Cümle kelimesi, “1. bütünlük, tamlık (isim), 2. bütün, tüm (sıfat), 3. gramerde önerme” anlamındadır. “Tam ve eksiksiz olma” manasındaki kök fiilden türetilmiştir. (Nişanyan Sözlük)
ÂYETLER:
DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.
جَمَالٌ : İsim.
| 16:6 | وَلَكُمْ فِيهَا جَمَالٌ حِينَ تُرِيحُونَ وَحِينَ تَسْرَحُونَ |
| Diyanet Meali: | Onları akşamleyin getirirken, sabahleyin salıverirken de sizin için bir güzellik (ve zevk) vardır. * |
جَمِيلٌ : İsim. Sıfat.
| 12:18 | قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ |
| Diyanet Meali: | Yakub dedi ki: “Hayır! Nefisleriniz sizi aldatıp böyle bir işe sürükledi. Artık bana düşen, güzel bir sabırdır. (Anlattıklarınıza karşı) yardımı istenilecek de ancak Allah’tır.” |
| 12:83 | قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَأْتِيَنِي بِهِمْ جَمِيعًا |
| Diyanet Meali: | Yakub, “Nefisleriniz sizi bir iş yapmağa sürükledi. Artık bana düşen, güzel bir sabırdır. Umulur ki, Allah onların hepsini bana getirir…” dedi. |
| 15:85 | وَإِنَّ السَّاعَةَ لَآتِيَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِيلَ |
| Diyanet Meali: | Kıyamet günü mutlaka gelecektir. Sen şimdi güzel bir şekilde hoşgörü ile muamele et. |
| 33:28 | فَتَعَالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَأُسَرِّحْكُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا |
| Diyanet Meali: | (Ey Peygamber! Hanımlarına de ki: “Eğer dünya hayatını ve onun süsünü istiyorsanız,) gelin size mut’a vereyim ve sizi güzelce bırakayım.” |
| 33:49 | فَمَتِّعُوهُنَّ وَسَرِّحُوهُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا |
| Diyanet Meali: | Bu durumda onlara mut’a verin ve kendilerini güzel bir şekilde bırakın. |
| 70:5 | فَاصْبِرْ صَبْرًا جَمِيلًا |
| Diyanet Meali: | (Ey Muhammed!) Sen güzel bir şekilde sabret. * |
| 73:10 | وَاصْبِرْ عَلَىٰ مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا |
| Diyanet Meali: | Onların söylediklerine sabret ve onlardan güzellikle ayrıl. * |
جَمَلٌ : İsim. Çoğulu: جِمَالَةٌ
| 7:40 | وَلَا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّىٰ يَلِجَ الْجَمَلُ فِي سَمِّ الْخِيَاطِ |
| Diyanet Meali: | Ve onlar, deve iğne deliğine girinceye kadar cennete giremeyeceklerdir! |
| 77:33 | كَأَنَّهُ جِمَالَةٌ صُفْرٌ |
| Diyanet Meali: | Bunlar sanki birer kızıl devedir. * |
جُمْلَةٌ : İsim.
| 25:32 | وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً |
| Diyanet Meali: | İnkâr edenler, “Kur’an ona bir defada toptan indirilseydi ya!” dediler. |