ع ي ن

KÖK HARFLER: ع ي ن

ANLAM: 

عَانَ : Bir kimseyi kem gözüyle cezalandırmak. Halka haber getirmek. (Su) akmak. Kuyunun içinde bolca su olmak. 

عَيِنَ : Gözünün karası büyük ve geniş olmak, geniş kara gözleri olmak.

AÇIKLAMA:

xx

DİĞER BAZI TÜREVLER:

xx

KUR’ÂN’DA GEÇEN TÜREVLERİ: 

Aşağıdaki tabloda Kur’ân’da geçen ve bu kökten gelen kelime türevleri, bunların gramatik adlandırılışları, Kur’ân’da kaç kere geçmiş olduğu belirtilmiş ve örnek bir ayet için, sûre/âyet numarası verilmiştir.


TürAdetAnlamÖrnekAçıklama
عَيْنٌisim57Kaynak, göz, pınar, çeşme5/45Çoğulu: أَعْيُنٌ – عُيُونٌ
عِينٌisim4Güzel gözlü (ceylan gözlü) kadın (çoğul)52/20Tekil: عَيْنَاءُ

Toplam61


AÇIKLAMA:

Bazı kaynaklar, bu kök altında مَعِينٌ kelimesini de ele almışlardır. Bu kelimeye “Göz önünde (açıkta) bulunan su kaynağı” anlamı vermişilerdir. O takdirde, 4 tane مَعِينٌ kelimesinin geçmesi ile birlikte, bu kökün Kur’an’da geçiş sayısı 65 olmaktadır. (Örnek ayet numarası: 23/50) Biz bu kelimeyi (م ع ن) kökünde inceledik.

BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR: 

Kök Harflerinin Yer Değişimi

Mahreci Benzeyen Kökler

Benzer Manada Kelimeler

Zıt Manada Kelimeler

  • عَيْنٌ
    • نَقْدٌ

TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER: 

Aşağıdaki tabloda bu kökten Türkçeye geçmiş olan kelimeler, bunların Arapça yazılışları, Türkçe anlamları verilmiştir. Bu kelimelerin bazılarına günümüz Türkçesinde pek rastlanmaz. Daha çok Osmanlıca metinlerde görülmektedir.

Ayn عَيْن 1: Göz, pınar, kaynak. 2: Çeşme. 3: Zat. Çoğulu: A’yun, Uyûn, A’yân
Aynî عَيْنِى 1: Gözle ilgili.  2: Para olarak değil, madde olarak verilen.
Aynâ عَيْنَا Gözü güzel ve iri olan.
A’yân أَعْيَان 1: Gözler. 2: İleri gelenler.
Aynen عَيْنًا Bir şeyin aslı veya kendisi olarak. 
Aynı ——— Ayırt edilemeyecek kadar benzeri, özdeşi, tıpkısı.
Ayniyye عَيْنِيَّة Göz hastalıkları kliniği.
Ayniyyet عَيْنِيَّة Bir şey veya şahsın aynı veya kendisi olması.
Ayniyyât عَيْنِيَّات Kullanılmaya veya harcanmaya elverişli olup taşınabilen ve para eden şeyler.
Î(y)n عِين 1: Aynalar.  2: İri ve güzel gözlüler. 3: Yabani hayvanların barınağı, yuvası. 4: Mağara.
İ’yân إِعْيَان Gözle görülen.
Maîn مَعِين Su kaynağı.
Ta’yîn تَعْيِين 1: Ayırma. 2: Belli etme. 3: Erzak.
Muayyen مُعَيَّن Belli, belirli.
Muâyene مُعَايَنَة 1: Zahir ve aşikare olmak, görünmek, belli olmak. 2: Gözden geçirme.
Taayyun تَعَيُّن Meydana çıkmak.
Müteayyin مُتَعَيِّن Karar verilmiş.
Lalettayin لَا عَلَي التَّعْيِين Gelişigüzel

Lalettayin kelimesi, “tayin edilmemiş, muayyen olmayan, belirsiz” anlamındaki lâ ale’t ta’yîn (لَا عَلَي التَّعْيِين) deyiminden gelmektedir. (Nişanyan Sözlük)  

ÂYETLER:

DİKKAT! İncelediğimiz kökten gelen kelimeleri, Kur’an-ı Kerim’deki yerlerinde, yakın çevresindeki kelimelerle ilişkilerini gösterecek şekilde listeliyoruz. Uzun ayetlerin sadece bir bölümünü ele aldık. Bazı ayetlerin sadece bir kısmını gördüğümüz için, ayetler hakkında yanlış bir hüküm verilmemesi gerekir. Tamamını ele aldığımız ayetlerin meallerinin sonuna bir yıldız (*) işareti konmuştur.

 عَيْنٌ : İsim. Çoğulu: أَعْيُنٌ – عُيُونٌ

2:60فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا
Diyanet Meali:Biz de, “Asanı kayaya vur” demiştik, böylece kayadan on iki pınar fışkırmıştı.
3:13يَرَوْنَهُمْ مِثْلَيْهِمْ رَأْيَ الْعَيْنِ
Diyanet Meali:(Onları) göz bakışıyla kendilerinin iki katı görüyorlardı.
5:45وَكَتَبْنَا عَلَيْهِمْ فِيهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَيْنَ
Diyanet Meali:Onda (Tevrat’ta) üzerlerine şunu da yazdık: Cana can, (göze) göz…
5:45بِالْعَيْنِ وَالْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَالْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَالسِّنَّ بِالسِّنِّ
Diyanet Meali:Göze (göz), buruna burun, kulağa kulak, dişe diş (kısas edilir).
5:83تَرَىٰ أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ
Diyanet Meali:Gözlerinin yaşla dolup taştığını görürsün.
7:116فَلَمَّا أَلْقَوْا سَحَرُوا أَعْيُنَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَبُوهُمْ
Diyanet Meali:Bunun üzerine onlar (ellerindekini) atınca insanların gözlerini büyülediler ve onlara korku saldılar.
7:160فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا
Diyanet Meali:(Vurunca) taştan on iki pınar fışkırdı.
7:179لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا
Diyanet Meali:Kalpleri olup da bunlarla anlamayan, gözleri olup da bunlarla görmeyen … (birçoklarını cehennem için var ettik).
7:195أَمْ لَهُمْ أَيْدٍ يَبْطِشُونَ بِهَا أَمْ لَهُمْ أَعْيُنٌ يُبْصِرُونَ بِهَا
Diyanet Meali:Yahut tutacak elleri mi var? Veya görecek gözleri mi var?
8:44وَإِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فِي أَعْيُنِكُمْ قَلِيلًا
Diyanet Meali:Hani karşılaştığınız zaman onları gözlerinize az gösteriyordu.
8:44وَيُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ لِيَقْضِيَ اللَّهُ أَمْرًا كَانَ مَفْعُولًا
Diyanet Meali:Sizi de onların gözlerinde azaltıyordu ki Allah, olacak bir işi gerçekleştirsin.
9:92تَوَلَّوْا وَأَعْيُنُهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزَنًا أَلَّا يَجِدُوا مَا يُنْفِقُونَ
Diyanet Meali:Bu uğurda harcayacakları bir şey bulamadıklarından dolayı üzüntüden gözleri yaş döke döke geri dönen kimselere (de bir sorumluluk yoktur).
11:31وَلَا أَقُولُ لِلَّذِينَ تَزْدَرِي أَعْيُنُكُمْ لَنْ يُؤْتِيَهُمُ اللَّهُ خَيْرًا
Diyanet Meali:Sizin hor gördüğünüz kimseler için, “Allah, onlara asla hiçbir hayır vermez” de diyemem.
11:37وَاصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا
Diyanet Meali:“Gözetimimiz altında ve vahyimize göre gemiyi yap.”
12:84وَابْيَضَّتْ عَيْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِيمٌ
Diyanet Meali:Ve üzüntüden iki gözüne ak düştü. O artık acısını içinde saklıyordu.
15:45إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ
Diyanet Meali:Şüphesiz Allah’a karşı gelmekten sakınanlar, cennetler içinde ve pınarlar başındadır. *
15:88لَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَىٰ مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ
Diyanet Meali:Kâfirlerden bir kısmını faydalandırdığımız şeylerde sakın gözün kalmasın.
18:28وَلَا تَعْدُ عَيْنَاكَ عَنْهُمْ تُرِيدُ زِينَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا
Diyanet Meali:Dünya hayatının zînetini arzu edip de gözlerini onlardan ayırma.
18:86حَتَّىٰ إِذَا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَغْرُبُ فِي عَيْنٍ حَمِئَةٍ
Diyanet Meali:Güneşin battığı yere varınca, onu siyah balçıklı bir su gözesinde batar (gibi) buldu.
18:101الَّذِينَ كَانَتْ أَعْيُنُهُمْ فِي غِطَاءٍ عَنْ ذِكْرِي
Diyanet Meali:(O gün cehennemi) gözleri Zikr’ime (Kur’an’a) karşı perdeli olan (ve onu dinleme zahmetine dahi katlanamayan kâfirlerin karşısına bütün dehşetiyle dikeriz)!
19:26فَكُلِي وَاشْرَبِي وَقَرِّي عَيْنًا
Diyanet Meali:“Ye, iç, gözün aydın olsun.”
20:39وَأَلْقَيْتُ عَلَيْكَ مَحَبَّةً مِنِّي وَلِتُصْنَعَ عَلَىٰ عَيْنِي
Diyanet Meali:“Sana da, ey Mûsâ, sevilesin ve gözetimimizde yetiştirilesin diye tarafımızdan bir sevgi bırakmıştım.”
20:40فَرَجَعْنَاكَ إِلَىٰ أُمِّكَ كَيْ تَقَرَّ عَيْنُهَا وَلَا تَحْزَنَ
Diyanet Meali:Derken, gözü aydın olsun, üzülmesin diye seni annene döndürdük. 
20:131وَلَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَىٰ مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ
Diyanet Meali:Onlardan bazı kesimlere, (kendilerini sınamak için dünya hayatının süsü olarak) verdiğimiz şeylere gözünü dikme.
21:61قَالُوا فَأْتُوا بِهِ عَلَىٰ أَعْيُنِ النَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَشْهَدُونَ
Diyanet Meali:(Bir kısmı da) “O hâlde haydi, onu insanların gözü önüne getirin. Belki (bu konuda) şahitlik ederler” dediler. *
23:27فَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِ أَنِ اصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا
Diyanet Meali:Bunun üzerine Nûh’a, “Bizim gözetimimiz altında ve vahyimize göre o gemiyi yap” diye vahyettik.
25:74رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ
Diyanet Meali:“Ey Rabbimiz! Eşlerimizi ve çocuklarımızı bize göz aydınlığı kıl…”
26:57فَأَخْرَجْنَاهُمْ مِنْ جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ
Diyanet Meali:Biz de (Firavun’un kavmini) bahçelerden, pınar başlarından, (servetlerden ve iyi bir konumdan) çıkardık. *
26:134وَجَنَّاتٍ وَعُيُونٍ
Diyanet Meali:Bahçeler ve pınarlar…
26:147فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ
Diyanet Meali:Bahçelerde, pınar başlarında…*
28:9وَقَالَتِ امْرَأَتُ فِرْعَوْنَ قُرَّتُ عَيْنٍ لِي وَلَكَ
Diyanet Meali:Firavun’un karısı şöyle dedi: “Bana da, sana da göz aydınlığı (bir çocuk)!”
28:13فَرَدَدْنَاهُ إِلَىٰ أُمِّهِ كَيْ تَقَرَّ عَيْنُهَا وَلَا تَحْزَنَ
Diyanet Meali:Böylece biz, anasının gözü aydın olsun ve üzülmesin, (Allah’ın va’dinin hak olduğunu bilsin) diye onu anasına geri döndürdük.
32:17فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ
Diyanet Meali:Hiç kimse, (yapmakta olduklarına karşılık olarak), onlar için saklanan göz aydınlıklarını bilemez.
33:19تَدُورُ أَعْيُنُهُمْ كَالَّذِي يُغْشَىٰ عَلَيْهِ مِنَ الْمَوْتِ
Diyanet Meali:(Korku geldiğinde ise), üzerine ölüm baygınlığı çökmüş kimse gibi gözleri dönerek (sana baktıklarını görürsün).
33:51ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَنْ تَقَرَّ أَعْيُنُهُنَّ وَلَا يَحْزَنَّ
Diyanet Meali:Bu onların gözlerinin aydın olması, üzülmemeleri … için daha uygundur.
34:12وَلِسُلَيْمَانَ الرِّيحَ غُدُوُّهَا شَهْرٌ وَرَوَاحُهَا شَهْرٌ وَأَسَلْنَا لَهُ عَيْنَ الْقِطْرِ
Diyanet Meali:Süleyman’ın emrine de, sabah esişi bir ay, akşam esişi de bir ay(lık yol) olan rüzgârı verdik. Erimiş bakır ocağını da ona sel gibi akıttık.
36:34وَجَعَلْنَا فِيهَا جَنَّاتٍ مِنْ نَخِيلٍ وَأَعْنَابٍ وَفَجَّرْنَا فِيهَا مِنَ الْعُيُونِ
Diyanet Meali:Orada hurmalıklar, üzüm bağları var ettik ve içlerinde pınarlar fışkırttık. *
36:66وَلَوْ نَشَاءُ لَطَمَسْنَا عَلَىٰ أَعْيُنِهِمْ فَاسْتَبَقُوا الصِّرَاطَ فَأَنَّىٰ يُبْصِرُونَ
Diyanet Meali:Eğer dileseydik, onların gözlerini büsbütün kör ederdik de (bu hâlde) yola koyulmak için didişirlerdi. Fakat nasıl görecekler ki?! *
40:19يَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَمَا تُخْفِي الصُّدُورُ
Diyanet Meali:Allah, gözlerin hain bakışını ve kalplerin gizlediğini bilir. *
43:71وَفِيهَا مَا تَشْتَهِيهِ الْأَنْفُسُ وَتَلَذُّ الْأَعْيُنُ
Diyanet Meali:Canlarının istediği ve gözlerinin hoşlandığı her şey oradadır.
44:25كَمْ تَرَكُوا مِنْ جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ
Diyanet Meali:Onlar geride nice bahçeler, nice pınarlar bıraktılar. *
44:52فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ
Diyanet Meali:Bahçelerde ve pınar başlarındadırlar. *
51:15إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ
Diyanet Meali:Şüphesiz Allah’a karşı gelmekten sakınanlar … cennetlerde ve pınar başlarında bulunurlar. *
52:48وَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَإِنَّكَ بِأَعْيُنِنَا
Diyanet Meali:Rabbinin hükmüne sabret. Çünkü sen gözlerimizin önündesin…
54:12وَفَجَّرْنَا الْأَرْضَ عُيُونًا فَالْتَقَى الْمَاءُ عَلَىٰ أَمْرٍ قَدْ قُدِرَ
Diyanet Meali:Yeryüzünü pınar pınar fışkırttık. Derken sular takdir edilmiş bir iş için birleşti. *
54:14تَجْرِي بِأَعْيُنِنَا جَزَاءً لِمَنْ كَانَ كُفِرَ
Diyanet Meali:Gemi, inkâr edilen kimseye (Nuh’a) bir mükâfat olarak gözetimimiz altında yüzüyordu. *
54:37وَلَقَدْ رَاوَدُوهُ عَنْ ضَيْفِهِ فَطَمَسْنَا أَعْيُنَهُمْ
Diyanet Meali:Andolsun, onlar onun (meleklerden olan) misafirlerinden nefislerindeki kötü arzuları tatmin etmek istediler. Biz de onların gözlerini silme kör ettik.
55:50فِيهِمَا عَيْنَانِ تَجْرِيَانِ
Diyanet Meali:İçlerinde akan iki pınar vardır. *
55:66فِيهِمَا عَيْنَانِ نَضَّاخَتَانِ
Diyanet Meali:İçlerinde kaynayan iki pınar vardır. *
76:6عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا
Diyanet Meali:Bir pınar ki Allah’ın kulları ondan içer, onu (istedikleri şekilde) fışkırtıp akıtırlar. *
76:18عَيْنًا فِيهَا تُسَمَّىٰ سَلْسَبِيلًا
Diyanet Meali:Orada bir pınar ki ona “selsebil” adı verilir. *
77:41إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي ظِلَالٍ وَعُيُونٍ
Diyanet Meali:Allah’a karşı gelmekten sakınanlar, gölgeler içinde ve pınar başlarındadırlar. *
83:28عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ
Diyanet Meali:Bir pınar ki, Allah’a yakın olanlar ondan içerler. *
88:5تُسْقَىٰ مِنْ عَيْنٍ آنِيَةٍ
Diyanet Meali:Son derece kızgın bir kaynaktan içirilirler. *
88:12فِيهَا عَيْنٌ جَارِيَةٌ
Diyanet Meali:Orada akan bir kaynak vardır. *
90:8أَلَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَيْنَيْنِ
Diyanet Meali:Biz ona iki göz, (bir dil, iki dudak) vermedik mi? *
102:7ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ
Diyanet Meali:Yine andolsun, onu gözünüzle kesin olarak göreceksiniz. *

عِينٌ : İsim.

37:48وَعِنْدَهُمْ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ عِينٌ
Diyanet Meali:Yanlarında bakışlarını yalnızca kendilerine çevirmiş iri gözlü eşler vardır. *
44:54كَذَٰلِكَ وَزَوَّجْنَاهُمْ بِحُورٍ عِينٍ
Diyanet Meali:İşte böyle. Ayrıca onları iri siyah gözlü hurilerle evlendirmişizdir. *
52:20مُتَّكِئِينَ عَلَىٰ سُرُرٍ مَصْفُوفَةٍ وَزَوَّجْنَاهُمْ بِحُورٍ عِينٍ
Diyanet Meali:(Onlara, “Dünya’da yapmakta olduklarınızın karşılığında), sıra sıra dizilmiş koltuklara dayanarak (afiyetle yiyin için” denir). Biz, onlara, iri gözlü güzel hurileri eş olarak vermişizdir. *
56:22وَحُورٌ عِينٌ
Diyanet Meali:İri gözlü huriler…*