f271

Resûlullah (s.a.v.) sekizinci yılın Şevval ayında Huney'den Taife doğru harekete geçti. Öncü kuvvetlerin başına Halid b. Velîd'i geçirdi. Oradaki Sakîf liler daha önce kalelerini tamir ederek içine bir yıl yetecek ihtiyaçlarını da koymuşlardı. Evtas harbinde yenilince, hemen kaleye kapanıp harp hazırlığına başladılar.[502]

Muhammed b. Şuayb, Osman b. Atâ el-Horasânî-babası Ata-İkrime isnadıyîa İbni Abbas'm şöyle anlattığım nakleder:

-Sonra Resûlullah yola çıkıp Taife kadar geldi ve orayı kuşattı. Peygamberin Dellal'ı:

"SakiFlÜerin kölelerinden kim kaçıp gelirse ona hürriyeti verilecek!" diye ilan etti. Bu davete onların kalesinden bir gurup insan duyar duymaz hemen icabet ettiler.

Aralarında Ziyad'ın baba kardeşi olan Ebû Bekre b. Mesrûh'ta vardı. Resûlullah onları azat etti. Onlardan her birini ashabından birine vererek geçimlerini yüklenmelerini söyledi. -Kuşatmadan sonra-

Resûlullah (s.a.v.) geri dönüp Cı'râne'ye kadar geldi ve: "Ben Ömre yapıyorum" buyurdu.[503]

İbnü Lehî'a, Ebu'l Esved yoluyla Urve b. Zübeyr'den... İsmail b. İbrahim b. Ukbe de amcası Musa b. Ukbe'den şöyle naklederler:

-Sonra Resûlullah (s.a.v.) Taif üzerine yürüdü. Esirleri Ci'rane'de bıraktı. Mekke çadırları (veya gölgelikleri) bunlarla dolup taşmıştı. Resûlullah Taif kalesine yakın El-Ekeme denen yere gelip on gün burada konakladı ve onlarla savaştı.

Sakif liler de kalenin üzerinden ve ardından onlara taş ve ok atıyorlardı. Ebû Bekre b. Mesruh (ile birkaç köle) dışında kimse kaleden çıkmadı. Pek çok yaralanan oldu.

Müslümanlar onları kızdırmak için bağlarının bir kısım çıbıklannı kestiler ve onları kızdırmak (ve çıkmalarni sağlamak) istediler. Bunu gören Sakîf liler: "Mallara zarar vermeyin! Zira onlar siz yenerseniz sizin, değilse bizim" dediler. Müslümanlardan bazıları Peygamber (s.a.v.)'den Taif kalesinin sürekli kuşatıma alınmasını teklif ettilerse de Nebi (s.a.v.);

"Onu fethedebileceğimizi sanmıyorum, henüz fetih izni verilmedi" buyurdu.

Urve'nin rivayetinde şu ilave vardır: Resûlullah (s.a.v.) Müslümanlardan herbirine, bunların hurma ağaçlarından veya asma çıbıklarından beşer tanesini kesmelerini emretti.

Ömer (r.a.)'da Resûlullah'a gelip: "Yâ Resûlallah! Bunlar meyvesi yenilmeyen sahibi olmayan (orman gibi) şeylerdir." dedi. Nebi (s.a.v.)'de onlara;

"Meyveleri yenilebilenlerin öncelikle kesilmesi" emrini verdi. Bir de dellal çıkartıp: "Kim bize kaçar gelirse, hürriyeti bağışlanacaktır" diye, bağırttı.[504]

İbni İshâk anlatıyor: Taif kuşatmasına ne Urve b. Mes'ûd, ne de Gaylân b. Seleme katılabildi. İkisi de (Ürdün'deki) Cüreş şehrinde Mancınık ve (o zamana göre sığır derisinden) tank yapma sanatı öğreniyorlardı.[505]

Sonra Resûlullah (s.a.v.) Nahle üzerinden Taife geçti. Orada namazını eda ettiği bir mescit inşa etti. Ashabından birçok kişi okla öldürüldü. Müslümanlar bir türlü surlardan girme imkânı bulamadı. Sakîf liler kale kapılarını da üstlerine kapatmışlardı.

Nebi (s.a.v.), yirmi gün kadar onları muhasara altında tuttu. Yanında hanımlarından ikisi bulunuyordu. Bunlardan biri Ebu Ümeyye kızı Ümmü Seleme (r.a.) idi.

Daha sonra Sakif kabilesi Müslüman olunca Ebû Ümeyye b. Amr b. Vehb, Peygamber (s.a.v.)'in kuşatma esnasındaki namazgahının olduğu yere bir mescit inşaa etti.

Anlattıklarına göre, bu mescitte bir direk varmış hayat boyu güneşin üzerine her doğuşunda semer sesi gibi bir gıcırdama gelirmiş.[506]

Yunus b. Bükeyr, Hişam b. Senber-Katâde-Sâlim b. Ebî'1-Ca'd-Ma'dân b. Ebî Talha isnadıyla Ebû Necîh es-Sülemfnin şöyle anlattığını nakleder:

-Biz Resûlullah (s.a.v.) ile beraber Taif sarayını kuşatmıştık. Ben Resûlullah (s.a.v.)'in:

"Kim attığı oku hedefine ulaştırırsa ona Cennette bir derece vardır" buyurduğunu duydum. Ben o gün tam onaltı tane oku hedefine ulaştırdım. Yine Resûlullah (s.a.v.)'in;

"Kim Allah yolunda bir ok atarsa, o kendisi için bîr köle azad etmeye denk olur" buyurduğunu duydum.[507]

Hişam b. Urve, babası Urve-Zeyneb binti Ümmû Seleme isnadıyla Ümmü Seleme annemizden şöyle dediğini anlatır:

-Yanımda (adı Hit olan, kadın ve erkekliğe meyli olmayan veya a-sılda erkek gibi olup, kadınlık tarafı ağır basan) bir Hunsâ olduğu bir zaman Resûlullah (s.a.v) yanıma girmişti.

Bu eşcinsel adam, kardeşim Abdullah'a: "Eğer Allah yarın size Taifin fethini nasib ederse, ben sana Gaylan'ın kızını göstereceğim. Zira o -öyle tonbul biri ki- gelirken dörtle gelir, giderken sekizle gider[508] dedi.

Resûlullah (s.a.v.) bunu duyunca: "Bunlar yanınıza girmeyecekler!" buyurdu. Buharı ve Müslim aynı anlamda ittifakla rivayet etmişlerdir.[509]

Vakîdi, şeyhlerinden naklediyor: Selmân el-Fârisi, Taif kuşatmasında Peygamber'e, "ben bunların kölelerine-taş atmak için mancınık-aleti- dikilmesi görüşündeyim!. Biz İran topraklarındayken kalelere karşı mancınık dikerdik. Eğer mancınık olmazsa kuşatma ve harp çok uzar." dedi.

Resûlullah'da ona bunu yapmasını emretti. Selman, bizzat kendi elleriyle mancınığı yapıp onu Taif kalesinin karşısına yerleştirdi.

Bir rivayette mancınığı ve iki tankı Yezîd b. Zem'a'nm getirdiği anlatılırken, başka bir rivayette, bunu Tufeyl b. Amr'ın getirdiği geçer.

(Onlar öküz derisinden yapılma tankın altına girerek kale duvarına saldırdılar).[510]

Bunun üzerine Sakif liler de Müslümanların üstüne yukarıdan ateşte kızarmış demir sikkeler attılar. Sikkeler tank derisini yaktı. (Müslümanlar çıkmaya mecbur kalınca, üstlerine ok yağdırıp bir kısmını şehid ettiler. Efendimizde askerlerine onların bağlarının kesilip yakılmasını emretti.

Bu kesimi gören Sûfyan b. Abdillah es-Sakafî "Yâ Muhammed, mallarımızı niye kesiyorsunuz? Bizi yenersen o zaten senindir. Değilse bizimdir, ya da senin de iddia ettiğin gibi onları Allah ve akrabalık i-çin bıraksan olmaz mı? Resûlullah (s.a.v.)'de, "Ben onu Allah ve akrabalık için bırakıyorum" diyerek bıraktı.[511]

İbnü Lehi'a tankıyla gelen hadiste Ebu'I Esved, Urve b. Zübeyr'den şöyle nakleder: Uyeyne b. Hısm kalkıp Resûlullah (s.a.v.)'in yanına geldi ve: Bana izin ver de Taif lilerle konuşayım, belki Allah onlara hidayet verir, dedi. Efendimiz de izin verdi.

Uyeyne gidip Kaleye girdi. Onlara: "Babam size feda olsun, yerinizi iyi koruyun, vallahi biz kölelerden daha aşağılık durumdayız. Allaha yemin ederim ki, eğer bir takım hadiseler onun lehine gelişecek olursa, araplara zorla, cebren kıral olacaktır. Kalenizi iyi koruyun!" dedi. Sonra çıkıp geldi.

Nebi (s.a.v.) ona: "Sen onlara ne dedin?" diye sorunca, "ben onlara İslâm'a çağırıp, ateşten sakındırdım ve dediğini yaptım" dedi. Efendimiz (s.a.v.)'de: "Yalan söyledin, sen şöyle şöyle dedin?" buyurarak dediklerini anlattı. O da: "Doğru Yâ Resûlallah, bundan dolayı Allah'a tevbe eder senden özür dilerim" dedi.

(insanlar ağaçları kesmeye başlayınca Uyeyne, Ya'la b. Mürra'ya, "bana düşen hisseyi kesmem bana haramdır" deyince Ya'la, "istersen senin yerine ben kesivereyim ne dersin?" deyince O, "cehenneme girersin derim!" dedi.) Bu söz onun hala dininde şüphe olduğunu gösteriyordu. Bunu işiten Peygamber (s.a.v.) ona kızıp:

"Uyeyne cehenneme Ya'ladan daha layıktır" Hem iş sahibi sensin, senin yapman daha evlâdır" buyurdu.[512]

Muhammed b. Abdülaziz el-Mukrî 692ci yılda, Muhammed b. Ebi Hazm, Hasen b. Ali, Muhammed b. Ebî'1-Feth eş Şeybânî, Muhammed b. Ahmed el-Ukaylî, Muhammed b. Yusuf ez-Zehebi ve diğerleri bize, Ebu'l Hasen Ali b. Muhammed b.Es-Sehâvî'den haber verdiler ki.... Yine bize, İskenderiye'de Abdü'l Mu'ti b. Abdürrahman ve Abdürrahman b. Mekki haber verdiler ki.......

-Yine bize Mısırdaki, el-Lü'lü' el-Muhsıni, Ali b. Ahmed ve diğerleri bize bu konuda haber verdiler ki...

Yine Ebu'l-Hasen Ali b. Hibetullah eî-Fakıh, Ebu Tahir Ahmed b. Ahmed b. Silfe el-Hafız'dan o, Ebu'l-Hasen Mekki b.Mansur el'Kerci'den şöyle nakleder: Ben Halep'te Sungur el-Küdai'den Abdullah b. Yusuf un şöyle dediğini okudum; (ben 692 yılında İsa b. el-Muvaffak kızı Aişe'ye bu haberi okurken işittim); Bana dedem Ebû Muhammed Kudame 614 yılında huzur derslerinde haber verdi; Bu i-kisi der ki; bize Ebu Zür'a Tahir b. Muhammed el-Makdisi 487 yılında Muhammed b.Ahmed b. es-Savi'den bunlarda Ebu Bekir Ahmed b.el-Hasen el-Kadı, Ebu Abbas Muhammed b. Yakub- Zekeriya b.Yaya el-Mervezi isnadıyla Bağdat'ta Süfyan b. Uyeyne'den o, Amr b. Dinar aracılığıyla Ebu'l-Abbas'tan, o da Abdullah b. Ömer (r.a.) bu konuda şöyle dediğini haber verir;

-Nebi (s.a.v.) Taif halkım kuşattı. Ama onlardan hiçbir şey koparamadı. Bunun üzerine ashaba:

"İnşallah yarın yola çıkacağız." buyurdu. Müslümanlar da: "Biz burayı fethetmeden mi geri döneceğiz? dediler. Efendimiz (s.a.v)de:

"Öyleyse yarın sabah erkenden çarpışmaya gidin!" buyurdu. Onlar ertesi gün saldırınca pekçok yara aldılar. Resûlullah (s.a.v.) bunun üzerine, "İnşallah yarın biz yola çıkıyoruz" buyurdu. Bu söz ashabın bu kere çok hoşuna gitti. Nebi (s.a.v.) de tebessüm etti.[513]

Bu hadisi Müslim, Ebû Bekr İbni Ebî Şeybe'den, Sûfyan b. Uyeyne aracılığıyla nakleder ve "Abdullah b. Ömer" yerine Ibnü Amr geçer.[514]

Buharî ise bu hadisi Ali b. Abdullah el-Medînî-Sûfyan b. Uyeyne aracılığıyla nakleder ve "Abdullah b. Ömer dedi ki" diye devam eder. Hadisten sonra Buharî der ki: Humeydî der ki: "Bize Sûfyan (Amr-Ebû'l-Abbas el-A'ma isnadıyla Abdullah b. Ömeri (r.a.) işittim ki... diyerek) haberin hepsini nakleder.

Ebû Kasım el-Buğavî'de: Bize Ebû Bekr İbni Ebî Şeybe-İbni Uyeyne.... diyerek hadisi verir ve "Abdullah b. Amr" der. Sonra İbni Ebî Şeybe der ki: Sonra ben bu hadisi Sûfyan b. Uyeyne'den bir daha duydum, o zaman da "Abdullah b. Ömer" dedi.[515]

Cafer b. Muhammed b. el-Ezher der ki: Bize Mufadel b. Gassân el-Ğallâbî sanıyorum Yahya b. Maîn'den nakletti ki: "Ebu'l Abbâs eş-Şâir, Abdullah b. Amr ve Abdullah b. Ömer'den Taif in fethi hakkındaki haberi nakletmiştir. Doğrusu İbni Ömer olacaktır." Buradaki Ebu'l Abbas'ın asıl adı Es-Sâib b. Ferrûh olup Kinâne oğullarının kölesiydi.[516]

İbnü Lehi'a, Ebu'l Esved aracılığıyla Urve b. Zübeyr'den naklediyor: "Taif harbine Muhacir kadınlardan Havle binti Hakîm'de kocasıyla beraber katılmıştı. Bu Havle, hem Nebi (s.a.v.)'e biat edenlerden olup Bedir'den önce Osman b. Maz'ûn'un eşiydi. Resûlullah'ın yanma gelip, Taife karşı niye savaşa devam edilmediğini sordu. Efendimiz (s.a.v.):

"Şu ana kadar bize izin verilmedi. Burayı şimdi fethedeceğimizi sanmıyorum" dedi. Kadın çıkarken Ömer (r.a.) ona rastlayıp; Peygamberin ona birşey anlatıp anlatmadığım sordu. Havle'de duyduğunu söyledi.

Bunu duyan Ömer (r.a.) cesarete gelip: "Yâ Resûlallah! Taif halkına beddua etsen ve saldırıyı sürdürsen, belki Allah fethi nasib eder. Senin ashabının sayısı da çok. Bu şekilde hapis gibi kalmak onlara a-ğır geldi. Geçim de zorlaştı" dedi.

Efendimiz Ona da izin verilmediğini söyleyince, Ömer: "Peki insanlara yarın gidene kadar bineklerini otlatmaya bırakmamalarını emredemez miyim?" deyince Nebi (s.a.v.) "tabi" buyurdu. Ömer de bunu ashaba duyurdu. Ertesi gün yola çıktılar.) Nebi (s.a.v.) yola çıkarken hayvanına bindiğinde:

Allah'ım onlara hidayet ver ve onların rızıkları için bize kifayet ver" buyurdu."[517]

İbni İshâk derki: Bana Abdullah b. Ebî Bekr ile Abdullah b. el-Mikdem, kendilerinin yetiştiği Sakif ten bir takım adamların şöyle anlattıklarım haber verdiler: Resûlullah (s.a.v.) Taifı otuz gün veya otuz güne yakın bir süre muhasara etti. Sonra onları bırakıp oradan Medine'ye geldi. Ramazan ayında da Taif İllerin elçileri Nebi (s.a.v.)'e geldi ve Sakif liler Müslüman oldular.[518]

Taif'te Şehîd Olanlar

İbni İshak derki: Resûlullah (s.a.v.)'le beraber Taife gidipte şehit olanlar şunlardır:

1- Saîd b. Saîd b. el-Âs b. Ümeyye,

2- Urruta b. Hubâb,

3- Abdullah b. Ebî Bekr es-Sıddîk, orada okla vurulup Medine'ye yaralı olarak geldi ve yara iyileşemeden babasının hilafetinde vefat etti.

4- Ümmü Seleme annemizin kardeşi Abdullah b. Ebû Ümeyye b. el-Muğîra b. Abdullah b. Amr b. Manzum el-Mahzûmî. Annesi Efendimizin halası Atike binti Abdü'l Muttalibdir. Asıl adı Huzeyfe olup "Zâdü'r-Rakib" denirdi. Önceleri Abdullah Müslümanlar üzerine çok saldırırdı. İşte Kurân'da geçtiği gibi (İsra Sûresi ayet 90) "Yerden pınarlar fışkırtmadıkça sana asla îman etmeyeceğiz" diyen o idi. Sonra Mekke fethinden az önce Müslüman oldu ve çok iyi bir Müslüman oldu. İşte o, hunsa herif, Hît'in: "Yâ Abdullah! Allah size Taifi fethi nasib ederse ben sana öaylan'ın kızını göstereceğim" dediği kimse idi.

5- Abdullah b. Âmir b. Rabîa

6- Es-Sâib b. el-Hâris,

7- Kardeşi Abdullah b. el-Haris,

8- Cüleyha b. Abdillah.

Ensar'ın şehitleri şunlardır:

9- Sabit b. el-Ceza,

10- Haris b. Sehl b. Ebî Sa'saa,

11- Münzir b. Abdillah,

12- Rukaym b. Sabit, işte bunlar oniki kişiydi, Allah onlardan razı olsun.[519]

Rivayete göre Nebi (s.a.v.), Taif halkı hakkında Nevfel b. Muâviye ed-Deylî ile istişare etmiş ve "Ya Nefvel! ne yapalım dersin?" buyurmuştu. O da: "bunlar deliğindeki tilki gibi, beklersen yakalarsın, bırakıp gidersen de sana zararları olmaz" dedi.[520]

Huneyn Ganimetlerinin Bölüştürülmesi

İbni İshâk anlatıyor: Sonra Resûlullah (s.a.v.) yola çıkıp Ruhayl ü-zerinden insanlarla birlikte Ci'râne'ye kadar gelip konakladı. Beraberinde Hevâzin esirlerinden altı bin kişi vardı. Deve ve koyunların sayısı ise hiç bilinmiyordu.[521]

Mu'temir b. Süleyman, babası Süleyman-Es-Semt isnadıyla Enes (r.a.)'m şöyle dediğini anlatır:

-Mekke'yi fethetmiş ve ardından Huneyn vadisine harbe çıkmıştık. Müşrikler o güne kadar gördüğüm en iyi tanzim ile düzenli bir ordu kurup gelmişlerdi. Öne süvarileri saf tutturmuşlar, sonra piyade savaşçılar saf olmuş. Onların arkasında da kadınlar dizilmişlerdi .Kadınlardan sonra koyunlar, koyunların ardına da hayvanlar dizilmişti. Bizde çok kalabalık idik, sayımız altı, bine ulaşmıştı.

-Ravi derki: Enes sanıyorum sadece Ensarın sayısını söylüyor. Bizim süvarilerin yan kanat komutanı Halid b. Velîd idi. Harp başlayınca bizim süvariler bizim arkamıza sığındılar. Çok geçmeden bizim süvariler dağıldı ve bedeviler firar ettiler. Resûlullah (s.a.v.)de:

"Ey Muhacirler, ey muhacirler gelin, Ensar'lar ey Ensarlar gelin!" diye seslendi. Enes der ki: Bu benim kavmimin-yada amcalarımın- hadisidir. Efendimizin sesini duyunca, "Lebbeyk Yâ Resûlallah!" dedik. O da yammıza-gelip, önümüze- geçti.

Allah'a yemin olsun ki, daha biz müşriklerin yanına gelmeden onlar bozguna uğradı. Biz de onların bıraktığı bu malları aldık. Sonra da Taife gittik. Onları kırk gün kuşatma altında tuttuk. Sonra Mekke'ye dönüp orada konakladık. Nebi (s.a.v), bir kişiye yüz deve veriyordu, ensar kendi aralarında konuyu görüşüp, "Savaşana versin, ama savaşmayana vermesin" dediler. Bu söz Peygamber'e ulaşınca, muhacir ve ensarın lider konumunda olanların yanına girmelerini emretti. Bizde çadıra girdik ve orayı tıklım tıklım doldurduk ve:

"Yanıma yalnız Ensarh olan girebilir" buyurdu. Bize: "Ey Ensar topluluğu! diye üç kere seslendi ve: "Bana gelen bu söz ne?" buyurdu. Onlar: "Sana ne ulaştı? Yâ Resûlallah!" dediler. Efendimiz (s.a.v.) de:

Siz, insanların malı götürüp, sizin de Allah'ın Peygamberini götürüp evinize koymanıza razı olmaz mısınız?" buyurdu, ensar, "Biz razı olduk bile" dediler. Nebi (s.a.v.) de:

Eğer insanların hepsi bir yola girse, Ensar da başka bir yola girse, ben de Ensar'ra yoluna girerdim" buyurdu. Onlar da: "Yâ Resûlallah! Razı olduk" dediler. O da, "Razı olun" buyurdu. Hadisi Müslim rivayet etmiştir.[522]

İbni Avn'da, Hişam b. Zeyd isnadı ile Enes (r.a.)'ın şöyle dediğini rivayet eder: Huneyn harbi günü gelip çatınca (Hevazin ve Gatafan kabileleri, Peygamber'e karşı savaş için pekçok kuvvet topladılar. Nebi (s.a.v.)'in de on bin veya daha fazla gücü vardı. Beraberinde Mekke fethinde affa uğrayan "atlılar"da vardı.

Müşrikler hanımları ve çocuklarıyla gelip, onları saflarının arkasına aldılar. Harp başlayınca bu "atlılar" kaçıverdi. Resûlullah sağına dönüp "Ey Ensar!" dedi. "Lebbeyk!" seninleyiz dediler. Soluna dönüp; "ey ensarlılar" dedi. "Lebbeyk seninle beraberiz" dediler. Resûlullah atından yere indi ve iki taraf savaşa başladı. (Müşrikler yenildiler.)

O gün Nebi (s.a.v.) çok ganimet aldı ve bunları Muhacirler ile, bu "Tulekâ" denen affa uğrayan Mekke'liler arasında bölüştürüp Ensâr'a birşey vermedi. Ensar da: "harp zamanında biz davet ediliyoruz, ganimet bizden başkasına veriliyor" dediler. Bu söz Peygamber'e ulaşınca onları bir çadırın altında topladı ve onlara "kendine ulaşan sözlerinin mahiyetini" sordu. Onlar sustular.

Bunun üzerine Nebi (s.a.v.): "Siz, insanların dünyalığı alıp giderken, sizin Allah'ın Resulünü alıp götürerek evinize katmanıza razı olmaz mısınız?" buyurdu. Onlar da, "Yâ Resûlallah! Tabî razı oluruz" dediler. Nebi (s.a.v.) de: "Eğer bütün insanlar bir vadiye gitse, Ensar'da bir koyağa gitse, kesinlikle ben Ensar'm gittiği koyağı seçerdim" buyurdu.

Bu hadis, Buharı ve Müslim'in ittifakla rivayet ettikleri haberdir.

Şuayb ve diğerleri Zührî'den naklediyor: Bana Enes (r.a.) anlattı ki: Ensardan bazı adamlar: "Huneyn harbinden sonra Allah (c.c.) Peygamberine Hevazin'1 ilerden ele geçen malları harp ganimeti olarak nasib edip te, Nebi (s.a.v.) de Kureyş'ten olan adamlara develerden yüzer tane verince, dedikodu edip; "Allah (c.c.) Peygamberine mağfiret etsin, Kureyş'e verip bizi terkediyor, halbuki bizim kılıçlarımızdan onların kanları damlıyor" dediler.

Onların bu sözleri Peygamber'e anlatıldı. O da haber salıp onları deri bir çadırın altında topladı. Onlarla beraber başkalarını çağırmadı. Toplandıklarında;

"Sizden bana ulaşan dedikodunuzun gerçeği ne?" dedi. Ensar'ın fakih olanları: "Yâ Resûlallah! içimizde fikir sahibi olanlar hiç birşey söylemediler. Ama bazı yaşı küçük olanlarımız "o size ulaşan sözleri" söylediler." dedi. Bunun üzerine Nebi (s.a.v.): "Ben, bir takım (İslâm'a yeni girmiş) küfür döneminden yeni kurtulmuş insanlara, kalblerini İslâm'a ısındırayım diye bu maldan (fazlasıyla) veriyorum. İnsanlar bu malı götürürken, siz, Allah'ın Peygamberini kendi yerinize götürmeyi istemez misiniz?

Vallahi, kesinlikle sizin buradan alıp geri götüreceğiniz, onların götüreceklerinden daha hayırlıdır" buyurdu. Onlar da "biz buna kesin razı olduk" dediler de Nebi (s.a.v.);

-Siz, benden sonra çok şiddetli bir şekilde kayırma yapıldığını göreceksiniz. Allah ve Resulüne kavuşana kadar (ölene) sabredin. Zira ben (kevser) havuzun başında olacağım" buyurdu. Enes (r.a.) "biz sabretmedik" derdi. Hadis muttefekun aleyh'tir.[523]

İbni îshâk anlatıyor: Bana Asım b. Ömer b. Katade Mahmut b. Lebîd aracılığıyla Ebû Saîd el-Hudri (r.a.)'tan nakletti:

Resûlullah (s.a.v.), Kureyşin bu "Mûellefe-i kulûb" (kalbleri ısındı-rılanlar) denen adamlarıyla, diğer araplar arasında Huneyn mallarını taksim ettiğinde bundan Ensara az ya da çok birşey vermemişti. Ensardan bir oymak bundan dolayı içlerinde huzursuzluk duydular. İçlerinden birisi: "Artık Peygamber kendi kavmini buldu (ya bizi unuttu)" dedi. Sa'd b. Ubade Peygamber'e gidip bunları anlattı. Efendimiz(s.a.v.);

"Ya Sa'd sen bu konuşmalarda hangi tarafı tutun?" buyurunca O, "bende o toplumdan biriyim!" dedi. Efendimiz öfkelenip: "Kavmini topla ama başkası olmasın" buyurdu.

Sa'd onları topladı ve içeri başkasını almadı. İzin alan birkaç muhaciri ise bıraktı. Sonra Nebi (s.a.v.) yüzünden öfke okunarak geldi ve: "Ey Ensar! Ben sizi delalet içinde bu İmam iş mıydım. Allah size hidayet etti." buyurdu. Onlar, Allah ve Resulünün öfkesinden Allah'a sığınırız, evet" dediler. Nebi (s.a.v.):

"Ben sizi fakir bulmamışmiydım, Allah sizi zengit etti? buyurdu. Onlar aynı şeyi dediler. Nebi (s.a.v.);

"Ben sizi birbirinize düşman bulmadım mı, Allah kalplerinizi ısıttı alıştırdı? buyurunca, yine "evet" dediler. Efendimiz; "cevab vermeyecekmisiniz? diye sorunca "ne diyelim Allah ve Resulü daha iyi bilir" dediler. Peygamber (s.a.v.) de:

"Dileseydiniz siz de bana: "biz seni kovulmuş bulup barındırmadık mı? seni fakir bulup malımızı bölüşmedik mi? Yardımsız kalmışken yardım etmedik mi? derdiniz, hem doğru söylemiş, hem de doğruluğunu tasdik ettirirdiniz" buyurunca ağlaşıp "Allah ve Resulü minnet sahibidir" dediler. Nebi (s.a.v.)de:

"Siz, benim sırf kalblerini İslâm'a alıştırmak için, bir kavme verdiğim dünyalıktan dolayı içinizde bir hazımsızlık mı buldunuz. Halbuki ben sizin, İslâm'daki Allah'ın size taksim ettiği şeye güvenerek sizi bırakmıştım." buyurdu. Sonra ellerini açıp Ensar'a duada bulundu. Ebû Saîd (r.a.) burada aynen Enes hadisindeki Efendimi'inzin söylediği sözleri nakletti.[524]

Sûfyan b. Uyeyne, Amr b. Saîd b. Meşrûk-babasi Mesrûk-Abâye b. Rifâ'a b. Rafı b. el-Hadîc yolu ile dedesi Rafî b. Hadîc (r.a.)'m şöyle dediğini rivayet eder:

-Resûlullah (s.a.v.) bu "müellefei kulûb'a" Huneyn esirlerinden vermiş ve herbirine yüz deve düşmüştü. Ebû Sûfyan b. Harb'e yüz, Safvân b. Ümeyye'ye yüz, Uyeyne b. Hısm'a yüz, Ekra b. Habîs'e yüz, Alkame b. Ulâseye yüz, Mâlik b. Avf en-Nasrî'ye yüz, Abbas b. Mirdas'a da yüzden azca vermişti. Bunun üzerine Abbâs b. Mirdas şu şiiri söyledi;

"Sen benim ve atım Ubeyd'in ganimetini Uyeyne ile el-Akra arasında bölüştürüyormusun? "

Toplumda ne Hısn, ne de Habis Mirdas'a üstün gelebilir...

Ben harpte kendine sığınılan koruyucu biriydim, ama hiç birşey verilmedi men de olmadım.

Ben bu ikisinden daha aşağıda biri değilim. Bugün kimi alçaltırsan bir daha yükselmez, "

Bunun üzerine Nebi (s.a.v.) onun develerini de yüze tamamladı.

Bu hadisi Müslîm sahihinde; Mâlik b. Avf ile Alkame adını ve üçüncü beyti almadan nakleder.[525]

Osman b. Ata el-Horasânî-babası Ata-İkrime isnadıyla, Abdullah b. Abbas (r.a.)'tan naklediyor:

-Resûlullah (s.a.v.), Ebû Sûfyan, Hakîm b. Hizam, Haris b. Hişâm el-Mahzûnî, Safvan b. Ümeyye el-Cumehî, Huveytıb b. Abdi'l Uzza gibi "Müellefei Kulûb" olan kimselere bu ganimetten paylar verdi. Herbirine yüzer deve vermiş, Kays b. Adiy es-Sehmî'ye elli deve, Saîd b. Yarbû'a da elli verdi. İşte bunlar, Peygamber (s.a.v.)'in kendilerine ganimet verdiği Kureyş'lilerdir.

EI-Alâ, b. Hâriseye yüz deve, Mâlik b. Avf a yüz deve, Uyeyne b. Bedr el-Fezârî'ye de yüz deve verdi. Abbas bin Mirdas'a da giyecek elbiseler verdi.

Bunu gören Abdullah b. Übey b. Selûl, Ensar'a; Ben size daha önce, "bunun (acısını) ateşini siz, serinliğini de başkaları tadacak" diye haber vermiştim." dedi. Ensar konuyu tartışıp Efendimize geldiler ve "Yâ Resûlallah! Bu kayırma ne sebeble oluyor?" dediler. Bunun üzerine Efendimiz (s.a.v.) de:

"Ey Ensar topluluğu: Ben sizi dağınık bulmamış mıydım, Allah sizi birleştirdi. Sizi delalette bulmadım mıydı, Allah size hidayet verdi. Yenilmiş idiniz size zafer verdi. Nefsim elinde olan zata yemin olsun ki, dikseydiniz siz de, "biz seni yalanlamış olarak bulup seni doğrulamadık mı? Perişanken seni desteklemedik mi? Yurdundan koyulmuşken seni barındırmadık mı? Muhtaç durumdayken kazancımızı seninle bölüşmedik mi?" diyebilirdiniz ve böyle demekle hem doğru söylemiş hem de doğruluğunuz tasdiklenmiş olurdu." buyurdu. Ensar, "biz böyle demeyiz! Biz ancak fazilet Allah ve Resulünden gelir, Zafer Allah ve Resulündendir, deriz. Biz ancak bu kayırmadaki gerçeği bilmek istiyoruz" dedüer. Resûlullah (s.a.v.) de:

"Onlar daha yakın zamanda izzet ve mülk sahibi bir milleti. Başlarına bir bela gelip onları perme perişan etti. İmanın nasıl olacağını bir türlü kavrayanı ad ila r. İman'ın nasıl olacağını kavrayıp, o konuda bilgi sahibi olduklarında, ben onlara ganimet taksiminin nasıl olacağını ve nerelere verileceğini öğreteceğim" buyurdu. İbni Abbas (r.a.) hadisin gerisini üstteki gibi nakletti.[526]

Cerîr b. Abdulhamîd, Mansûr-Ebû Vail isnadıyla Abdullah b. Mes'ûd (r.a.)tan nakleder:

-Huneyn günü olunca taksim hususunda Resûlullah (s.a.v.) bazı adamları kayırdı. Seleme b. el-Ekva'a yüz deve, Uyeyne b. Hısn'a da aynısını verdiği gibi arap eşrafından kimine de birşeyler verdi. O gün bu taksimde onları kayırmış oldu. Adamın biri: "Vallahi bu içinde adalet yapılmayan bir taksimat olmuştur ve hem bunda Allah rızası da gö-zetilmemiştir" dedi. Ben de, "vallahi bu sözü Resûlullah'a haber vereceğim" deyip Ona geldim ve dediğini anlattım. Yüzü öyle değişti ki, kırmızı boya gibi oldu sonra da:

"Allah ve Resulü adaletli olmamış ise, kim adaleti tatbik edebilir" buyurup ardından da; " Allah Musa (a.s.)'a rahmet etsin! O bundan daha kötü sözlerle eziyet edildiği halde, sabretmişti," buyurdu. İbni Mes'ûd (r.a.) devamla der ki: "Bu olaydan sonra kesinlikle ona -bu tür- sözleri götürmeyeceğim" dedim. Hadisi Buharî ve Müslim rivayet etmiştir.[527]

El-Leys, Yahya b. Saîd -Ebû'z-Zübeyr isnadıyla Câbir (r.a.)'tan nakleder: Huneyn dönüşü Cı'rane'de ganimetleri taksim ederken, adamın biri Nebi (s.a.v.)'e geldi. BilaPin elbisesi (önlüğü) içinde gümüş doluydu. Resûlullah (s.a.v.) ondan avuç avuç alıp insanlara veriyordu. Bu herif, Efendimize: "adaletli davran!" dedi. Nebi (s.a.v.):

"Yazıklar olsun sana! Ben adil olamazsam kim adil olabilir! Eğer âdil olmazsam o zaman ziyana ve hüsrana uğramış olurum" buyurdu. Ömer (r.a.): "Yâ Resûlallah! bana müsade et de şu münafığı boynunu vurayım!" deyince Peygamber Efendimiz:

"Benim ashabımı öldürdüğümü" konuşmalarından Allah'a sığınırım. Şüphesiz bu ve arkadaşları, Kuran okudukları halde boğaz hançerelerinden öte geçmez. Atılan okun -hedefini- delip geçtiği gibi bunlar da, dinin içinde kalmazda- dinden çıkıp giderler."

buyurdu. Hadisi Müslim nakleder.[528]

Şuayb, Zührî-Ebû Selem- isnadıyla Ebû Saîd el-Hudrî (r.a.)'ın şöyle dediğini rivayet eder:[529]

-Bir ganimet taksimi yaparken bizde Nebi (s.a.v.)'in yamndaydık. Temîm kabilesinden Zü'l Huveysıra denilen bir adam geldi ve "Yâ Resûlallah adaletli ol!" dedi. Nebi (s.a.v.);

"Yazık sana! ben adaletli olmazsam kim adaletli olabilir! Adaletli olmazsam, perişan olur ziyan ederim" buyurdu. Ömer (r.a.): "Bana izin ver de boynunu vurayım Yâ Resûlallah!" deyince Nebi (s.a.v.):

"Onu bırak, zira onun öyle bir ashabı var ki, sizden biriniz-onları görse- onların namazı yanında kendi namazını çok hakir (az) görecek, oruçlarına karşı kendi orucunu az bulacak. Onlar Kur'ân da okurlar ama boğazlarından öte geçmez. İslâm dininden atılan okun hedefi delip geçip gittiği gibi bunlarda -aşırılıkları yüzünden İslâm'dan çıkar giderler" diyerek hadisi nakletti.

(Hadisin Buharî ve Müslîmdeki gerisi şöyledir: "Bu okun ucuna bakılır ava değdiğine dair hiçbirşey bulunamaz. Sonra okun ucunun girdiği yere bakılır orda da birşey bulunamaz. Sonra okun gövdesine bakılır yine birşey bulunamaz. Sonra okun arkasındaki tüye bakılır yine birşey bulunamaz, ok avın midesindeki yediği şeyleri de kanı da delip öteye hızlı geçmiş ve hiçbir iz kalmamış. (İşte bu adamlarda İslâm'dan öte geçince bir iz kalmaz.) Bu adamların tanınabileceği alamet şudur. İçlerinde pazularmdan biri kadın göğsü gibi veya tiril tiril sallanan et parçası gibi olan siyah bir adam olacak. Bunlar Müslümanlar ihtilafa düştüklerinde ortaya çıkacaklar.")[530]

Ukayl İbni Şihab-ı Zühri yoluyla Urve'den naklediyor: Bana Mervan ve Misver b. Mahrame haber verdiler ki:

-Hevazin kabilesi, İslâmı kabul ettikten sonra elçileri gelip te; Huneyn savaşında ellerinden kaçırdıkları kadın ve çocuklarının geri kendilerine verilmesini istemeye geldiklerinde, Peygamber Efendimiz ayağa kalkıp onlara:

"İşte gördükleriniz benim yanımdadırlar. Benim için sözlerin en sevileni en doğru olanıdır. Artık -iş işten geçtiği için- bu vakitten sonra siz, ya esirden çoluk çocuğunuzu, ya da dağıtılan mallarınızdan birini seçin!. Çünkü ben, Taif dönüşü sizi gelir diye -dağıtım işini- çok bekletmiştim" buyurdu.

Haikaten Resûlullah (s.a.v.) Taif dönüşü on gün on gece onları beklemişti. Hevazin'Iiler, Resulü Ekrem'in kendilerine bu ikisinden sadece birini verebileceğini kesin anlayınca; "biz çoluk çocuğumuzu tercih ederiz" dediler. Bunun üzerine Resûlullah (s.a.v.) Müslümanlar arasında ayağa kalktı, layık olduğu şekilde Allah'a hamd ve senada bulundu, sonra da:

"Şimdi şu kardeşleriniz bize tevbe ve pişman olarak geldiler. Ben onlara, esir aldığımız çoluk çocuklarını geri vermek görüşündeyim. Sizden bunu gönül rızasıyla yapan çok varsa yapsın. Ama içinizden kendine düşen nasibinin kendisinde kalmasını isteyen ve Allah'ın bize nasip edeceği ilk ganimetten, bunun yerine kendisine bedel vermemizi isteyen varsa, o da böyle yapsın!" buyurdu. İnsanlar "Yâ Resûlallah biz onlara bunu gönül hoşluğuyla veriyoruz" dediler. Efendimiz de;

"Biz sizin içinizde kimin buna izin verip kimin vermeyeceğini bilemeyiz. Şimdi gidin de içinizde arif olanlarınız bu kanaatlerinizi alıp bize gelsin" buyurdu. Sonra insanlar konuşup Efendimize gelerek, gönül rızasıyla izin verdiklerini bildirdiler. Hadisi Buharı nakleder.[531]

Musa b. Ukbe der ki: Peygamber (s.a.v.) Taiften Cı'râne'ye döndü. Esirler oradaydı. Hevazin elçileri Müslüman olmuş olarak Peygam-ber'e geldiler. Aralarında dokuz tane kodamanları da vardı. Bunlarda Müslümanlığı kabul edip bîat ettiler. Sonra da esir olarak ele geçirilen Hevazin'liîer hakkında Onunla konuşup, "Yâ Resûlallah! sizin ele geçirdikleriniz arasında analar, bacılar, halalar ve teyzeler var. Onlar kavimlerin en çok utanacak sebebleri durumundadır. Allah'a ve sana ü-mit bağlıyoruz" diye yalvardılar.[532] Resûlullah (s.a.v.) çok merhametli, cömert ve kerem sahibi biri idi, Onlara:

"Sizin bu ricanızı yerine getirmeye çalışacağım" buyurdu. Musa b. Ukbe kıssanın gerisini aynen yukardaki gibi anlattı.[533]

Yine Musa b. Ukbe aynı kıssada Zühri'den şu sözleri de nakletti: Bana, Said b. Müseyyeb ile Urve, "Hevazin'den alınan esirlerin altı bin kişi olduklarım" söylediler.[534]

Yunus b. Bükeyr, İbni İshâktan naklediyor: Bana Amr b. Şuayb, babası yoluyla dedesi Abdullah b. Amr (r.a.)'dan şöyle dediğini nakletti: Biz Huneyn'de Resûlullah (s.a.v.) ile beraberdik. Orada Hevazin'lilerden mal ve çoluk çocuk olarak elde edebileceklerini aldıktan bir müddet sonra, arkalarından Cı'râne'de Müslüman olmuş o-larak Peygamber'e geldiler ve: "Yâ Resûlallah! Biz bir asıldan ve aşiretteniz. Sana da gizli olmadığı gibi bize bir bela gelip çattı. Ne olur bize bağışta bulan, Allah'da sana bağışlasın" diye yalvardılar. Onların sözcüsü olan Züheyr b. Surad kalktı ve: "Yâ Resûlallah! Bu esirlerin bulunduğu çevrimde[535] senin süt teyzelerin, halaların ve seni kucağında büyütüp besleyen dadıların var. Eğer biz Haris b. ebî Şemir'i ya da Nu'man b. el-Münzir'i emzirmiş olup da, sonra onlardan bize tıpkı senden bize ulaşan şey gibi bir şey isabet etseydi, biz onlardan bile akrabalık bağının gözetilmesini ve lütufkârlıklarını ümid ederdik. Sen ise bizim kabilemizde beslenip emzirilenlerin en hayırhsısın." dedi. Sonra da şu şiiri okudu:

Allah'ın Resulü kerem et de bize minnette bulun, zira ümidimiz ve gayretimiz sadece sensin,

Kavminin (şereflisi) yüzakı olana yardım et, hüzün ona engel koymuş, hayatın değişmeli içinde örtüsünü parçalamış,

Bu üzüntü üzerine bir de Harp ona gönülleri gam dolu insanlarının görünmez seslerini bıraktı,

Ey haber verilince insanların yumşaklıkta en seçkini eğer nimetler ona ulaşmazsa onu dağıtacak.

Vaktiyle emdiğin kadına minnetli davran, senin aldığında bıraktığında seni güzelleştirir.

Sakın bizleri ölüpde cemaatı dağılan kişi gibi yapma, bizi de bırak zira biz parlak bir toplumuz.

Her ne kadar inkâr olunsa da biz nimete şükrederiz. Bu günden sonra bizde daha ne hazırlıklı günler var.[536]

Bunun üzerine Resûlullah (s.a.v.): "Size hanımlarınız mı yoksa mallarınız mı daha sevgili?" diye sorunca, "Sen bizi mallarımız ve soylarımız arasında birini tercih etmekte serbest bıraktın, çocuklarımız ve hanımlarımız bize daha sevimlidir" dediler. Resulü Ekrem de: "Benim ve Abdü'l-Muttalib oğullarının elinde bunlardan ne varsa sizindir. Ama, ben insanlara namazı kıldırınca, ayağa kalkıp, "Biz, Müslümanlara karşı Peygamberin şefaatçi olmasını istiyoruz. Müslümanlarla çocuklarımız ve hanımlarımız hususunda Resûlullah'a durumumuzu arz ediyoruz", deyin. İşte ben o zaman size yardımcı olacağım ve çoluk çocuklarınızı geri isteyeceğim" buyurdu.

Resûlullah insanlara öğle namazını kıldırınca, ayağa kalkıp kendilerine söylediği gibi söylediler. Efendimiz (s.a.v.)de: "Benim ve Muttalib oğullarının eli altında bulunanlar sîzindir." buyurdu. Muhacirler de: "Bizim olanları da biz Allah Resulüne verdik" dediler. Bunu duyan Ensâr da, "Bizdekiler de Resûlullah'mdır!" dediler. El- Ekra' b. Habis ise: "Ben ve Temîm oğullarında bulunanlar olmaz!" dedi. Abbas b. Mirdas ta: "bendekilerle Süleym oğullan elindekiler de olmaz." dedi. Süleym oğulları ise, "aksine! bizdekiler de Resûlullah'mdır" dediler. Uyeyne b. Bedr'de "ben ve Fezâra oğullann-dakiler de olmaz" dedi. Resûlullah (s.a.v.):

"Kim hakkını bağışlamak istemiyorsa, elde edeceğimiz ilk ganimetten her bir insana karşı altı deve verilecektir" buyurdu. Böylece Hevazin'lilere hanım ve çocuklarını geri verdiler.

Sonra Resûlullah (s.a.v.) bineğine binip hareket etti. İnsanlar; "Yâ Resûlallah, bize harp ganimetimizi bölüştürüversene" diyerek peşine düştüler. Efendimizi bir ağaca doğru sıkıştırıp zor durumda bıraktılar, öyleki gömleği bile üzerinden çıktı. Bunun üzerine:

"Gömleğimi bana geri verin, Nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki, sizin Tihame bölgesindeki ağaç sayısınca hayvanlarınız olsa bile yine ganimet malını size dağıtırdım. Sonra siz bana asla cimri, korkak ve yalancı olarak rastlamazdınız." Buyurup, oradaki devenin birinin yanında dikildi ve devenin hörgücünden biraz deve tüyü çekip parmaklarının arasına aldı ve:

"Ey insanlar! vallahi sizin ganimetinizden Humus haricinde bana birşey, hatta şu tüy bile yoktur. Humus ise size geri verilmektedir. Binaenaleyh ipi de iğneyi de Ödeyiniz. Zira aldatmak; aldatanlar için kıyamet günü utançtır, ateştir ve rezalettir " buyurdu..

Adamın biri kıldan yapma bir ip yumağı getirdi ve: "ben şu ipi, sırtındaki yağır yarası olan devemin semerini dikmek için almıştım?" diye sordu. Nebi (s.a.v.) Ona:

"Ondaki benim hakkım olan hisse senin olsun!" (başkası kendi bilir) buyurunca, adam,: "İş bu duruma kadar gelmişse artık benim ona ihtiyacım yok!" deyip onu elinden attı.[537]

Eyyûb-u Sahtiyanı, Nafı'den Abdullah b. Ömer (r.a.)'ın şöyle dediğini nakleder:

-Cı'râne'de iken Ömer (r.a.), Nebi (s.a.v.)'e: "Ben Müslüman olmadan, cahiliye döneminde "bir gün Mescid-i Haram da itikaf yapacağım", diye nezretmiştim?" ne yapayım" diye sordu. Nebi (s.a.v.):

niceli «git de itikaf yap" buyurdu. Resûlullah ona Huneyn ganimet humusundan bir cariye vermişti. Resûlullah (s.a.v.) Hevazin'Iilerin esirlerini âzad edince, Ömer (r.a.) bana, "Yâ Abdullah! O cariyeye git de onu kendi yoluna bırak" dedi.

Hadisi Müslim rivayet ediyor.[538]

İbni İshâk der ki: Bana Ebû Vecze es-Sa'dî'n anlattı ki; Resûlullah (s.a.v.), Hevazin ganimetinden Ali b. Ebî Talib'e bir câriye vermişti: Osman ve Ömer'e de birer tane verdi. Ömer onu oğluna bağış yaptı.[539]

İbni İshâk der ki: Bana Nafî, İbni Ömer'in şöyle dediğini haber verdi: Ben cariyemi, bana gelin olarak hazırlamaları için Cümah oğulla-rındaki dayılarıma götürüp bıraktım, kendimde Beytullah'ı tavaf edip gelmek istiyordum. Mescid-i Haramdan çıkınca insanlar beni sıkıstırdı. "Derdiniz ne?" dedim. Onlar: "Resûlullah hanımlarımızı ve çocuklarımızı bize geri verdi." dediler. Bende, "haydi hanımınız sizin olsun o şimdi Cümah oğullarında" dedim. Oraya gidip onu alıp götürdüler.[540]

Yine İbni îshâk, ebû Vecze Yezîd b. Ubey'din kendisine şunları anlattığını söyler: Resûlullah (s.a.v.) Hevâzin'li elçilere, "Mâlik b. Avf ne yaptı?" diye sorunca, "O Taif te sakîf tilerle beraber" dediler. Efendimizde:

"Ona haber verin, eğer Müslüman olur da bana gelirse, ailesini ve malını ona geri verdiğim gibi yüz de deve vereceğim" buyurdu. Haber Mâlik'e ulaştırıldı. Hemen Nebi (s.a.v.)'a gelmek için Taif ten ayrıldı. Resûlullah'ın söylediği sözleri duyarlarda kendini hapsederler diye sakif ten korkuyordu. Hemen bineğini hazırlattı ve birde at hazırlatıp getirtti. Gece yola çıkıp atım koşturarak devesini hazırlattığı yere geldi ve binip Resûlullah'ın yanma geldi. Ona Cı'râne veya Mekke'de ulaştı. Efendimiz de ona ailesini, malını ve yüz de deve verdi. Bunu gören Mâlik şu şiiri söyledi:

-İnsanlar arasında Muhammed gibi birini ne gözüm gördü ne kulağım işitti.

-Bağış istenince en fazla en bol verendir. Dilersen sana yarın ne olacağını anlatır.

-Askerler dişlerini gıcırdatan gösterip meyletti, düşmanlar orada hepsi birden keskin kılıçlı yiğitlerle yönelip geldi.

-Sanki o yavrularının yanında, ininin ortasıdaki gözetleme yerinde oturan bir aslan gibiydi.

-Nebi (s.a.v.) Onu kavmi Hevazin ile, Sümâle, Selime ve Fehm kabilelerinden Müslüman olanlara veli tayin etti. O bunlarla Sakif kabilesine karşı çarpıştı. Onların meraya gelen mallarına devamlı baskın yapıp ele geçiriyordu. Hatta Sakif lilere dünyayı dar etti.[541]

İbni Asâkir Tarihinde derki: Mâlik b. Avf Şam şehrinin fethine katıldı. Orada birde evi vardı.[542]

Ebû Asım derki: Bize Ca'fer b. Yahya b. Sevban anlattı: Bana Amcam Umara b. Sevban, Ebû't-Tufeylin kendisine şöyle diyerek haber verdiğini anlattı: Ben Cı'râne'de Nebi (s.a.v.)'i et dağıtırken gördüm. O vakit ben deve kemikleri taşıyan genç bir çocuktum. Bir kadın gelip Nebi (s.a.v.)'e yaklaştı. Nebi (s.a.v.) ona ridasım çıkarıp yere serdi. O da üzerine oturdu. Ben "bu kadın kim?" diye sordum da bana "işte bu Onu emziren süt anasıdır" dediler.[543]

Hakem b. Abdilmelik, Katâde'den şöyle dediğini nakleder: Hevazin fethi günü olunca Resûlullah (s.a.v.)'e bir kadın geldi ve: "Yâ Resûlallah, ben senin bacınım, ben Haris kızı Şeymâ'yım" dedi. Nebi (s.a.v.) de ;

"Eğer doğru isen senin üzerinde benden kalma hiç kaybolmayacak bir iz olması lazım" buyurdu. Şeymâ da pazusunu açtı ve "Evet Yâ Resûlallah! Sen küçücük iken ben seni taşırdım. Beni ısırmıştın. İşte dişlerinin izleri hala duruyor" deyince Nebi (s.a.v.) hemen ridasım çıkarıp altına serdi ve:

"İste verileceksin, dilediğine şefaat iste şefaatin kabul edilmiştir" buyurdu.[544]

Ravi Hakem b. Abdü'l-Melik'i, Yahya b. Maîn zayıf saymıştır.[545]

Cı’rane Umresi

Hemmâm, Katade'den Enes (r.a.)'ın: "Resûlullah (s.a.v.) hepsi de Zilka'de ayında olmak üzere dört defa Ömre yaptı. Bundan sadece bir tanesi hariç, o da Haccı ile beraber yaptığı Ömresidir. Bunlar,

1- Hudeybiye zamanı, Hudeybiyeden gelerek yaptğı Ömre. Bu Zilkade ayında idi.

2- (Katâde der ki) Sandığıma göre Hudeybiyeden bir yü sonraki Umre demişti.

3- Ci'râne'den yaptığı Ömre Bu da Zilkade a-ymda Huneyn ganimetlerini taksim ettiğindeki Ömre,

4- Haccı ile beraber yaptığı Ömre. Bu hadisi Buharı ve Müslîm rivayet ettiler.[546]

Urve'nin "Meğazî adlı eserinde de geçtiği gibi, Musa b. Ukbe "Meğazî" adlı eserinde der ki:

Resûlullah (s.a.v.), Zilka'de ayında Cîrâne'den ihrama girerek telbiye getirdi. Mekke'ye gelip Ömresini yaptı. Huneyn'e giderken Mekke'ye Muâz b. Cebeli idareci yapmış ve ona, Mekke'lilere Kur'ân öğretip din fıkhını açıklamasını emretmişti. Sonra kendisi Medine'ye avdet edip Muâz'ı Mekke halkının başında bıraktı.[547]

İbni İshâk anlatıyor: Sonra Resûlullah (s.a.v.) Ömre yapmak üzere Cı'râne'den hareket etti. Geri kalan ganimetlerin (Mekke'nin aşağı tarafında Merri-Zahran'daki Mecenne denen yerde depolanmasını emretti. Ömresini bitirince de Medine'ye gitmek üzere hareket etti. Attâb b. Esîd (r.a.)'i Mekke'ye vali olarak tayin edip, halka dinlerini öğretmesi için Muâz b. Cebel (r.a.)'ı da onunla beraber bıraktı. (Resûlullah ömresini Zilkade ayında yapmış ve aynı ay içinde veya Zilhicce başında Medine'ye gelmişti. O yıl insanlar-hac düzeni olarak- öteden beri gelen Arab adeti üzere hacc ettiler. O yıl Attab b. Esîd'de hacc etti.[548]

Derim ki: Attab (r.a.) Hz. Ebû Bekr'in vefat ettiği gün kendi de vefat edene kadar Mekke emirliğini sürdürdü. Nesebi, Attâb b. Esîd b. Ebî'1-Iys b. Ümeyye el-emevîdir. Bize ulaşan habere göre Nebi (s.a.v.) ona:

"Yâ Attâb! Seni kimlerin üzerine vali yaptığımı biliyor musun...! Seni Allah'ın halkına vali yaptım. Eğer onlara vali olarak senden daha hayırlı birisi olduğunu bilseydim o kimseyi onlara vali yapardım" buyurdu.[549]

O vakit yaşı yirmi civarında idi. Salih bir insandı. Kendisinden rivayet edildiğine göre:

-"Ben bu işten kazandığımla süslü iki aba kumaştan elbise aldım ve onları köleme giydirdim. Sizden hiçbiriniz. "Attâb benden şunu aldı" diyemiyecek. Resûlullah (s.a.v.) beni hergün iki dirhem maaşla rıziklandırdi. Hergün iki dirhemle doymayan karnı Allah doyurmasın!" demiştir.[550]

O yıl insanlar, Arabların (İsmail (a.s.)'dan gelen) geleneklerindeki hac şekli üzerine Haclarını ifa ettiler.[551]

Ka'b Bin Züheyr'in Gelişi

İbni İshak der ki: Rasulullah (sav) Taif dönüşü Medine'ye geldiğinde Büceyr b. Züheyr, kardeşi Ka'b'a bir mektup yazıp Peygamberin kendisini hicveden ve sataşan kimseleri Mekke'de öldürdüğünü, Kureyş şairlerinden Abdullah b. Ez-Zeb'ari, Hübeyre b.Ebi-Vehb gibi hayatta kalanların ise civara kaçtıklarını haber verip "eğer canına ihtiyacın varsa derhal Peygamberin yanına uçarak gel. Zira O, kendi yanına tevbe ederek gelen kimseleri öldürmez. Yok böyle yapmazsan canını kurtaracak yeryüzünde kendine bir yer ara" dedi. Ka'b daha önce kardeşine şu şiiri yazmıştı:

-Büceyr 'e benden şu mektubumu ulaştırın. Yazıklar olsun sana söylediğinde senin lehine ne var?

-Eğer sen (o dediğim) yapmamışsan bize açıkla sana Muhammed bundan başka ne gösterdi?

-Anamı ve babamı tatbik ederken görmediğin, kardeşini de üzerinde bulmadığın bir ahlak mı gösterdi!

-Sen bu işi yapmadıysan ben üzgün değilim. Tökezlediğinde de (Allah saklasın!) diyecek de değilim.

-Sana Güvenli kişi kandırıcı bir kadeh sunmuş. Güvenli zat o kadehten sana ilk ve ikinci yudumuda içirmiş.

Sonra bu şiiri kardeşine yolladı. Mektup Büceyr'e ulaşınca mektubu Pyegamberden saklamayı hoş görmedi ve şiiri Peygambere okudu. Şiirin; "güvenli kişi sana kandırıcı bir kadeh sunmuş" kısmını duyunca Peygamber (sav): "Doğru söyledi! Çünkü o kendisi yalancıdır" buyurdu. "Anamı ve babamı üzerinde bulmadığım bir ahlakı mı!" kısmını duyunca da "Doğru söylüyor zira O, ne anasını ne de babasını böyle bir şey üzerinde buldu" buyurdu.

Sonra Büceyr kardeşine şu şiiri yazıp gönderdi :

-Ka 'b 'a benim nasihatimi kim ulaştıracak! (senin batıl diye ayıpladığın şeyde senin lehine çok şey var ve O çok sağlam bir yoldu)

-Lat ve Uzzaya değil tek başına olan Allaha...Kurtuluş olacaksa kurtulacak ve selamete erecektin.

-O kurtuluşu olmayan günde sen insanlardan kaçamazsın o gün kurtuluş temiz kalpli Müslümanındtr.

-Dini hiçbir şey olmayan Zühüyer'in dini de Ebu Sülmâ'nın dini de artık bana haramdır.[552]

Büceyr'in mektubu Ka'b a ulaşınca dünya ona dar göründü, kendi canına acıdı. Çevresinde bulunan düşmanları da hemen dedikoduya başlamış ve "artık bundan sonra Ka'b öldürülmüş sayılır" Çaresiz kalan Ka'b, meşhur kasiddesini yazıp ardından Medine'ye geldi. (Eski dostlarından orada oturan Cüheyne kabilesinden birine misafir oldu. Arkadaşı onu Peygambere götürdü. Efendimizin arkasında sabah namazını kıldı ve Ka'b a; Peygamberi işaret ederek: "haydi yanına git de can güvenliği iste!" dedi. Ka'b da yerinden kalkıp Peygamberin huzuruna vardı ve: "Yâ Resûlallah ! Ka'b b. Züheyr Müslümanlığı kabul ederek senden canını bağışlamanı rica etmeye geldi. Onu yanınıza getirsem isteğini kabul edip onu bağışlamasın!" dedi. Peygamber (s.a.v.): "Evet bağışlarım" buyurdu. Ka'b da, "işte o, benim Yâ Resûlallah !" dedi.[553]

İbrahim b. Dîzil ve diğerleri derler ki: İbrahim b. el-Münzir el-Hi-zâm'î-Haccac b.zûr-Ruaybe b.Abdürrahman b.Ka'b b.Züheyr b.Ebû Sülmâ el-Müzenî-babası zû-r-Rukaybe isnadıyla dedesi Abdürrahman 'in şöyle dediğini haber verir :

Ka'b b. Züheyr kardeşi Büceyr'Ie beraber Mekke'den ayrılıp Ebrak el-Azzaf adındaki su başına kadar gelip konakladılar. Büceyr Ka'b'a, "Sen burada kal, ben şu Peygamber dedikleri zata kadar gideyim de ne söyleyip ne anlattığına bir kulak vereyim" dedi. Sonra oradan ayrılıp Medine'ye gelip Allah rasûlünün huzuruna çıktı. Kendisine teklif edilen İslam dinini kabul ederek Müslüman oldu. Onun Müslüman olup Medine'de kaldığı haberi Ka'b'a ulaşınca, son derce üzülüp kardeşine şu beyitleri yazıp yolladı:

1- Büceyr'e benden şu mektubu ulaştırın! Yazıklar olsun sana, dediklerinde sana bir yarar, bir kar mı var!

2- Güvenli zat sana susuzluğunu kandıracak bir kadeh sunmuş, (şiirin bir diğer rivayaetinde -güvenli zat- yerine Ebû Bekir) Emin zat sana ilk ve ikinci yudumu taddırmış.

3- Sen Hidayet sebeplerim bırakıp Ona uydun, o acep sana ne gösterdi de ona kapıldın, senden gayriye de yazıklar olsun.

4- Ananın ve babanın bulamadığı bir yolumu gösterdi? Halbuki kardeşini de böyle bir yolda görmüş değilsin.

Ka'b'ın bu şiiri Hz. Peygambere ulaşınca, Nebi (s.a.v.) Ka'b'ın kanını helal ilan etti. Bu durumu kardeşi Büceyr bir mektupla kardeşine bildirdi ve ona "senin kaçıp kurtulabileceğini sanmıyorum, gelde canını kurtar!" dedi. Büceyr mektubunda, "bilki Resûhillah (s.a.v.) suçlu biri kendine gelir ve şahadet kelimelerim söylerse, onun dilediği özrü kesinlikle kabul ediyor, Önceki suçlarını kesinlikle af ediyor." demişti.

Ka'b da Müslüman oldu. Resûlullah'a övgüler yaptığı meşhur kasidesini kaleme aldı. Sonra kalkıp Medine'ye geldi. Devesini Mescidin kapısında ıhtırıp (ıh,ih diyerek dört dizi üzerine çöktürüp) mescide girdi. Resûlullah ashabıyla beraber yemek sofrasmdaki gibi oturuyordu. İlk topluluk etrafını çevirmiş diğerleri onları çevirmiş, böylece halka halka üstüne gelerek mescidi doldurmuşlardı. Peygamber (s.a.v.) bir o yandakilere bir bu yandakilere dönerek konuşuyordu. Ka'b der ki:

"Ben devemi mescidin kapısı önünde çöktürüp içeriye girdim. Bana yapılan tarif ile Peygamberi görür görmez tanıdım. İlerleyip önüne kadar vardım ve;

"Eşlıedü enlâ ilahe illalah ve eşhedü enneke Resûlullah, Ya Resûlallah! Zatından can güvenliğimi isterim" dedim. Resûlullah bana "kimsin?" dedi. "Beb Ka'b b. Züheyr'im" dedim. Nebî (s.a.v.) de; "sen hakkımda şu şu sözü söyleyen misin!" deyip orada bulunan Ebû Bekr'e dönüp, "Nasıl söylemişti ya Ebû Bekir!" dedi. Ebû Bekir bu beyti :

"Ebû Bekir sana hararetini söndürecek bir bardak sundu Güvenli olan zat da ondan sana ilk ve ikinci yudumu içirdi. "

Şeklinde okuyunca ben: Ya Resûlallah ! ben bunu böyle söylememiştim, dedim. Resûlullah (sav) : " sen nasıl söylemiştin ?" buyurunca ben:

"Ebû Bekir sana hararetini söndürecek bîr bardak sundu. (Allah tarafından) Görevli zat da ondan sana ilk ve ikinci yudumu içirdi" şeklinde söyledim, dedim. Bunun üzerine Resûlullah (sav): "Vallahi Görevli!" dedi.

Sonra Ka'b, Efendimiz hakkında yazdığı kasidesini Peygamberin huzurunda baştan sona okudu.[554]

İşte Ka'b in kasidesi:

1- Suâd(ciğım artık benden) uzaklaştı da, bu gün gönlüm, yıkık, Suâd'ın ardından perişan, fidyesi verilmeyen bir prangalı.

2- (Kafile) yola çıktığı o ayrılık sabahında, Suâd'a sadece kudretten sürmeli, gözlerinin ucu yere indirilmiş, iniltili sesler çıkarana -yaban öküzüne- benziyordu.[555]

3- Sanki birinci yudumunu, ardından da ikinci yudumunu şarap (dolu kaseden içerek) sulanmış gibi tebessüm ettiğinde sulu dişleri parıldıyordu.

4- (O şarab ki) kumlu vadinin bükünde (büküldüğü, kıvrıldığı yerde) saf berrak ve poyraz rüzgarını alarak ayazlatılmış su ile (sertliği) kırılmış, (veya kuşluk vaktine kadar serinletilmiş.)

5- (Şarabın sertliğim kıran bu su öyle bir su ki, üstünde bazı çerçöp görülse bile) Rüzgarlar onun çapaklarını alıp götürüyor ve (vadideki su çukurunu) bembeyaz (tepeli) dağlar gece bulutlarının yağmurundan doldurulmuştur.

6- Eğer Suâd sözünde dursaydı veya nasihat kabul etseydi, onun dostluk yönü ne mükemmel olurdu!

7- Lâkin Onun dostluğu, acı verme, yalan söyleme, sözünde durmama ve dostunu değiştirme (gibi kötü huyların) kanına işlediği bir dostluktan ibarettir.

8- (Bu kötü huylar sebebi ile) Olduğu hali üzere devam edemez. Tıpkı elbisesinde gulyabanî (peri) renkten renge bürünerek görünür gibidir.

9- 0 yapacağım diye üstlendiği sözü de yerine getirmez, (onun sözünde duruşu) sadece kalburun suyu tutuşu gibidir.

10- Sakın onun umdurduğu (ümit verdiği) ve va'd ettiği şeyler seni aldatmasın. Zira arzular ve düşler kesinlikle yoldan saptırırlar.

11- (Bu Öyle bir sevgili ki) Urkûb'un[556] randevuları sanki ona darb-ı misal olmuş. Zira Onun randevuları sadece boş sözlerden ibarettir.

12- Ben hâla onun dostluğunun yakın olacağını umar ve beklerim. Halbuki-bu arzuyu senden nail olma hususunda bizde hiçbir tahmin de yok.[557]

13- (Kuşluk yola çıkan) Suad öyle (uzak) bir yerde gecelediki, beni oraya ancak soylu, cinsi iyi ve hızlı adimlı develer ulaştırabilir.

14- Beni o topraklara gayet meşakkatli olmakla beraber, tabiatında tez adımhhk ve katır yürüyüşlülük bulunan güçlü develerden başka hiç bir şey ulaştıramaz.

15- (Öyle güçlü bir deveki) Terlediği zaman kulak tozu (kulak arkasındaki çukurluklar) terleyen, hedefi, işaretleri (bu gün yol levhaları) silik, meçhul yol olan bir deve....

16- Taşhk arazi ve kum yığınları sıcaktan tutuştuğu vakit (bu deve bakışlarıyla tıpkı) eşini yitirip tek başına kalan beyaz yaban öküzü gözleriyle işaretleri kaybolan yolların izine bakıyor.[558]

17- Geniş gerdanlı, büyük buğcak (ayaktaki bağ vurulan incik)'lı. Yaratılışında babasına çeken dişi deve üzerine bir üstünlüğü var.

18- 0, (hafif meyilli ve kısaca) iri boyunlu, geniş yanaklı, güçlü ve erkek'gibi (bir deve) iki tarafı geniş önü meyilli (boynu uzun) bir hilkata sahib.

19- 0nun derisi -sanki- Deniz kaplumbağası derisi, de sırtının güneşe gelen yerinde (emecek kan bulamadığından) zayıf kene ona hiç etki edemez.

20- Kardeşi babası gibi, amcası da dayısı gibi olan, belli aynı soydan gelip soyunda karışıklık olmayan- soylu develerden gelme fıtratın zirvesinde bir deve.

21- Kene bu devenin sırtında yürüyor -ama- devenin (yağlı ve etli olması hasebiyle) dümdüz olan göksü ve böğrü keneyi üstünden kaydırıp atıyor.

22- (Sanki deve değiide) Enine doğru etle şişmanlayıp ön dirsekleri göğüslerinden (yani kaburgalarından) biraz uzakça sapasağlam (ba-sışlı) olan yaban eşeği (gibi güçlü ve hareketli bir hayvan)

23- Sanki yular vurulan burun ve çevresi ile kilbiten çenelerinden i-tibaren gözleriyle koynundaki kesim yerini öne geçmiş bir balyoz (gibi iri başlı).

24- Uzun yumşak tüylü yaprak bitmemiş hurma fışkını misali kuyruğunu, (yavru yapmadığı için) süt deliklerinin (süt emzirmeme sebebiyle) noksanlaştıramadığı bir memenin üzerine getirip yapıştırır.

25- Çekme (Doğan kuşu gibi) burunlu, Ona bakan onun kulaklarında (ki yapısında) açık şekilde bir üstün yaratılışta olduğunu, yanaklarında da yumuşaklık olduğunu görür.[559]

26- 0, arık, etsiz kupkuru -zayıf- yere pek az basan/ (yere basışı yeminden kurtuluş gibi) ayakları üzerinde süratle gidiyor.

27- Simsiyah ayak sinirleri çakılları -bastıkça- darmadağın edip bırakıyor, O ayakları sert tepelere karşı- nal (veya nal yerine ayağa giydirilen şeyler- de korumuyor. (Yani bu deve yola giderken ayakları sert olduğu için çıplak ayakla gider, Nal'a ihtiyaç duymaz.

28- (Sıcaklar çöküpte) Terlediğinde ayağının hızla gelip gidişi, sanki serap bürümüş küçük tepecik gibi..

29- (Bu tepeler) Güneşte kalan tarafı kızartılmış ekmekte dönen Bukaiemun'un sıcak ve güneşten yandığı günde... (Serab gibi görünür).

30- Çekirgelerin koyu yeşil renklileri çakılları -sıçrayıp- dağıttığı bir -sicak-vakitte kervancı başı topluluğa: "haydi istirahat edin!" dedi..

31- (Bu halde bu devenin ayaklarının gidip gelişi) Orta yaşta-güçlü bir kadının- çocuğu öldüğünde çırpınarak uzun kollarının gidip gelişi gibi idi. Ona cevabı çocukları yaşamayıp ölen çok ağıt yapan kadınlara verdi.

32- İşi gücü ağıt, ölüm habercileri ilk evladının ölüm haberini getir-diğindeki gibi, kollarını salmış, aklını kullanmaya mecali kalmamış kadmgibi...

33- Elleriyle göksünü parçalıyor, gömleği parçalanıp göğüs kemiği görünüyor... (Yani bu kadın çocuğunun ölümü sebebiyle üstünü başını parçalıyor, parçalanan yerden göksü görünüyor, aklını yitirmiş olduğundan ne yaptığını bilmiyor. Bu deve de öyle olup nasıl yol gittiğini bilmiyor.)

34- Jurnalciler onun etrafında koşuşturuyor, sözleri de, "Ey Ebû Sülmâ'nın çocuğu artık sen Ölmüş sayılırsın" demekten ibaretti.

35- Hayatını- Umduğum her dost, "Senin -içinde bulunduğun bu tehdit sebebiyle meşgul olamayacağım zira ben senden başkası ile meşgulüm" dedi.

36- (Dostlar böyle korkup kaçınınca) Bende -onlara;- "çekilin yolumdan, babasız kalın! Rahmeti bol olan Allah ne takdir etmiş ise olacaktır" dedim.

37- Her kadının çocuğu, sağlıklı hayatı ne kadar uzun olsa da, birgün eğri tahta âleti üzerine (teneşire) yüklenilecektir. (Yani her a-nanın doğurduğu çocuk ne kadar mesut, uzun bir hayat sürsede ölümden kurtuluş yok öyleyse bu tasa ve şamata ne?)

38- Haber verildim ki, "Resûlullah beni tehdid etmiş!" Halbuki Allah Rasûlünün katında umulan aftır.

(Buraya kadar ki sözler bir nevi mukaddime olup esas konuya şair (r.a) bu sözlerle giriyor.)

39- İçinde öğütler ve açıklamalar bulunan Kur'anı sana -verdiği i-limlere- ilave olarak veren zat, sana hidayet versin, acele etme...[560]

40- Ne olur beni, -bu- jurnalcilerin sözleriyle cezalandırma, hakkımda her ne kadar bir sürü dedi kodu edilmişse de -sana karşı- ben herhangi bir suç işlemedim.

41- And olsun- Ben öyle bir (zatın heybetli bir) makamında bulunuyorum ki, Orada -Fil- durup gördüğümü görecek olsa yahut fil duyduğumu duyacak olsa...

42- Kesinlikle tüyleri korkudan ürperirdi. Ancak Allah'ın izniyle Peygamberden kendine bir (af) bağışı olması müstesna.

43- Sağ elimi onun intikamlı, dediği dedik olan zatın eline -biat ve taat için- koyup onu hiç geri çekmedim.

44- Bana "sen -bir takım aleyhte laflara- nisbet ediliyor ve bunlardan sorumlu bulunuyorsun" denilmiş bir halde -Peygamber (s.a.v)'le konuşmaya başladığımda Resûlullah bana daha heybetli geldi.

45- Yırtıcı hayvanlar vadisi (olan Asser vadisi)'ndeki üst üste sık ağaçlık çevrili ininde gizlenen aslanlar aslanından (daha ürkütücü).

46- Bu aslan sabah erkenden gidip yiyecekleri paramparça edilip toprağa atılmış insan eti olan güçlü iki yavrusuna et yediriyor.

47- Kendine kuvvetçe dengi olan bir aslana saldırıp üzerine sıçrayınca -kemikleri kırılıp- yere serilmedikçe, bu dengi olan aslanı bırakması kendine helal olmayan bir aslan bu...

48- Ondan, karada yaşayan yırtıcı hayvanlar ağzını kapatarak korkar, yaya giden insanlar onun vadisinde yürüyemez.

49- Hâla onun vadisinde, kendine güvenen yiğit kardeş silahlan ve elbiseleri parçalanıp atılmış kendisi yenilmiş halde durmakta...

50- Gerçekten Resûlullah, kendi ile -hak yolun- aydınlığı aranan bir kılıç- helak eden bir kılıç değil- Allah'ın kılıçlarından kınından sıyrıl-mış bir Hindistan -yapımı- kılıcı.[561]

51- Müslüman olduklarında Mekke vadisinde Kureyş'lilerden bir gurup genç içinde onların sözcüleri, "haydi -Medine'ye- ayrılıp gidin!" dedi.

52- Onlarda gidip -Medine'ye intikak ettiler... Aralarında- düşmanla karşılaştıklarında gevşek, kalkansız, semerde durmayı beceremeyen silahsız biri de yok.

53- Onlar burun direkleri kalkık, harpte kuşandıkları harp malzemeleri Dâvud (a.s)'ın dokuması (zırh) gömlek olan yiğitlerdir.

54- Sanki el-Kafâ' bitkisinin kıskıvrak bükülen -beyaz çiçekten-halkalan gibi, halkaları birbirine geçmiş uzun bembeyaz gömlekler.

55- Mızrakları bir topluluğa nail olunca -zafer elde edince- sevinmezler, mızrak kendilerine isabet ederse de tasa ve üzüntüye kapılmazlar.

56- Onlar beyaz develerin yürüyüşü tarzında -vakarla- yürürler, kısa boylu kara adamlar -harpten- korkup kaçtığında bu yiğitleri -indirdik-leri- darbeler korur.[562]

57- (Harpten kaçmadıkları için) Darbeler onların -sırtına değil- sadece göğüslerine iner. Onların ölüm havuzundan geri kaçmak gibi bir durumları yoktur.[563]

Sekizinci Yıldaki Bazı Olaylar

Bu yıl Nebi (s.a.v.)'m en büyük kızı Zeyneb (r.a.) validemiz vefat etti.[564] Kendisini Ümmü Atıyye (r.a.) yıkamıştı. Peygamberimiz izannı Ümmü Atıyye'ye vermiş ve: Bunu onun cenazesine iç çamaşırı yap" buyurdu.O da onu kefeni ile vücudu arşına koydu.[565]

Zeyneb (r.a.)'nın, Ebû'l-Âs b. Er-Rabî1 b. Abdi Şems (r.a.)'dan kızı Ümame (r.a.)'yı doğurdu. Nebi (s.a.v.)'in namaz kılarken sırtına aldığı işte bu "Ümâme" idi.

Bu yıl, Nebi (s.a.v.)'in üzerinde hutbe okumsı için mescide minber yapıldı. Ona doğru giderken üzerinde hutbe okuduğu eski kütük inlemeye başladı.[566]

Yine bu yıl Peygamberimizin oğlu ibrahim (.a.s.) doğdu.[567]

Bu yıl, yaşlanan Şevde (r.a.), Peygamberle geçireceği gecelerin nöbetini Hz. Âişe (r.a.)'ya devretti.

Yine bu yıl Abdullah b. Muğaffel (r.a.)'m babası Muğaffel b. Nühm b. Âfîf el-Müzenî vefat etti. Kendisi sahabedir.

Arablann kiralı, Haris b. Ebî şemir el-Gassânî kâfir olarak Şam'da öldü. Yerine oğlu Cebele b. Eyhem geçti.

Ahmet b. Muhammed b. Yahya b. Hamza, İbnü Âiz-Vakîdi-Amr b. Osman el-Cumehî aracılığıyla Osman el-Cumehî'nin şöyle dediğini rivayet eder:

-Resûluliah (s.a.v.) Şucâ b. Vehb. (r.a.)'ı, (o zamanlarda sulaklığından dolayı) Ğûta denen (şam tarafı) yerde bulunan Kıral El-Hâris b. Ebî Şemir'e yolladı.

Şucâa Medine'den hareket ettiğinde hicretin altıncı yılı Zilhicce ayı idi. Şucâ'a derki:

-Ben ona vardığımda onu Bizans İmparatorunun geliş hazırlığını yaparken buldum. Kayser, Hımış şehrinden İliya'ya (Kudüs'e) ziyarete geliyordu. Çünkü Allah(cc), önce galib olan İran ordusunu yenilerek geri kaçırmış, o da bunun için Allah'a şükretmek istiyordu. El-Hâris, Peygamber'in mektubunu okuyunca onu yere attı ve "Benim mülkümü beni devirerek kim elimden alabilir? İşte ben insanlarla ona doğru gideceğim" diye tehditte bulundu.

Sonra geceleyin yanıma geldi. Bir at hazırlanması emretti ve bana da: "Sen Peygamberine bu gördüklerini haber ver!" dedi. Kayser, Haris'e İliya'da rastladığında beraberinde Dıhyetü'I-Kelbî (r.a.) vardı. Yanında Peygamber (s.a.v.)'in mektubu vardı. Kayser, el-Haris'e "Sakın Peygamberin üzerine saldırmaya gitme, onu kendi haline bırak ve sen İliya ile ilgilen diye yazdı."

Şucâa der ki: Medine'ye gelip Peygamber (s.a.v.)'e bunu haber verdim. Efendimiz'de: Mülkü yok oldu" buyurdu.[568]

Bu yıl söylendiğine göre Mekke Emîri Attab (r.a.) insanlara hac emiri olarak hac etmelerini sağlamıştır.[569]

Bir başka rivayette ise insanların kendi başına dağınık olarak hac ettiği söylenir. Bu iki rivayeti de Vakîdî, Meğazîsinde nakleder. Doğrusunu Allah bilir.[570]

Dokuzuncu Hicri Yıl Olayları Ed-Dahhak Bin Süfyân El-Kilâbî'nin Kuratâ' Serîyyesî

Rivayete göre bu yılın Rabî'ül evvel ayında, Resulü Ekrem (s.a.v.) El-Kuratâ denen (Benî Bekr) kabilesinden bir oymağa asker yollayıp başına da Ed-Dahhâk b. Sûfyân el-Kilâbî'yi emir tayin etti.

Beraberinde o kabileden olan El-Asyad b. Seleme b. Kurt vardı. (Müslümanlar) onlara (Necd tarafındaki) Züccü Lâve denen yerde rastladılar. Kuratâ'hlan İslâm'a davet ettiler. Onlarda reddettiler. Müslümanlarla savaştılar ve yenildiler.

El-Asyad babası Seleme b. Kurt'a Zücc suyunun başında yetişti ve babasına can güvenliği garantisi verip onu İslâm'a davet etti. Babası da kızıp oğluna ve oğlunun dinine söğdü. El-Asyad'da babasının atının inciklerini kılıçla kesiverdi. At kıç üstü çökünce Seleme suya düşüp, mızrağını suyun dibine dikerek su üstünde durmaya çalıştı. Müslümanlardan biri gelip onu öldürdü. Onu öldüren oğlu değildi.[571]

Alkame Bin Mücezzîz El-Müdlicî'nin Seriyyesî

Bu seriyye, bu yılın Rabîü'l Âhir ayında olmuştur. Denildiğine göre Habeşistan'dan birtakım adamlar, gemilere binip Eş-Şuaybe'ye gelmisler. Cidde (Şuaybe) halkı da onları görmüş. Durum Peygamber'e ulaşınca derhal oraya üçyüz kişilik bir müfreze yollayıp başlarına da Alkame b. Mücezziz el-Müdlicî"yi komutan yapmıştı.

Bunlar gidip denizdeki bir adaya kadar ulaştılar ve onlara saldırmak için hazırlandilardı ki, Habeşliler kaçtılar.

Sonra (Müslümanlar) geri döndüler. Yolda askerin bir kısmı izin a-hp arkadan gelmek istedi. O da onlara izin verip başlarına Abdullah b. Huzâfe (r.a.)'ı tayin etti.

Abdullah (r.a.) şakacı idi. Yolun bir kısmı gidilince ateş yakıp ve yemek yapıp ısınıyorlardı. Abdullah: "Ben sizin şu ateşe kendinizi atmanıza karar verdim." deyince bir kısmı kalkıp atlamaya hazırlandı. O da: "Oturun yerinize, ben sizinle şakalaşıp gülmek istedim" dedi. Hadise Nebi (s.a.v.)'e anlatılınca Efendimiz: (s.a.v.) şöyle buyurdu:

"Size günah işlemeyi emreden kimselere itaat etmeyin." [572]

Hz. Ali B. Ebi Tâlib'în El-Füls Putuna Seferi

Dokuzuncu yılın Rebîu'I âhır ayında, Hz. Ali komutasındaki yüz elli kişilik Ensar'dan bir müfreze ile, Tay kabilesinin putu olan El-Füls'u yıkmaya gitmesi vuku bulmuştur.

Yüz deve ve elli ata binerek, siyah bir sancak ile beyaz bir bayrak alarak oraya gittiler. Şafakla birlikte Hatemi Tayî oğullarına ait bir mahalleye saldırdılar. el-Fûls putunu yıkıp yerle bir ettiler. Ellerini e-sirler, develer ve koyunlarla doldurdular.

Esirler arasında Adiy bin Hatem'in bacısı (Hatemî Tâî'nin kızı) da vardı. Adiy ise Şam'a kaçtı.[573]

Ukkaş B. Mihsan'ın Uzra Arazisine Seferi

Bugünlerde Hz. Ukkaş b. Mihsan (r.a.)'ın Uzra arazisine (Cinâb'a) seferi gerçekleştirmiştir. Bu seriyyeyi Şeyhimiz Dimyâtî "Muhtasaru's-Sîre adlı eserinde bahsediyor. Sanırım bunu Vakîdi'nin sözünden alıp nakletse gerek.[574]

Dokuzuncu yılın Receb ayında Peygamber Efendimiz (s.a.v.), Habeş (kiralı) Necaşi Ashame üzerine gaibden cenaze namazı kıldı. Ashame habeşcede "bağış" anlamına geliyor. Allah ve Resulüne îman etmiş idi. Peygamber Efendimiz (s.a.v.):

Habeşistan'daki kardeşiniz ölmüştür" buyurarak, ashabını Musallâ'ya çıkanp onlara saf bağlattı ve üzerine namaz kıldı.[575]

İbni İshâk derki: Bana Yezîd b. Roman, Urve aracılığıyla Hz. Aişe (r.a.)'nın şöyle dediğini haber verdi.

-Necaş "öldükten sonra hala insanlar arasında "Necâşî'nin kabri üzerinde bir nur alameti" görüldüğü konuşulmakta imiş."[576]

Sîre bölümünde, Ömer b. El-Hattab (r.a.)'ın İslâm'a girişinden önce geçen Necaşi ile ilgili haber buraya yazılacaktır.[577]

Tebük Seferi [578]

İbni İshâk, Asım b. Ömer-ile Abdullah b. ebî bekr b. Hazm'dan şöyle nakleder:

-Resûlullah (s.a.v.), Tebuk Seferi hariç, hemen hemen hiçbir seferinde; gideceği yeri değilde, başka bir yere gidecekmiş gibi gösterme yapmadığı, olmamıştır. Ancak Tebüğe çıkarken,

"Ey insanlar! Ben Rumlara sefere gitmek istiyorum" buyurarak maksadım açıkça ilan etmişti.[579] Bu ilan, yaz sıcağının en şiddetlendiği ülkelerin tam kuraklığa düştüğü bir mevsimde gerçekleşmiş, meyveler olgunlaşmış, insanlar bahçelerinde meyve ağaçlan altında oturmayı tercih ettiği bir sıra idi.

Resûlullah (s.a.v.) bir gün yol hazırlığı içinde iken Seleme oğullarından Cedd b. Kays'a:

"Yâ Ced! Senin bu Benü'l Esfar'm (Bizanslıların) kızlarına rağbetin var mı? "diye sordu. O da, "Yâ Resûlallah! Benim kavmim kesinlikle bilirler ki, kadınlara benden daha düşkün hiç kimse yoktur. Rumların kadınlarını gördüğümde beni baştan çıkaracaklarından korkuyorum. Yâ Resûlallah! Sen bana izin versen de ben bu sefere gitme-sen" dedi. Bunun üzerine Efendimiz yüzünü ondan çevirerek:

"sana izin verdim" buyurdu. Allah (cc):

" Onlardan kimileri "Bana izin ver, beni fitneye düşürme" der.

Bilirki onlar zaten fitneye düşmüşlerdir."[580] ayetini gönderdi. Peygamberden geri kalmakla daha büyük fitneye düştü.

Münafıklardan biri de (diğerlerine), "sakın bu sıcakta yola çıkmayın!" dedi. Allah (c.c.) da onlar hakkında:

De ki; "Cehennem ateşi daha sıcaktır, eğer anlamış olsalardı"[581] ayetini indirdi

(Sonra Resûlullah (s.a.v.); sefer işini sıkıştırdı, insanlara hazırlanmalarını emredip, zenginleri de Allah yolunda katkıda bulunmaya, bineği olmayan mücahitlere binek hazırlayıvermeye teşvik etti. Zenginlerin büyük bir kısmı, ecrini Allah'a havale ettikleri yardıma koştular.) O gün Hz. Osman'dan daha fazla yardım yapan olmadı. O yüz deve vererek bu yardıma katıldı.[582]

Osman "b. Atâ el-Horasânî, babası-îkrime isnadıyla Abdullah b. Abbas(r.a.)'tan Tebûk seferi hakkında şunları anlattığını nakleder:

-Nebî (s.a.v.), Müslümanlara, Allah yolunda sadaka ve nafaka vermelerini emretti. Bir kısmı mükâfatını sadece Allah'tan almak üzere mallarını sarfederken, bir kısım adamlarda borç olarak yardımda bulunup, Allah rızasına yanaşmadı. Müslüman fakirlerden bir kısmı ve buldularsa getirirken bir kısmı da hiçbir şey getirmedi.

O gün en iyi yardım edenlerden birisi Abdurrahman b. Avf (r.a.) idi

ve ikiyüz okka yardımda bulundu. Omer(r.a.) yüz okka, Asım b. Adî el-Ensârî doksan ölçek hurma yardımı yapmıştı. Nebi (s.a.v.) Abdurrahman b. Avf a:

"Ailene de bir şeyler bıraktın mı?" diye sorunca, "Evet, bu yaptığım yardımdan hem fazla hem daha güzelini" dedi. Nebi (s.a.v.):

'"ne kadar?" buyurunca: "Allah ve Resulünün rızık ve hayırdan temenni ettiği kadar" dedi.[583]

Amr b. Merzûk, Seken b. Ebî Kerîme-Velîd b. Ebî Hişâm-Erkad Ebû Talha isnadıyla Abdurrahman b. Habbâb (r.a.)'m şöyle dediğini anlatır:

-Resulü Ekrem (s.a.v.)'i (Ceyşi'l Usra) meşakkat ordusuna yardım teşviği yaparken görmüştüm. Osman (r.a.) kalktı ve "Yâ Resûlallah! Çulu ile palanı ile (edevatı ile) bana Allah yoluna yüz deve yaz!" dedi. Efendimiz ikinci kere teşvik edince, yine Osman kalktı ve: "Yâ Resûlallah! Allah yolunda bana palanı ile çulu ile iki yüz deve yaz" dedi. Efendimiz üçüncü kere teşvik edince yine Osman (r.a.) kalktı ve: "Yâ Resûlallah! Allah yolunda bana palamyla çuluyla üç yüz deve yaz." dedi.

Abdurrahman b. Habbâb (r.a.) der ki: Ben Resûlullah (s.a.v.)'in minbere çıkarak:

"Artık bu bağışından (ya da bugünden) sonra Osman'a yüklenecek bir vazife yoktur" buyurduğuna şahit oldum. Haberi Ebû Davûd-ü Tayalîsi ve diğerleri Es-Seken b. el-Muğîra yoluyla rivayet ederler.[584]

Damra, İbni Şevzeb-Abdullah b. Kasım -Abdurrahman b. Semura'nın kölesi Kesir- isnadıyla Efendisi Abdurrahman b. Semura (r.a.)'m şöyle dediğini rivayet eder:

-Tebuğe giden meşakkat ordusunun techizatıyla uğraştığı sırada Hz. Osman (r.a.), Peygamberimize bin dinar para getirip, Peygamberin önlüğüne boşalttı. Nebi (s.a.v.) onları eliyle karıştırarak defalarca:

"Bugünden sonra amel etmemesi Osman'a zarar vermez" diye söyledi.

Bürayd, Ebû Bürde'den Ebû Musa el-Eşarî (r.a.)'ın şöyle anlattığını nakleder:

-Arkadaşlarımın beni, "Tebliğe gitmek için kendilerine binek istemeye" Peygambere yollamışlardı. Onlarda bu Meşakkat ordusunda Onunla beraberlerdi. Bu olay Tebük seferinde idi.[585] (Yâ Nebiyallah! Arkadaşlarım kendilerine binek vermen için beni sana yolladılar" dedim. Nebî (sav):

Vallahi sizi hiçbir şeye bindiremiyeceğim" buyurdu. Efendimize öfkeli halinde varmıştım. Nebi (s.a.v.) beni menetmesinden ve içinde bana karşı bir şeyler hissetmiş olacağı korkusundan dolayı üzüntülü olarak döndüm. Arkadaşlarıma gelip Nebi (s.a.v.)'in söylediklerini haber verdim. Ancak bir saat kadar geçirme-miş idim ki, Bilal (r.a.)'ın, "Yâ Abdullah b. Kays!" diye beni çağırdığını duydum ve hemen cevab verdim. Bana: "Haydi, Peygamberin davetine katıl seni çağırıyor!" dedi. Yanma geldim bana:

"Şu (biri diğerine bağlı) iki deveyi ve şu iki deveyi-şu iki deveyi (diyerek altı taneyi gösterdi) al, ben onları şimdi Sa'd'dan aldım. Onları arkadaşlarına götür ve onlara: "Allah (c.c.) veya Resûlullah(s.a.v.) sizi bu develere bindiriyor. Onlara bineceksiniz"de" buyurdu.

Develeri onlara götürdüm ve "Nebî (s.a.v.), size "binin diye" şunları verdi. Lakin ben sizi, benimle birinizin Resûlullah'ın bu dediklerini duyan birine gidip onu dinlemedikçe bırakmayacağım. Taki siz böylece beni, Peygamberin söylemediği bir şeyi uydurup size anlattığımı sanmayasınız" dedim. Onlarda, "Sen bizim yanımızda sözü doğru kabul edilen birisin ama biz yine de senin istediğini yapacağız" dediler. Ebû Musa'da onlardan bir kaçını alıp, Resûlullah'ın Ona söylediklerini ve önce men ettiğini, sonradan verdiğini duyanların yanma getirdi. Onlarda aynen Ebû Musa'nın dedikleri gibi anlattılar.)[586] Hadis muttefekun aleyh'tir.

İbni İshâk anlatıyor: Sonra ağıtlar yapan bir gurup Resûlullah (s.a.v.)'in yanma geldi. Bunlar Ensar'dan şu yedi kişi idi:

1- Salim b. Umeyr,

2- Ulbe b. Zeyd,

3- Ebû Leyla Abdurrahman b. Ka'b,

4- Amr b. El-Humam b. el Cumuh,

5- AbdulIah b. Muğaffel, (Bazılarınca Abdullah b. amr el-Muzenî)

6- Herem b. Abdillah,

7- Irbaz b.Sâriye el-Fezâvî. Bunlar Resûlullah (s.a.v.)'den bu sefere gitmek için binek istediler. Bunlar gerçekten ihtiyaç sahibiydiler. Nebi (s.a.v.) onlara:

"Size bindirecek birşey bulamıyorum" buyurdu. Onlar da kendilerinin Allah yoluna infak edecek birşey bulamamalarının üzüntüsünden gözleri yaşlarla dolarak dönüp gittiler.[587] İbni İshâk devamla der ki:

-Bana ulaşan habere göre: Yâmin b. Amr, ağlaşmakta olan Ebû Leylâ ile Abdullah b. Muğaffel'e rastladı ve "Sizi ne ağlatıyor?" dedi. Onlar da, "Biz bize binek versin diye Resûlullah'a gittik, ama bizi bin-direbileceği bir hayvanı yanında bulamadık, bizde de Tebüğe gitmeye yetecek kadar güç verecek bir şey yok" dediler. Yâmin b. Amr da onlara su taşımacılığı yaptığı devesini ve bir takım süt (ya da hurma gibi) yol azığı da verdi. Onlar da buna binip gittiler.[588]

Ulbe b. Zeyd ise geceleyin kalkıp Allah'ın nasib ettiği kadar namaz kılıp ağladı ve: "Allah'ım sen bize cihadı emrettin ve teşvik ettin, ama bana cihada gidecek güçten birşey vermedin, Peygambere de beni bin-direbileceği bir hayvan vermedin. Artık bende, maldan, candan ve eşyadan elime geçen her mazlum hakkım her Müslümana sadaka olarak vereceğim" diye dua etti. Sabah olunca Müslümanlarla beraberdi ki, Resûlullah (s.a.v.):

"Bu gece sadaka veren nerede?" diye sordu. Kimse yerinden kalkmadı. Yine "Sadaka veren nerde?" ayağa kalksın!" buyurunca Ulbe ayağa kalkıp haber verdi. Resûlullah (sav):

"Müjde! Muhammed'in nefsi elinde olan zata yemin olsun ki, kabul edilen zekatlar arasına yazılmıştır" buyurdu.[589]

İbni İshâk der ki: Bedevilerden mazeret uyduranlar kendilerine -harbe gitmekten kaçmak için- izin verilsin diye gelip özür beyan ettiler.[590] Allah (c.c.) onların bu özürlerini kabul etmedi. Bana anlatıldığına göre bunlar Gıfar oğullarından bir gurup imiş. Müslümanlardan bir gurubu ise Resulü Ekrem'le birlikte yola çıkmaktan alıkoyan şey onların niyetleri idi. Ha şimdi, ha yarın derken seksiz şüphesiz Resûlullah'tan geri kaldılar. Seleme oğullarının kardeşi Ka'b b. Mâlik, Amr b. Avf oğullarından Mürâra b. Er-Rabî, Vâkıf oğullarından Hilal b. Ümeyye ile, Salim b. Avf oğullarından Ebû Hayseme idi. Bunlar Müslümanlıklarında asla itham olmayan doğru sözlü bir gurup idi.

İbni İshâk devamla der ki: Daha sonra bir perşembe günü Resûlullah (s.a.v.) Medine'ye Muhammed b. Mesleme el-Ensârî'yi vali yaparak Medine'den ayrıldı. Resulü Ekrem oradan ayrılınca kampım Seniyyetü'l Veda tepesinde kurdu. Yanında otuz binden fazla adam vardı. Münafık Abdullah b. Übey b. Selûl de kampını veda tepesinden biraz aşağıdaki Zû Hudde denen yerde kurdu. İddiaya göre iki asker sayısı birbirinden az değildi. Resûlullah (s.a.v.) Tebüğe hareket edince Abdullah b. Selûl münafık ve şüphecilerle beraber yola çıkmayıp geri kaldı.[591]

Resûlullah (s.a.v.) Hz. Ali'yi ailesine bakması için Medine'de bırakıp, ona, onların arasında ikâmet etmesini emretti. Hemen münafıklar bunu kötü haber yapıp yayarak: "Bu yolculuğa göre o uyuşuk olduğundan hafifletmek için Ali'yi götürmedi" dediler. Münafıklar bunu deyince Hz. Ali silahım aldı ve yola çıktı. Cüruf denen yerden konaklamış olan Resûlullah'a yetişti ve "Yâ Resûlallah! Münafıklar senin, beni uyuşuk bulup bana bu yükü hafifletmek için götürmediğini iddia ediyorlar" dedi. Nebi (s.a.v.) de :

"Yalan söylemişler. Ben seni arkamda bıraktıklarıma vekil o-lacaksın diye götürmedim. Geri dön, benim ailemle kendi ailene vekil ol! Sen benim yanımda, Musa yanında Harun'un bulunduğu gibi bir rütbede bulunmak istemezmisin! Ancak benden sonra Peygamber yoktur." buyurdu. Hz. Ali'de Medine'ye döndü. Nebi (s.a.v.) yoluna devam etti.[592]

Aynı haberi Sahihaynda Hakem b. Uyeyne hadisi olarak Mus'ab b. Sa'd babası Sa'd (r.a.)'dan şöyle diye tahric ediyor:

-Resûlullah (s.a.v.) Tebük seferinde Ali (r.a.)'ı yerine vekil bırakmıştı. Ali de, "Yâ Resûlallah! Beni kadınlar ve sabi çocukların arasında mı bırakıyorsun?" deyince Nebi (s.a.v.):

"Sen benim yanımda, Musa (a.s.) katındaki Harun gibi bir rütbede bulunmak istemezmisin. Şu kadar var ki, benden sonra Peygamber olmayacaktır" buyurdu. Bu hadisi Sa'd b. Ebî Vakkâs (r.a.)'m oğulları.Âmir ile İbrahim'de babalarından nakletmişlerdir.[593]

Ebû Zer'in Geri Kalıp Yetişişi

İbni İshak der ki: Buna Büreyde b.'Sûfyan, Muhammed b. Ka'b el-Kurazî aracılığıyla Abdullah b. Mes'ûd (r.a.)'m şöyle anlattığını haber

verdi:

-Resûlullah (s.a.v) Tebüğe doğru yola devam ettiğinde insanlar-bi-rer ikişer bir takım sebeblerle- geri kalmaya başlamış ve ashabda, "Yâ Resûlallah! Falanca da geri kaldı" diye gelip haber verir olmuşlardı. Nebi (s.a.v.) de:

"Onu bırakın, Eğer onda hayır varsa, yakında Allah onu size yetiştirecek. Eğer hayırdan başka bir şey varsa, Allah ondan sizi kurtarıverecektir" buyurdu. Nihayet: "Yâ Resûlallah Ebû Zer de geriledi. Devesi onu yoldan alıkoydu dediler. O da:

"Onu bırakın! Eğer onda hayır varsa yakında Allah onu size yetiştirecek. Eğer hayırdan başka birşey varsa, Allah ondan sizi kurtarrverecektir" buyurdu.

Deve yorulupta gitmeyiverince Ebû Zer devesine söylenip eşyasını deveden aldı, sırtına sarıp yaya olarak Resûlullah'ın ardından gitti. Resûlullah yolda bir yerde konaklamış idi. Müslüman nöbetçilerden birisi bakıp: "Yâ Resûlalİah! Yolda yaya gelen bir adam var" dedi. Bunun üzerine Nebi (s.a.v.):

Ebû Zer, sen ol bari!" buyurdu. Topluluk iyice bakınca, "Vallahi O Ebû Zer!" dediler. Resûlullah (s.a.v.):

"Allah Ebû Zer' e rahmet eylesin, tek başına yürür, tek başına ölür ve tek başına dirilir" buyurdu.

Zaman, geçip giderken Ebû Zer'e de darbesini vurmuş, Ebû Zer (Medine'ye üç günlük mesafedeki) Rabze köyüne sürgün edilmişti. Ölüm kendisine gelip çatınca hanımına ve kölesine: "Öldüğümde beni

yıkayıp kefenleyin ve yolun kenarına koyun. Size ilk uğrayan kervân-dakilere, işte bu cenaza Ebû Zer'dir, deyin" diye tavsiyede bulundu.

Ebû Zer ölünce hanımı ve kölesi dediğini yaptılar. Uzaktan bir kervan göründü. Ama orada cenaze olacağını bilemedilerde nerdeyse develer teneşiri çiğneyecekti. Bir de kim olsa, Abdullah b. Mes'ud, Kü-felilerden bir gurupla geliyor: Onlara "bu ne?" dedi. "Ebû Zer'in cenazesi dediler. İbni Mes'ûd "İnnâ lillâhi ve innâ ileyhi racıûn!" diyerek ağladı ve;

"Allah Ebû Zer'e rahmet etsin, tek başına yürür, tek başına ö-lür, tek başına dirilir..." buyuran Peygamber ne doğru söylemiş!" dedi ve devesinden inip, bizzat kendisi ve arkadaşları onu gömdüler.[594]

Ebu Hayseme'nin Yetişmesi

îbni İshâk der ki: Bana Abdullah b. Ebî Bekr anlattı ki: Salim oğullarından biri olan Ebû Hayseme, Peygamber (s.a.v.)'in yola çıkışından günlerce sonra sıcak bir günde ailesinin yanına döndü. İki hanımını da, bahçesindeki çardaklarını su serperek serinletmiş, suyunu soğutmuş ve yemeğini hazırlamış olarak buldu.

Bahçeye girince çardakların girişi önüde durup: "Allah'ın. Peygamberi güneşin rüzgarın ve sıcağın altında yola devam etsin, bende, serin bir gölgede, serin bir suyun başında, hazırlanmış sofrada, güzel hanımla malın mülkün arasında oturayım ha? İşte bu insaf değildir. Hayır! Vallahi ikinizin de çardağına girmeden gidip Peygamber'e yetişeceğim. Çabuk bana azık hazırlayın" dedi.

Eşleri de azığını hazırladılar. Sonra su taşıdığı devesini önüne katıp Resûlullah'a yetişmek üzere yola çıktı. Resûlullah(s.a.v.) Tebüğe yeni varıp konaklarken ona ulaştı. Yolda giderken kendisine Umeyr b. Vehb'de yetişmiş ve yol arkadaşlığı yapmışlardı. Tebüğe yaklaştıklarında Ebû Haysem'e arkadaşı Umeyr'e, "Benim bir günahım var. Sen geri kal da, önce Resûlullah'a ben varayım" dedi. O da kabul etti. Ebû Hayseme gidip Peygamber'e yaklaştığında Resûlullah(s.a.v.):

"Ebû Hayseme olsa bari!" buyurdu. Ashab da, "vallahi O Ebû Hayseme!" dediler. Varıp selam verdi. Nebi (s.a.v.) de: "senin için bu daha hayırlı ey Ebû Hayseme!" buyurdu. Sora Peygamber'e geri kalışını anlattı. Nebi (s.a.v.)'de ona hayır dua etti.[595]

İbnû Lehî'a da Esved yoluyla Urve'den...[596]

Bu Sefere El'usratü Denilmesi

İsmail b. İbrahim de amcası Musa b. Ukbe'den aynen İbni İshâk'ın naklettiği gibi naklederler.[597]

Mu'mer b. Râşid, Abdullah b. Muhammed b. Akıyl'den:

Ona en zor saatte uyan Muhacir ve Ensar" (Tevbe 117) ayeti hakkında şöyle dediğini nakleder: Onlar Tebuk seferine çıktılar. Bir deveyi, bazen iki bazen üç kişi bölüşüp, nöbetleşerek bindiler. Çok sıcak bir yaz günü yola çıkmışlardı. Hele bir gün öyle bir susuzluk olmuştu ki, develerini keserek işkembesini çıkarıp sıktılar ve suyunu içtiler. (İşte bu, hem su, hem yiyecek hem de binek bakımından zorluk idi)[598]

Mâlik b. Mığvel, Talha b. Musarrif-Ebû Salih- isnadıyla Ebû Hüreyre (r.a.)tan naklediyor:

-Biz Resûlullah (s.a.v.)'le bir seferde idik. Topluluğun azığı tükendi. Hatta içlerinden birisi binek devesinden birini kesmek istedi. Ömer (r.a.)'da Peygamber'e gelip dua etmesini istedi. Hadisin gerisi aşağıdaki gibidir. Haberi Müslîra naklediyor:[599]

- Tebuk gazvesi günü olunca insanlara tam bir açlık isabet etti: "Yâ Resûlallah! Bize izin versende şu develeri kessek, hem yeriz hem yağını kullanırız!" dediler. Efendimiz de, "öyle yapın!" buyurdu. Ömer gelip: "Yâ Resûlallah! Buna izin verirsen binek azalır. Lakin insanların yanında bulunan azıkların fazlasını iste ve biriktirip ona bereket vermesi için Allah'a dua et." dedi.

Nebi (s.a.v.): "Olur buyurup bir sofra bezi isteyip yaydırdı. Sonra azıkların ortasından elde olanları istedi. Kimi bir avuç arpa, kimi bir avuç hurma, kimi ekmek kırıntısı getirdi ve sofrada az bir şey birikti. Resûlullah bereket duası yaptı. Sonra ashabına: "Kaplarınızı doldurun" buyurdu. Onlar da doldurdular. Öyle ki kampta bulunan herkes kabını doldurmuştu. Ondan yiyip karınlarını doyurdular, buna rağmen birazı arttı. Resûlullah (s.a.v.):

"Ben Allah'dan başka ilah olmadığına ve benim Allah'ın Resulü olduğuma şehadet ederim. Bu iki şahadet kelime ile içinde iman şüphesi olmadan, Allah'a kavuşan kul'un, Cennete girmesine asla engel olunamaz." buyurdu.[600]

Urve b. el-Hâris- Said b. Ebî Hilal-Utbe b. Ebî Utbe-Nafi b. Cübeyr isnadıyla İbni Abbas (r.a.)'dan rivayet ediyor:

-Ömer (r.a.)'a, "Bize bu meşakkat ordusunun vaziyetinden bahse-diver" denilince şöyle anlattı: Çok şiddetli bir sıcakta Tebuğe doğru yola çıktık. Bir yerde konaklamış iken susuz kaldık. Hatta boyunlarımız susuzluktan düşecek sandık. Hatta bazı kimseler develerini kesip hayvanın midesindeki kalan hazmedilmemiş yemi bile sıkıp suyunu içerek, geri kalanını da ciğerlerinin üzerine koyarak serinlemek bile istediler.

Ebû Bekir (r.a.); "Yâ Resûlallah! Allah dua hususunda sana hayır verme adeti vardır. Bizim için Allah'a dua etsen!" deyince Nebi (s.a.v.): "Bunu ister inisin?" dedi. "Evet" deyince Nebi (s.a.v.) de ellerini kaldırıp duaya başladı ve gök bulutlanıp yağmur çiselemeye başlayıp sonra da su boşaltılır gibi şakır şakır yağana kadar ellerini indirmedi. Ashab'da yanlarında bulunan kabları doldurdular.

Sonra bu yağmurun eserini aramak için çevreye bakındık ama buluttan bir iz göremedik, kamp kurulan yerden geçip gitmişti. Bu hadis hasen dereceli, kavî isnatlı bir haberdir.[601]

Hicri Semud'da

İmam Mâlik ve diğerleri Abdullah b. Dinar aracılığıyla Abdullah b. Ömer (r.a.)'dan şöyle naklediyor:

-Resûlullah (s.a.v.) ashabına (Hicr'a varıldığında):

"Şu-daha ölmeden önce, azaba uğrayanların yanma girmeyin, ancak-ibretle-ağlayarak girin ki, onlara gelen azab gibi birşey size de fatmasın! buyurdu. Bununla Hicr'da helak olan Senıûd kavmini kasdetti.[602]

Süleyman b. Bilâl der ki: Bize Abdullah b. Dînâr, İbni Ömer (r.a.)'ın şöyle dediğini haber verdi:

-Resûlullah (s.a.v.) Hicr'a vardığında ashabına Hıcr'daki kuyulardan su içmemellerini, ondan hayvanları ve ihtiyaçlarına su almamalarını emretti. Ashab'da, "Yâ Resûlallah! Biz o kuyulardaki su ile hamurlarımızı yoğurup ihtiyaç olan suları aldık" dediler.Bunun üzerine Nebi (s.a.v.) onlara:

"Bu hamurları atmalarını ve suları da dökmelerini emretti.[603]

Bu ve önceki iki hadisi Buharı rivayet etmiştir. Müslim'de de önceki rivayetin aynısı vardır.

Ubeydullah b. Ömer, Narı yoluyla Abdullah b. Ömer (r.a.)'dan rivayet ediyor:

-İnsanlar Resûlullah (s.a.v.) Efendimizle beraber Semud kavminin yaşadığı topraklar olan Hicr'a vardıklarında hemen oradaki kuyudan su alıp onunla hamur yoğurmuşlardı. Peygamber (s.a.v.)'de onlara bu suları dökmelerini ve bu su ile yapılan hamuru da develerine yedirmelerini emredip, onlara Salih (a.s.)'m mucize devesinin sulandığı kuyudan su almalarını emretmişti.

Bu haberi Müslim rivayet ediyor.[604]

İmam Mâlik, Ebû Zübeyr yolu ile Ebû't-Tufeyl'den nakleder ki, ona Muâz b. Cebel şöyle anlatmış:

-Tebuk senesi Resûlullah (s.a.v.) ile beraber yola çıkmışlar. Yolda "giderken Resûlullah (s.a.v.), öğle ile ikindiyi, akşamla da yatsıyı cem ederek namaz kılıyordu. Bir gün, namazı geciktirip sonra namazgahına çıkıp öğle ve ikindiyi birlikte kıldı. Sonra da çadırına girdi. Daha sonra çıkıp akşam ve yatsıyı birlikte kıldı. Sonra da:

"Siz, inşallah yarın Tebûk Pınarına varacaksınız. Gerçi gündüz olup kuşluk girene kadar oraya varamayacaksınız ya! Yine de-benden önce- oraya varan kimse, ben gelene kadar sakın oranın suyundan hiçbir şey almasın" buyurdu. Muaz der ki:

-Oraya vardığımızda iki kişi bizden önce oraya ulaşmıştı. Su sanki ayakkabı ipi gibi azıcık birşey akıyordu. Resûlullah (s.a.v.) bu ikisine, "Siz buranın suyundan biraz aldınız mı?" diye sordu. Onlar "evet" deyince de, öfkelenip onlara kötü sözler sarfedip, Allah diline ne getirdi ise onu saydı. Sonra ashab sudan azar azar avuçladilar. Bu aldıkları en eski bir su kırbasında toplandı. Resûlullah o sudan alıp yüzünü yıkadı sonra da bunu suyun kaynağına boşalttı. Kaynak birden bire coşarak gürül gürül akmaya başladı, insanlar su ihtiyacını giderdiler. Sonra Resûluîlah (s.a.v.):

"Yâ Muâz! Eğer ömrün uzun olursa, sen buraların bahçelerle dolduğunu görmüş olacaksın" buyurdu. Bu hadisi de Müslim rivayet etmiştir.[605]

Süleyman b. Bilâl, amr b. Yahya-Abbâs b. Sehl b. Sa'd isnadıyla Ebû Humeyd Essuidi (r.a.)'ın şöyle dediğini nakleder:

-Resûlullah (s.a.v.)'le beraber Tebûk seferine gittik. Va'di'l Kura (köyler vadisi) denen yerde bir kadının bahçesine gelmiştik. Resûlullah (s.a.v.) bize:

"Bahçedeki hurmanın ne kadar olduğunu tahmin edin" buyurdu. Biz bir tahmin yaptık. Resûlullah (s.a.v.)'de onu On vesak (altıyüz Sa) olarak tahmin etti ve kadına:

"inşallah biz sana geri gelene kadar, bahçeden ne kadar mahsûl olduğunu iyi say!" diye tenbih etti. Yola devam ettik ve Tebuğe geldik. Resûlullah (s.a.v.) :

"Bu gece üzerinize çok şiddetli bir yel esecek, içinizden kimse bu rüzgarda kalkıp bir yerlere gitmesin. Kimin de devesi varsa yularından iyi bağlasın" buyurdu. O gece müthiş bir yel esti. Adamın biri bir iş için kalkmıştı. Rüzgar onu alıpta Tay dağları(denen Lece ve Seima dağları)na kadar sürükledi.

Orada iken Eyle kiralı olan İbnü'l Almâ'm elçisi, Resûlullah'a bir mektup getirdi. İbnü'l Alma Efendimize beyaz bir katır hediye etmiş idi. Resûlullah (s.a.v.)'de ona bir mektup yazıp, Bürde'sini hediye gönderdi.

Sonra Tebük'ten ayrılıp, Vâdî'l Kurâ(daki kadının bahçesine)'ya geldik. Resûlullah o kadına Bahçesinin verimi hakkında: "Meyvesi ne kadar oldu?" diye sordu. Kadın da: "On Vesak-Resûlullah'ın tahmini gibi!" dedi.

Sonra Peygamberimiz bize: "Ben acele edeceğim, içinizden dileyen acele edip benimle gelebilir, dileyen de burada eğleşip dinlenebilir!" buyurdu.

Yola çıkıp devam ettik. Medine görününce Resûlullah (s.a.v.):

"İşte bu şehir Tâbe şehridir, bu da Uhud dağıdır, biz onu severiz, Uhut'da bizi sever." buyurdu.

Hadisi Müslim böylece ama daha uzun olarak anlatır. Buharî'de de buna yakın şekilde geçer.[606]

İbni İshâk anlatıyor: Bana Abdullah b. Ebî Bekr, Abbâs b. Sehl'den şöyle nakletti:

-Resulluilah (s.a.v.) Hıcr-ı Semûd'a uğradığında oranın kuyusundan su ihtiyaçlarını almışlardı. Yola gideceklerinde Nebi (s.a.v.):

"Bu kuyunun suyundan içmeyin ve abdest de almayın. O su ile yoğurduğunuz hamurlarınızı da develere yedirin. Bu gece hiç kimse dışarı çıkmasın, çıkanda yanındabiriyle çıksın!" emrini verdi. Ashab da istenileni aynen yaptilarsa da, sadece Saîde oğullarından iki adam, biri ihtiyacı için diğeri de devesini aramak üzere geceleyin çıkıp bu emri tutmamışlardı. İhtiyacı için giden gittiği yerde boğazlanmış olarak bulundu. Diğerini de rüzgar alıp da Tay dağına kadar görürmüş. Bu durum Resûlullah'a haber verilince Efendimiz (s.a.v.):

"Ben size bir yere çıkmayı yasaklamamış mıydım!" buyurup gittiği yerde boğazı sıkılanı getirtip ona dua etti de o iyileşti. Diğeri ise Peygamber (s.a.v.)'e ancak Tebûk'ten Medine'ye döndükten sonra ulaşabilmişti.[607]

Bu haber Abbas b. Sehl'in sahabe olmaması yüzünden hem mürsel, üstelikte (sika ravilerin rivayetlerindeki bilgiye de uymadığı için) Münker bir haberdir.

İbnü'l Vehb anlatıyor: Bana, Muaviye, Saîd b. Gazvan yoluyla babası Gazvân'dan nakletti ki:

-Gazvân hacca giderken Tebuk şehrine uğramıştı. Orada oturak (kötürüm) bir adam görüp neden böyle olduğunu sormuş. O da, "ben sana birşey anlatacağım ama sen duyduğunu ben yaşadıkça kimselere anlatmayacaksın!" deyip şunları anlatmış:

Resûlullah (s.a.v.) Tebuğe varıp bir bahçe önünde konakladı ve: "İşte kıblemiz şudur" buyurup sonra Nahle'ye doğru namaza durdu. Ben o zaman çocuktum. Koşarak gelip hurma bahçesiyle Resûlullah'ın arasından geçtim. Bunun üzerine Resûlullah kızıp:

"Bu çocuk namazımızı kesip geçti. Allah'da onun eserini (çocuğunu) kessin" diye beddua etti. Bende ondan sonra bugüne kadar ayaklarımın üstüne duramadım.[608]

Saîd b. Abdüazîz, Yezîd b. Nimrân'm bir kölesi aracılığıyla Yezîd b. Nimran'ın şöyle dediğini anlatır:

-Tebükte oturak(kötürüm) bir adam gördüm. Bana şöyle anlattı: Ben eşeğin üzerinde binili olarak namaz kılmakta olan Peygamber (s.a.v.)'in önünden geçmiştim. O da "Allah'ım bunun izini (yani yürüyüşünü) kes!" diye beddua etti. Artık bir daha o eşeğin üzerinde yürüyemedim.[609]

Üst haberle bunu Ebû Davûd rivayet etmiştir.[610]

Yezîd b. Harun anlatıyor: Bize El-Alâ Ebhu Muhammed es-Sakafî "Enes b. Mâlik (r.a.)'ı şöyle derken duydum" diyerek (hadisi) anlattı:

-Biz Tebuk'te Peygamber (s.a.v.) ile beraberdik. Güneş pırıl pırıl, bir şua ile ve şimdiye kadar hiç doğmamış olduğu bir nur ile doğmuştu. Cebrail'de Peygamber'e gelmişti. Nebi (s.a.v.):

"Yâ Cibril! ne oluyorda, güneşi şimdiye kadar görmediğim bir doğuşla, ışıkla, aydınlıkla ve nurla doğar görüyorum!?" diye sordu. Cebrail de: "Bunun sebebi şudur: Muâviye b. Muâviye el-Leysi bugün Medine'de öldü. Allah ona cenazesini kılmak üzere yetmiş bin melek gönderdi." dedi. Nebi (s.a.v.): "Bunu ne için gönderdi?" deyince Cebrail: "O, (Kulhü vallâhü ehad) sûresini gece gündüz yürürken de dururken de, otururken de çok okurdu. "Yâ Resûlallah istersen arzı senin için aradan alayımda sende onun cenazesini kıl!" dedi. Peygamber de "Evet" deyip onun cenazesini kılıp, sonra geldi.[611]

Ravi EI-Alâ, hadis ehlince "Münkeru'l Hadis" birisi olup hadisleri pek vehimdir.

Yunus b. Muhamed der ki: Bize Sadaka b. ebî Sehl, Yunus b. Ubeyd yoluyla Hasen-i Basrî'den rivayet ediyor: Muâviye b. Muâviye el-Müzenî Peygamber (s.a.v.) Tebük seferindeyken vefat etmişti. Cibril Ona geldi ve: "Sen Muâviye el-Müzenî'nin cenazesine katılmak ister misin?" deyince Nebi (s.a.v.) "Evet" buyurdu. Cebrail'de: "İşte şöyle!" deyince dağlar ve tepeler aradan çekiliverdi, Resûlullah kalkıp

Cebrail'le beraber yetmiş bin kişilik bir melek gurubu arasında yürümeye başladı. Yâ Cibril! Bu dereceye ne ile ulaştı?" diye sorunca "Kulhû vallâhû Ehad" sûresini çok okumakla, yürürken, otururken, (a-yakta)dikilirken, hayvanında binilirken daima bu sûreyi okurdu" diye cevap verdi.

Lâkin bu hadis Haseni Basrî'nin sahabe olmaması sebebiyle Mürseldir.[612]

İbnü'l-Cevsâ, Ali b. Saîd er-Râzî ve -metnin sahibi olan- Ebû'd-Dahdâh Ahmet b. Muhammed üçlüsü anlatıyor: Bize Nuh b. Amr b. Huveyy es-Seksekî-Bakıyye-Muhammed b. Ziyâd -El Hânî isnadiyla Ebû Ü'mâme el-Bâhilî (r.a.)'dan şöyle dediğini anlatır.

Tebuk'te iken Cebrail Nebi (s.a.v.) indi ve: "Haydi Muâviye b. Muâviye el-Müzenî'nin cenazesine katıl!" dedi. Efendimiz de asha-bıyla beraber hemen kalkıp cenaze namazı için dışarı çıktı, dağlar ezilip dümdüz oldu.

Cebrail-hepsine selam olsun- yetmiş bin Melekle beraber yere konmuştu. Cebraii kanadını dağların üzerine koydu, dağlar ezilip dümdüz oldu. Öyle oldu ki, Mekke ve Medine'ye baktılar. Resûlullah, Cebrail ve Melekler Onun cenazesini kıldılar. Cenaze namazı kılınınca: "Yâ Cebrail Muâviye b. Muâviye Allah katındaki bu dereceye ne ile erişti?" deyince, Cibril: "gerek ayakta, gerek otururken, gerek binek üstünde gerek yaya iken hep "Kulhü vellâhü ehad" sûresini okumakla dedi.[613]

Ben de derim ki: Bu Nuh b. Amr hakkında adaletini yaralayıcı birşey bilmiyorum. Ama hadis buna rağmen gerçekten münkerdir. Zira Bakiyye'den bu hadisi alıp naklederek ona bu rivayet hususunda uyan birini asla bilmiyorum. İbnû Hibban (El-Mecrûhîn'in de (bundan önce geçen) El-Alâ'mn rivayeti olan hadisi nakletmiş, "bu hadis hiçbir mutabaati olmayan münker bir hadistir" deyip, "ashab arasında da kendine Muâviye b. Muâviye denen birisi hiçbir şekilde hafızamızda yer etmedi. Hem bu El-Alâ hadisini Şam halkından bir şeyh çalıp, onu Bakiyye'den b. Ziyad yolu ile Ebû Ümâme (r.a.)'a ulaşan bir senet uydurarak rivayet etmiştir.

Osman b. Heysen el-Müezzin der ki: Bize Mahbûb b. Hilâl, Atâ b. Ebî Meymûne yoluyla Enes b. Mâlik (r.a.)'dan şöyle anlattığını haber verdi:

-Cebrâl gelip, "Yâ Muhammedi Muâviye b. Muâviye el-Müzenî öldü. Sen onun cenazesini kılmak ister misin?" diye sordu. Nebi (s.a.v.); "Evet!" dedi. Cibril'de kanadını vurunca ona eğilmeyen ne ağaç kaldı ne tepe. Nebi (s.a.v.) Onun cenaze namazını kıldırdı. Arkasında iki saf melek gurubu durdu ki, her bir safında yetmiş bin melek vardı. Ben: "Yâ Cibril! O bu dereceye ne ile nail oldu?" dedim de, bana "Kulhü vallahû ehad" sûresine olan sevgisiyle, o onu; dinelirken, otururken, giderken, gelirken hasılı her halde okurdu" dedi.[614]

Derim ki: Ravî Mahbû b. Hilâl meçhul bir ravi olup onun bu haberine uyulamaz.[615]

Yeniden Kıssaya Dönüş

Bekkâî, İbni İsha'tan naklediyor:

-Hıcr da kaldıkları gece sabah olunca, insanlar sabaha yanlarında bir damla su olmadan erişmişlerdi. Resûlullah duâ etti, Allah (c.c.) de bir bulut gönderip yağmur yağdırdı. İnsanlarda sularım aldılar.[616]

İbni îshâk der ki: Bana Asım (b. Amr b. Katâde) Mahnıûd b. Lebîd yoluyla Abdu'l Eşhel oğullarından bir takım adamlardan şöyle nakletti: Ben Mahmûd'a: "İnsanlar kendi aralarındaki münafıklığı biliyorlarmıy di?" diye sordum. "Evet, Vallahi! Bana kavmimden bazı adamlar bizzat münafıklardan birinden şunu naklettiler:

-Hıcr'a varıp da olanlar olup da, Peygamber (s.a.v.) dua edince Allah bir yağmur bulutu göndermişti, o bulut, yağmuru yağdırdı. Bunun üzerine Münafıkların yanına geldiler ve: Yazık size, bundan sonra daha geriye ne kaldı? dediler. O münafık ta: "O yağmur da ne var sanki o gelip geçen bir yağmur bulutu idi" dedi. İbni îshâk devamla der ki:

-Sonra Resûlullah yola devam etti. Bir ara devesi kayboldu. Ashabı onu aramaya gittiler. Peygamberin yanında ashabından Umara b. Hazm denen Bedir harbinde ve Akabe biatında bulunan biri vardı. Umara'nın kafilesinde Zeyd b. el-Lusayt el-Kaynukâî denen münafık biri de vardı. Bu Zeyd'de Umara'nın kafilesinde idi. Umara'ya, "Muhammed gerçekten kendinin Peygamber olduğunu iddia etmiyor mu idi. Halbuki O gökten haber veriyor, oysa devesinin nerde olduğunu bile bilmiyor." dedi. Umara Nebi (s.a.v.)'in yanında iken Nebi (s.a.v.) Ona:

"Adamın biri şöyle şöyle söyledi. Vallahi ben Allah'ın bana öğrettiğinden başkasını bilmem. İşte şimdi Allah bana devemin yerini gösterdi. O şimdi falan vadideki şu koyakta yuları bir ağaca takılıp onu alıkoymuş" dedi. Hemen gidip deveyi getirdiler. Umara hemen kafilesinin yanına gitti ve: Vallahi bize Resûlullah az önce acaib bir şey haber verdi. Birinin dedikodusunu Allah ona haber vermiş. Umara'nın gurubunda olup da Resûlullah'ın yanına gitmemiş (ve ne dediğini duymamış) bir kişi kalktı ve: "Vallahi bu dediğin sözleri, sen buraya gelmeden az önce Zeyd b. el-Lüsayt söylemişti." dedi.

Umara bunu duyunca fırlayıp Zeyd'in boğazına vurup, "Ey Allah'ın kulları! Meğer benim kafilemde bir belâ varmış da benim haberim yokmuş! Ey Allah düşmanı çık benim kafilemden" dedi. Bazı insanlar daha sonra Zeyd'in tevbe ettiğini iddia ettiler.[617]

İbni İshâk der ki: Bu seferde, Münafıklardan da bir gurup vardı ki, Vedîa b. Sabit ile Muhaşşin b. Humeyyir de bunlardan idiler. Bunlar Resûlullah (s.a.v.) Tebuğe doğru giderken onu gösterip biri diğerine, "siz bu Rumların savaşma gücünü arabın birbiriyle çarpışmasındaki gibi bir güç mü sanıyorsunuz? Vallahi biz .sanki yarın sizi -esir olarak-iplere bağlanıp mü'minleri titretmek ve korkutmak üzere getirildiğinizi görür gibiyiz" dedi. Muhaşşin b. Humeyyir de, "vallahi herbirimize yüz değnek vurulacağına hükmedilip de, böylece sizin şu sözünüzden dolayı bizim hakkımızda Kuran ayetinin inmesinden kurtulmayı ne kadar isterdim" dedi.[618]

İbni İshâk devamla der ki:

- Bana ulaştığına göre o zaman Ammar b. Yâsir'e: "Haydi git ve şu guruba yetiş! Zira onlar fitne ateşini tutuşturdular. Onlara söyledikleri sözleri sor. Eğer inkâr ederlerse "tabi şöyle şöyle dediniz de!" buyurdu. Ammar (r.a.) onlara varıp bunları söyledi. Onlarda Resûlullah (s.a.v)'a özür dilemeye geldiler. Vedîa b. Sabit: "Yâ Resûlallah! biz lafa dalmış, eğleniyorduk-kasdi değildi- dedi de bunun üzerine Allah (c.c.) Tevbe 65. Ayeti olan;

"Onlara soracak olursan "kesinlikle bir lafa dalmış eğleniyorduk" derler. De ki: Siz Allah'la, ayetleriyle ve Resulü ile mi alay ediyorsunuz.?" ayetini indirdi. Muhaşşim b. Humeyyir, "Yâ Resûlallah benim adımla babamın adı, münafık olarak artık benim elimi kolumu bağlamış oldu ne yapayım?" diye sordu. Muhaşşin Tevbe 66. ayetinde "fil* 4i*Ua £p liu o] Eğer sizden bir gurubun suçunu affedersek..." şeklinde bildirilen affa dahil edilenlerden biriydi. Resûlullah (s.a.v)'de onu Abdurrahman diye isimlendirdi. Muhaşşin Allah'a dua edip kendisine şehitlik vermesini ve şehid olarak gömüldüğü yerinde bilinmemesini dilemişti. Yemâme harbinde şehid oldu ve bilinebilecek hiçbir izi kalmadı.[619]

Resûlullah (s.a.v) Tebuğe varınca, Eyle kiralı Yuhanna b. Ru'be kendisine ziyarete geldi. Resûlullah onunla kendisine cizye vermek şartıyla sulh yaptı.

Yine (Amman civarındaki) Cerbâ ile, (Belkâ civarındaki) Ezruh halkı da Nebi (s.a.v) geldi. Resûlullah onların da cizye teklifini kabul etti, sonra da onlara bu anlaşmayı içeren bir vesika yazdı. Bu vesika onların yanında kaldı.[620]

Ibnı Ishak der ki:

- Resûlullah (s.a.v) Eyle halkına bu vesika ile birlikte bir de Bürdesini hediye etmişti. Daha sonra bu eibiseyi Ebu'l Abbas Abdullah b. Muhammed es-Seffâh üçyüz dinara onlardan satın almıştı.[621]

Musa b. Ukbe, İbni Şihâb-ı Zührî'den naklediyor:

- Bana ulaştığına göre, Resûlullah bu gazvesinde Tebuğe varıp daha Öte geçmemişti. Orada on küsur gün eğleşmiş idi.[622]

Yahya b. Ebî Kesîr, Muhammd b. Abdirrahman b. Sevbân yoluyla Câbir (r.a.)'tan şöyle dediğini nakleder.

- Resûlullah (s.a.v) Tebuk'te yirmi gün eğleşip namazlarını kısaltarak kılıyordu. Bu hadisi Ebû Dâvûd rivayet ediyor. Hadisin isnadı sahihtir.[623]

Halid B. Velıd'în Dümetü'l-Cendel Emiri Ukeydir'e Gönderilişi

Yunus b. Bükeyr, İbni İshâk'dan naklediyor: Bana Abdullah b. Ebî Bekr ve Yezîd b. Roman şöyle anlattı:

-Resûlullah (s.a.v) Efendimiz Halîd b. Velîd'i, Kinde kabilesinden Ükeydir b. Abdilmelik'e yolladı. Ükeydir, Dumetü'l Cendel[624] kiralı olup (Bizansa bağlı bir) Hıristiyan idi. Resûlullah (s.a.v), Halîd b. Velîd'e: "Sen onu yaban Öküzü avı yaparken bulacaksın" buyurmuştu. Hz. Halid yola çıkıp, pırıl pırıl parlayan bir ayın aydınlattığı bir gece onun kalesine gözle görecek kadar yaklaşıp gelmişti. Ükeydir o esnada hanımıyla beraber sarayının balkonunda idi. Bir yaban öküzü gelip boynuzu ile sarayın kapısına sürtünmeye başladı. Hanımı, "sen daha önce böyle birşeyi hiç gördün müydü?" deyince, "hayır vallahi!" dedi. Hanımı da, "böyle bir avı kim bırakır?" deyince, Ükeydir, "hiç kimse bırakmaz" deyip hemen balkondan indi ve emir verip atma eğer vuruldu. Ailesinden bir gurup da onunla beraber atlarına bindiler. Kardeşi Hassân'da aralanndaydi. Kaleden çıkar çıkmaz onları Peygamberin süvarileri karşılayıp,' Ükeydir'i yakaladılar. Kardeşini ise çarpışırken Öldürdüler. Süvariler Ükeydir'i Peygamber (s.a.v)'e getirdiler. Resûlullah onun kanını bağışladı ve cizye vermek şartıyla, sulh anlaşması yapıp, Ükeydir'i serbest bıraktı.[625]

Bu Konuda Bazı Değişik Rivayetler

Abdullah b. İyâd b. Lakıyt, babası vasıtası ile Kays b. Nu'man es-Sükûnfnin şöyle dediğini anlatır:

- Resûlullah'ın süvarileri yola çıkınca Ükeydir gelişlerini duydu ve hemen Nebi (s.a.v)e gelip: "Senin süvarilerin buradan ayrılıp süratle benim topraklarıma doğru geliyorlarmış. Sen bana bir anlaşma yazıver. Ben üzerime düşen ne ise onu kabul ediyorum!" dedi. Nebi (s.a.v)'de ona bir mektup yazıverdi. Ükeydir de, imparatorun kedine bağlı kırallara hediye ettiği ipekten ma'mül Kaba denen cübbeyi çıkarıp, "Yâ Muhammed! bunu benim hediyem olarak kabul et!" dedi. Nebi (s.a.v) de:

"Sen Cubbeni geri götür. Zira bunu dünyada giyen kimse âhirette ondan mahrum olur" buyurdu. Hediyesinin geri çevrilmesi ona pek ağır geldiği için, "Sen bunu Ömer'e hediye et" dedi. (Resûlullah'da onu Ömer'e yolladı. Ömer onu alır almaz hemen Pey-gamber'e geldi ve "Yâ Resûlallah! benim hakkımda bir şey mi oldu?" dedi. Nebi (s.a.v) ona, eliyle-veya elbisesinin ucuyla ağzını kapatacak kadar güldü sonra da:

"Ben onu sana giyesin diye değil, sadece onu satıp parasından istifade edersin diye yolladım" buyurdu.[626]

İbnü Lehî'a, Ebû'l Esved yoluyla Urve'den rivayet ediyor: Resûlullah (s.a.v), Medine'ye doğru hareket edip, Halid b. Velîd'i de dörtyüz yirmi kişilik bir süvari gurubuyla Dûmetü'l Cendel sahibi Ükeydir'e gönderdi. Resûlullah (s.a.v) ona yapacağı tavsiyeleri yapınca Halid, "Bu Dûmetü'l Cendel işi nasıl olacak, orada Ükeydir var. Biz ise ona. ufak bir Müslüman gurupla gideceğiz!" dedi. Resûlullah (s.a.v)de:

"Allah her halükarda seni ona karşı gelmeye yetirecektir." buyurdu. Halid'de hemen yola çıkıp, Dûmetü'l Cendel'e yaklaşınca şehrin arka tarafına dolaştı. Ükeydir ve arkadaşları gece evlerindeyken bir yaban öküzü gelip kalenin kapısına sürtünmeye başladı. Ükeydir o sırada hanımları arasında içki içip müzik çalıyordu. Hanımlardan birisi dışarı bakınca yaban öküzünü gördü ve, "et konusunda bu geceki gibi şanslı bir gece görmedim," dedi. Ükeydir onu duyunca sıçrayıp atma bindi, hizmetçileri ve ailesi de atlandılar ve yaban Öküzlerini aramaya çıktılar.

Ama Halid ve arkdaşlarma rastlayınca, Halid onu ve yanındakileri yakalayıp bağladı. Sonra Halid, Ükeydir'e, "ne diyorsun, seni korumama alsam bana Dûmetü'l Cendel'in kapılarını açar mısın?" dedi. Ükeydir, "evet" dedi. Böylece gidip Dûmetü'l Cendel'e yaklaşınca, halk hareketlenip kapıyı açmak istediler. Ama kardeşi onlara karşı geldi. Ükeydir durumu görünce Halid'e; "Ey kişi, beni çöz, Allah'a and olsun kapıyı sana açacağım. Benim senin elinde bağlı olduğumu bildiği sürece kardeşim kapıyı açtırmayacak." dedi. Halid'de onu serbest bıraktı. Ükeydir kaleye girip kardeşini bağladı ve kapıyı Halid'e açıverdi, sonra da, "işte şimdi dilediğini yap!" dedi.

Halid ve Arkadaşları içeri girdiler. Sonra O, "Yâ Halid! sulh için istersen ben senin hükmüne razı olayım, istersen sen benim hükmüme razı ol!" dedi. Halid, "biz senin vereceğin şeyi kabul ediyoruz" dedi. O da ellerinde bulunan sekizyüz esir, bin sığır, dörtyüz zırh ve dörtyüz mızrak verdi.[627]

Halid b. Velîd, Ükeydir'i alıp Nebi (s.a.v)'e getirdi. Eyle şehrinin lideri Yohanna b. Ru'be de onunla beraber geldi. Resûlullah (s.a.v)'in Ükeydir'e gönderdiği gibi kendisine de asker göndereceğinden endişe etmiş ve bizzat Peygamber'e çıkıp gelmişti. İkisi Peygamber (s.a.v)'in huzurunda biraraya geldiler. Resûlullah (s.a.v) onlarla Dûmetü'l Cendel, Tebük, Eyle ve Teyma üzerine bir hüküm verdi. Onlara birde yazılı vesika verdi. Sonra da Medine'ye dönmek için hareket etti.[628]

Sonra Urve b. Zübeyr bu bölümde münafıklardan bir kısmının oynadıkları rolü, Resûlullah'a eziyet etmeye kalkıştıklarını ve Allah'ın bu durumdan Peygamberini haberdar ettiğini bahsedip, münafıkların Mescid-i Zırâr'ı nasıl bina ettiklerini bahseder.[629]

İbni İshâk, Amr b. Avf oğularmdan sika birinden şunları rivayet eder:

-Resûlullah (s.a.v) Tebûk seferine giderken, Medine ile arası, gündüz yolculuğuyla birkaç saatlik bir mesafede olan Zû Evân'a gelip konaklamıştı. Daha önce Mescid-i Zırar'ın cemaati, kendisine gelip: "biz hastalar, ihtiyaçlılar ve yağmurlu gecelerde gidemeyecekler için mahallemizde bir mescid inşa ettik. İstiyoruz ki, sen gelip orada bizim hatırımıza bir namaz kılasın" ricasında bulunmuşlardı. Nebi (s.a.v) de;

"Şimdi ben tam yolculuk halindeyim. Dönecek olursak inşallah size geleceğim" buyurmuştu. Zû Evân'da konakladığında gökten ken-disine-bunların münafıklığı hakkında- haber gelmiş, O da, Mâlik b. Ed-Duhşem ile Ma'n b. Adiy'i çağırtıp:

"Şu cemaati zalim olan mescide gidin, yıkın ve yakın" buyurdu. Onlar da sür'atle oraya varıp bu mescide girdiler. Münafıklar orada idiler. Orayı ateşe verip yıktılar. Münafıklar da oradan dağıldılar. Bu Mescid hakkında Kurân'da inen ayetler oldu.[630]

Ebû'l Esbağ Abdulaziz b. Yahya el-Harrânî, Muhammed b. Seleme-İbni İshâk-A'meş-Amr b. Mürra-Ebû'l Buhterî isnadıyla Huzeyfe (r.a.)'dan şöyle dediğini anlatır:

- Ben Resûlullah (s.a.v)'in devesinin yularını aldım ve deveyi çekiyordum, Ammar da arkadan sürüyordu. (Veya Ammar çekiyordu ben sürüyordum) Dağ geçidine vardığımızda, ne göreyim tam on iki tane süvari orada Nebi (s.a.v)'in yolunu kesmiş durumdalar. Ben hemen Resûlullah'ı uyardım, Efendimiz de onlara bağırınca dönüp gittiler. Resûlullah (s.a.v) bize:

"Siz bu topluluğu tanıdınız mı?" buyurdu. "Hayır!" dedik onların yüzleri kapalıydı. Efendimiz (s.a.v):

"İşte bunlar Kıyamete kadar münafık kalacak olanlardır. A-kabe'de beni düşürmek için izdiham yaptılar." buyurdu. Biz de, "Yâ Resûlallah! Onların kabilelerine haber salsan da her kabile kendi adamlarının kafasını sana getirseler olmaz mı?" dedik. Nebi (s.a.v) de:

"Arabların, Muhammed kendi kavminin adamlarının katilidir, diye konuşmaları hoşuma gitmez." buyurdu. Allah (c.c.) daha sonra Peygamberini onlara üstün getirince, onlara saldırıp kahremişti. Daha sonra Nebi (s.a.v): "Yarab onları Dübeyle'ye at!" diye beddua etti. Biz, "Yâ Resûlallah! Dübeyle de nedir?" diye sorunca Efendimiz

(s.a.v): "Dübeyle ateşten bir şule olup, onların kalplerindeki aort damarına isabet edip onları helak eder" buyurdu.[631]

Katâde, Ebû Nadra yoluyla Kays b. Abbâd'dan naklettiği bir hadiste Huzeyfe (r.a.)'ın Ammar b. Yâsir (r.a.)'a Peygmber (s.a.v)'in şöyle buyurduğunu rivayet ediyor:

"Ashabım arasında on iki tane münafık vardır. Bunlardan sekizi varki, deve iğne deliğinden geçmedikçe cennete giremeyeceklerdir."[632] Hadisi Müslîm rivayet ediyor.

Abdullah b. Salih el-Mısrî, Muâviye b. Salih-Ali b. Ebî Talha yoluyla İbni Abbas (r.a.)tan:

Mescid-i dırârı meydana getirenler..." ayeti hakkında şöyle dediğini anlatır:

- Bir takım insanlar, kendilerine ait bir mescid yaptılar. Münafık Ebû Âmir onlara: "Siz kendi mescidinizi yapın ve gücünüzün sonuna kadar göç ve silah yardımı yapın. Zira ben şimdi Kayser'e gidip bir Rum ordusu getireceğim. Muhammed ve arkadaşlarını buradan çıkaracağım" demişti. Mescidi yapıp bitirdikleri zamanı Peygamber'e geldiler ve: "Senin o mescitte namaz kılmanı istiyoruz" dediler. Bunun üzerine: " Sen orada asla namaz kılma" ayeti indirildi.

Sûfyan b. Uyeyne, Zûhrî aracılığıyla Sâib b. Yezîd'den şöyle naklediyor:

- Ben, Resûlullah (s.a.v)'in Tebük seferinden dönüşünü hatırlıyorum. Küçük çocuklarla beraber Peygamberi karşılamak için Veda te-peşine kadar gitmiştik. Haberi Buharî nakleder.[633]

Birçok kişi de Humeyd et-Tavil yoluyla Enes (r.a.)'tan naklediyor: Efendimiz(s.a.v) Tebûk seferinden dönerken Medine'ye yaklaştığında:

"Medine'de kesinlikle öyle insanlar kaldı ki, sîzin gittiğiniz heryerde, kat ettiğiniz her vadide, sizinle -sevabca- beraber olmuşlardır" buyurdu. Ashab: "Ya Resûlullah! Onlar Medine'de (kalıp gelmeyen) kimseler mi?" dedi. Nebi (s.a.v) de: "Evet, onları mazeretleri yoldan alıkoymuştu" buyurdu. Hadisi Buharı rivayet ediyor.[634]

Tebuk Seferine Katılamayanlar

Şuayb b. Hamz, Zührî'den naklediyor: Bana Saîd b.el-Müseyyeb haber verdi ki: Yahudi Kureyza oğulları, Ebû Lübâbe ile sulh anlaşmaları yapmış bir toplumdu. Efendimiz onları kuşattığında Yahudiler ona geldiler, O da onları Resûlullah'ın vereceği hükme razı olmalarına uğraşıyordu. Onlar: "Yâ Ebû Lübâbe! Sen bize kalemizden inip onlara teslim olmamızı önerir misin?" diye sorunca o, eliyle boğazına işaret ederek, "bunun kesilip öldürülme" demek olduğunu söyledi. Bu durumdan Resûlullah(s.a.v) haberdar edildi. O da ona, "beni niye korkutuyorsun?" deyince Nebi (s.a.v):

"Sen elinle boğazını onlara kesilme işareti olarak gösterirken, Allah'ın senin elinden gafil olduğunu mu sandın.?" buyurdu. Ebû Lübâbe bir müddet orada durdu, Resûlullah (s.a.v) onu azarlamaya devam etti.

Sonra Resûlullah (s.a.v) Tebüğe sefere çıktı. Ebû Lübâbe de oraya gelmeyen kaçaklar arasında idi. Resûlullah (s.a.v) Tebük'ten gelince Ebû Lübâbe Ona geldi ve selam verdi. Resûlullah (s.a.v) ise ondan yüz çevirdi. Ebu Lübâbe müthiş bir paniğe kapıldı. Hemen mescide varıp, kendini Ümmü Seleme (r.a.)'mn hücresi yanındaki (daha sonra) tevbe direği -diye anılan direğe- kendini bağladı.

Şiddetli bir sıcakta, yedi gündüz yedi gece hiçbir şey yemeden, bir damla daha su içmeden bağlı kaldı. "Ya ölüp dünyadan ayrılana kadar burası benim yerim olacak veya Allah tevbemi kabul edecek" diyordu. Bu hal devam ederken artık bitkinlikten sesleri işitmeyecek hale geldi. Resûlullah, sabah akşam -geçerken- ona bakıyordu. Sonra Allah tevbesini kabul etti. Ona: "Allah artık tevbeni kabu! etti!..." diye ünlediler. Resûlullah bağından onu kurtarmak için birini yolladı. Lâkin o, Peygamberden başka birinin kendini ipten kurtarmasını reddetti. Bizzat Nebi (s.a.v) kendi ona geldi ve elleriyle ipini çözdü.

Ebû Lübâbe ayıldığı zaman: "Yâ Resûlallah! Ben bu günahı işlediğim yerden, kavmimin yurdundan göçüp sana intikal ederek, senin yanında oturmak istiyorum. Hem Allah ve Resulü yolunda malımı sadaka vererek ondan da kurtulmak istiyorum!" deyince Nebi (s.a.v): Sana malının üçte birini vermen kâfidir." buyurdu.

Ebû Lübâbe yurdunu terkedip malının üçte birini sadaka olarak dağıttı. Sonra tevbe etti. Artık Dünyadan ayrılana kadar İslâm hususunda ondan sadece hayırlı şeyler görüldü. Bu Mürsel bir haberdir.[635]

Verkâ', İbnü Ebî Necih yoluyla Mücâhit'den:

Günahlarını itiraf ettiler" Tevbe 102 ayeti hakkında;

"O, itirafçı Ebû Lübâbe'dir. O vakit Kureyza Yahudilerine diyeceğini deyip Boğazına işaret ederek: "Eğer onun hükmüyle kaleden inerseniz, Muhammed sizi kesecektir" demişti." dediğini nakleder. Muhammed b. İshâk, "Onun kendini direğe bağlaması o zaman olmuştu" der. Belki de bu bağlaması iki defa gerçekleşmiştir.[636]

Abdullah b. Salih derki: Bize Muaviye b. Salih, Ali b. EM Talha'dan İbni Abbas (r.a.)'ın: diğerleri günahlarını itiraf ettiler." ayeti hakkında şöyle dediğini anlatır:

-Nebi (s.a.v)'den geri kalıp Tebuk'e gelmeyenler on kişilik bir gurup idi. Resûlullah (s.a.v)'in dönüşü gerçekleşmeye başlayınca, onların yedisi kendisini gidip mescidin direğine bağladı. Bağlandıkları direk Peygamberin-evine-geçtiği yerdeydi. Onları görünce, "bunlar kim?" buyurdu. Ashab: "Bu Ebû Lübâbe, diğerleri de onun arkadaşları seninle yola çıkamayanlar. Yâ Resûlallah! Sen onların özürlerini kabul edip serbest bırakmcaya kadar böyle kalacaklar" dediler. Resûlullah (s.a.v) de:

"Ben Allah'a yemin ederim ki, onları ne salıverir ne de özürlerini kabul ederim. Ancak Allah onları af edip bırakırsa ne âlâ. Onlar benden yüz çevirip Müslümanlarla beraber savaşa gitmekten kaçındılar." buyurdu. Peygamberin bu sözü onlara ulaşınca; "Allah bizi bırakmadıkça biz de kendimizin bağını çözdürüp serbest kalmayacağız" diye yemin ettiler. Bunun üzerine Allah (c.c.) Tevbe 102. ayeti olan:

"(Medine halkından bir) diğerleri günahlarını itiraf ettiler, salih amellerine diğer kötü şeyi karıştırdılar, ola ki, Allah tevbelerini kabul eder." âyetini indirdi. Ayetteki "Asâ, ola ki" kelimesi Allah tarafından kullanılınca vacib manasına gelip "O kesinlikle tevbeleri kabul edip, çok merhamet edendir" anlamına gelir.[637]

Bu ayet inince Nebi (s.a.v.) onlara adam yollayıp serbest bırakarak özürlerini kabul etti. Mallarını Allah için sarf ettikleri hakkında da:

"Onların mallarından, onları temizleyen ve tezkiye eden bir sadaka al ve onlara dua et. Zira senin duan onlara sekînettir" ayeti indi.[638]

Atıyye el-Avfî'de bu haberi bu mana ile İbni Abbas (r.a.)'tan rivayet eder.[639]

Ka'b Bin Mâlik'in Kıssası

Ukayl, İbni Şihalp-ı Zührî'nin Abdurrahman b. Abdullah b. Kâ'b b. Mâlik'ten nakline göre, babası Abdullah b. Ka'b şöyle demiş: Babam Ka'b' Peygamberden geri kalıp Tebüğe gitmediği zamanki hadisesini şöyle anlatırken duydum:

- Ben Tebûk gazvesi dışında Peygamberin yapmış olduğu hiçbir gazada Resûlullah'tan geri kalmış değildim. Ancak ben Bedir savaşına da katılmamıştım. Allah (c.c.) Bedire katılmayan kimseleri hiç ayıplamamıştı. Zira Resûlullah Bedire harb için değil, Kureyş kervanını yakalamak için gitmiş Allah (c.c.)'de onlarla düşmanlarını hiçbir randevu olmadan karşılaştırmıştı. Ben, Resûlullah (s.a.v) ile Akabe gecesinde (biatta) bulunmuştum. Her ne kadar Bedir, insanlara göre Akabe Biatı'ndan daha meşhur ise de bana göre Bedir'de bulunmak Akabe'de biatta bulunmaktan daha üstün değildi.

-Tebûk seferinde benim Peygamberden geri kalma hadisem şudur: Ben, bu yolculuğa çıkılırken geri kaldığım zaman, ne kuvvetim ne de imkânım vardıki vaziyetim böyleydi. Vallahi bu seferden daha önce hiçbir zaman iki tane binek devem olmamış idi, ama bu seferde iki devem vardı.

-Resûlullah (s.a.v) bir sefere çıkarken, gittiği yeri, başka bir yere gidecekmiş gibi yaparak gizlerdi. Bu kere, çok sıcak bir mevsimde bu sefer için yola çıkıp, uzak ve ıssız bir yolu, çok kalabalık bir düşmanı göğüslemek gelip çatınca, sefer ihtiyaçlarını hazırlayabilmelerini sağlamak için Nebi (s.a.v) Müslümanlara vaziyeti açık açık bildirdi. Gitmek istediği yönü açıkladı. Resûlullah (s.a.v)'Ie beraber yola çıkan Müslümanların sayısı bir divan kâtibinin kitabına sığmayacak kadar çoktu. Kâ'b (r.a.) devamla der ki:

(Adam çokluğundan dolayı) ortalıktan kaybolmak isteyen bir kimse, kendi hakkında vahiy gelmedikçe bu iş gizli kalacak sanardı. Resûlullah (s.a.v) bu yolculuğa meyvelerin olgunlaştığı, gölgenin güzelleştiği bir mevsimde sefer yapıyordu. Bende bu yolculuğa çıkmak istiyordum. Resûlullah (s.a.v) ve Müslümanlar yol hazırlığına başladı. Bende onlarla beraber hazırlanayım diye erkenden gidiyordum, ama hiçbir şey yapmadan geri dönüyor ve kendi kendime; "İstediğim her zaman hazırlanacak gücüm var."diyordum. Benim halim böyle sürüp giderken insanlar ciddi biçimde hazırlığa girmişlerdi.

-Resûlullah (s.a.v) bir sabah erkenden yola çıktı. Müslümanlarda onunla beraberdi. Ben ise hazırlığımdan henüz hiçbirşey yapamamış idim. "Resûlullah (s.a.v)'den bir iki gün sonra yola çıksam bile yolda ona ulaşırım" diyordum. Onlar yola çıktıktan sonra yine hazırlanayım diye çarşıya çıktımsa da hiçbirşey yapmadan geri döndüm. Ertesi gün bir daha gidip yine hiçbirşey yapamadan geri döndüm. Ben mütemadiyen böyle gidip boş geri gelirken, gaziler hızla geçip gitmişlerdi. Hemen yola çıkıp onlara yetişeyim diye içimden geçirdimse de -keşke böyle yapaydım- bu da benim için mukadder olmadı.

-İnsanların arasına çıktığımda; nifakla itham edilmiş ya da takati kesiklerden, Allah'ın gitmeme mazeretini kabul ettiği kimselerden başka Medine'de kalan birini görememek beni çok üzüyordu. Resûlullah (s.a.v) Tebûk şehrine varana kadar beni anmamış, orada insanların içinde otururken, "Kâb bin Mâlik ne yaptı?" diye sormuş. Seleme oğullarından adamın biri: "Yâ Resûlallah! Onu -süslü-elbiseleri ile omuzlarına -kendini beğenerek- bakması yoldan alakoydu." demiş. Bunu duyan Muaz b. Cebel de: "sen ne kötü bir karar verdin! Vallahi Yâ Resûlallah biz Kâ'b hakkında hayırdan başka birşey bilmiyoruz" demiş.

Resûlullah (s.a.v)'in Tebükten geri gelmekte olduğu haberi bana ulaşınca tasam başımda toplandı. Söyleyecek yalan şeyler hazırlamaya başladım ve "Yarın Peygamerin öfkesinden ne ile kurtulabilirim? diye düşünüp ailemden, akıllı olanların görüşlerinden faydalanmalıyım" dedim. "Resûlullah (s.a.v) Medine'ye ayak basmak üzeredir" denilince bendeki batıl düşünceler dağılıp gitti ve anladım ki, ben bu öfkeden, içinde yalan bulunan bir şeyle asla kurtulamam. O vakit ona doğruyu söylemeye karar verdim.

-Resûlullah (s.a.v) bir sabah Medine'ye teşrif etti. Peygamber E-fendimiz, ne zaman bir seferden dönse işe önce mescidden başlar, orada iki rekat namaz kılıp, sonra insanları dinlemek üzere otururdu. Bu kere de böyle yapınca, sefer kaçağı kimseler gelip ona mazeret bildirmeye ve yemin etmeye başladılar. Bunlar seksen kişi kadardı. Resûlullah onların bu dış mazeretlerini kabul edip Matlarını aldı. Onlar için istiğfar ediverip içlerinde sakladıklarını da Allah'a havale etti.

-Bende Efendimize gelip selam verdim. Bana öfkelenilen kimseye yapılan tebessüm ile gülümsedi, sonra da; "Gel!" buyurdu. Yürüyüp yanına geldim ve Önüne oturdum. Bana: Seni yoldan alıkoyan ne idi? Sen-biat suretiyle-sırtını satmamışım idin?" buyurdu. Ben: "Tabi Yâ Resuullah! Ben Vallahi senden başka, bir dünya ehlinin huzurunda otursaydım, onun öfkesinden bir özürle kurtulacağım kanaatindeyim. Zira ben mücadele (bilgisi ve dili) verilmiş biriyim. Lakin, Vallahi kesinlikle bilirim ki, bugün sana yalan bir sözü mazeret diye söylesem de, sen onunla benden razı olsan bile çok geçmeden Allah bana öfkelenir (bir rivayette seni bana öfkelendirir). Eğer sana doğruyu söyleyip de, sen o doğruda benim aleyhime olacak birşey bulacak olsan bile ben, Allah'ın beni af edeceğini umarım. Vallahi benim hiçbir mazeretim yoktu. Vallahi senden geri kaldığım zamanki kadar, daha önce ne gücüm ne de zenginliğim vardı." dedim. -Bunun üzerine Resûlullah (s.a.v)

"Buna gelince, kesinlikle doğru söyledi. Haydi kalk git de Allah'ın senin hakkında vereceği hükmü bekle" buyurdu. Seleme oğullarndan bir takım adamlar sıçrayıp peşine takıldılar ve: "Vallahi olmaz! Bundan önce senin işlediğin bir günah görmedik. Sen, şu sefere gidemeyeceklerin mazreti gibi bir mazeretini Peygamber'e arz etmekte aciz mi oldun. Peygamberin senin için yapıvereceği bir istiğfar, senin günahını karşılamaya kâfi idi." demeye başladılar. Vallahi onlar bana böyle sözlerle sitem etmeye öyle devam ettiler ki, dönüp kendi sözlerimi yalanlamak bile istedim. Sonra onlara, "bu konuda benimle beraber bu hale düşen oldumu? "dedim. Onlarda:

-İki kişi, senin dediğin gibi söylediler, onlara da sana verilen karar gibi söylendi dediler. Ben:

- Onlar kimler? deyince, onlarda:

- Nürara b. Er-Rabî1 el-Amrî ile Hilal b. Ümeyye El-Vakıfî'dir, diyerek, Bedir harbine katılmış iki salih insanı bana bildirdiler. O ikisi tam örnek insanlardı. Onların adını söylediklerinde ben de geri dönmekten vazgeçip yoluma devam ettim.

Resul Ekrem (s.a.v)-daha sonra- kendisinden geri kalanlar arasından sadece bu üçü olan bizimle konuşmaktan insanları men etti. Bunun üzerine insanlar bizden sakınıp bize karşı tavırlarını değiştirir oldular. Bu şekilde elli gün durduk. İki arkadaşım ise çekilip evlerinde

ağlayarak oturmaya başladılar. Ben üçünün en genç ve en sağlam olanıydım. Evimden çıkıp Müslümanlarla beraber namaza geliyorum, çarşıda dolaşıyorum ama benimle kimse konuşmuyordu. Namazdan sonra Resûlullah (s.a.v)'in meclisine selam veriyor ve kendi kendime, "acaba selamı almak için dudaklarını kıpırdattı mı, kıpırdatmadı mı?" diyorum, sonra namaza durup gizlice ona bakardım. Namaz için kalkıp yöneldiğimde bana baktı. Ben ondan tarafa dönünce yüzünü benden çevirdi.

Artık Müslümanların bana karşı uyguladığı bu cefa uzayıp gidince, bende gidip Ebû Katade'nin duvarından atladım. O benim amca oğlum olup benim insanlar arasında en sevdiğim kişiydi. Ona selam verdim, Vallahi selamımı almadı. Ben, "Yâ Ebû Katâde! Sana soruyorum Allah aşkına sen benim Allah'ı ve Peygamberini sevdiğimi bilmiyor musun?" dedim. Sustu. Ben sözümü tekrar ederek ant verdim, yine cevap vermedi. Sözümü üçünü defa tekrar edip ant verdim, bu kere, "Allah ve Resulü bilir!" dedi. Gözlerimden yaşlar boşandı, geriye dönüp duvardan atlayıp gittim.

Kâ'b der ki: Medine çarşısında gezindiğim bir sırada, Medine'ye yiyecek şeyler getirip satan Şam nebti (milleti)lerinden bir nebtî, "Bana Ka'b b. Mâlik'i kim gösterecek?" diye sesleniyordu, insanlar bana işaret etmeye başladı. O da bana gelip Gassân kiralından getirdiği bir mektubu verdi. Ben okuyup yazma bilen biri idim. Mektuba bakınca şunların yazılı olduğunu gördüm:

- "Emma Ba'dü: Senin Peygamberinin sana cefa ettiği haberi bana ulaşmış bulunuyor. Allah seni horlanıp zayi olacağın bir yerde yaratmamıştır. Bize katıl sana layıkıyla muamele ederiz" kendi kendime, buda başka bir bela, deyip yanan tandıra varıp mektubu orada yaktım. Bu elli günlük ızdırabın kırkıncı günü dolunca bir de Nebi (s.a.v) E-fendimizin elçisi bana geldi ve; "Resûlullah (s.a.v) sana ailenden uzak durmanı emrediyor" dedi. "Onu boşayacak mıyım yoksa ne yapacağım?" dedim. O da, "Hayır boşamıyacaksın sadece ondan uzak du-

rup ona yaklaşmıyacaksın?" dedi. Meğer aynı haberi iki arkadaşıma da yollamış. Ben eşime: "Allah bu konuda bir hüküm bildirene kadar haydi sen ailene git ve onlarda kal!" dedim.

Hilal b. Ümeyye'nin eşi Peygamber'e gelmiş ve, "Yâ Resûlallah! Hilal, hizmetçisi bulunmayan yaşlı, takadi tükenmiş biridir. Benim ona hizmet etmemi istemez misin?" demiş. Nebi (s.a.v) de: "Hayır, Ona hizmet edebilirsin, ama o sana yaklaşmıyacak" buyuranca kadın: "Vallahi Yâ Resûlallah, onun hiçbir şeye hareketi yok. Vallahi bu iş basma geldiğinden bu güne kadar o durmadan ağlıyor." dedi.

Kâ'b der ki: Ailemden biri bana, "Sende hanımının hizmeti için Peygamberden izin alsan" dedi. Ben, "Vallahi olmaz, ben bu genç halimde bu konuda Ondan izin isteyecek olsam, bana Resûlullah (s.a.v) ne der" dedim. Bundan sonra on gün daha böyle kaldım. Böylece biz elli günü tamamlamış olduk.

-Bu ellinci günün sabah namazını kıldım, ben o sıra bizim evin duvarlarından birinin üzerinde idim. İşte ben, Allah'ın bizden (Tevbe Sû-resi'nde) bahsettiği tarz ile, kendi kendime -olanca genişliğine rağmen-yeryüzü bana daralmış bir halde otururken, Sela' dağı tepesinden birisinin olanca sesiyle: "Yâ Ka'b b. Mâlik, müjdeee!..." diye bağırdığını duydum. Hemen secdeye kapanmışım.

Artık kurtuluşun geldiğini anlamıştım. Resûlullah (s.a.v) sabah namazını kılınca, Allah'ın bizim tevbemizi kabul ettiğini ilan etmiş, insanlarda bizi müjdelemeye çıkmış ve arkadaşlarımdan tarafa bir kısmı müjdelemeye gitmiş. Biri de bana doğru atı ile gelmiş. Eşlem kabilesinden birisi de koşa koşa Sel'a dağının tepesine çıkmıştı.

Tabi ses bana attan daha çabuk ulaşmıştı. Sesini duyduğum kimse bana müjdeyi vermek için geldiğinde, onun müjdesine karşılık olarak elbiselerimi çıkarıp ona giydirdim. Vallahi o gün bu elbiselerden başka elbisem yoktu. İki elbise-alt üst-ödünç alıp onları giydim ve Resûlullah (s.a.v)'in yanına hareket ettim. İnsanlar gurup gurup beni

karşılayıp, tevbemin kabulünü tebrik ediyor ve "Allah'ın tevbeni kabul edişi sana hayırlı olsun!" diyorlardı.

Sonunda Mescid'e girdim. Etrafı insanlarla çevrili olarak Resûlullah (s.a.v) oturuyordu. Talha bin Ubeydullah kalkıp bana doğru koşar adımlarla gelip elimi tokaladı ve tebrik etti. Vallahi bana Muhacirler arasında Talha'dan başka ayağa kalkan olmamıştı. Ben Talha'nın o davranışını asla unutamam. Resulü Ekrem (s.a.v) yüzleri sevinçle parlayarak:

"Annenin seni doğurduğu günden beri geçirdiğin bu en hayırlı gün'ün sana müjde olsun" buyurdu. Ben de, "Yâ Resûlallah! Bu af sizin katınızdan mı, yoksa Allah tarafından mı?" diye sorunca Efendimiz (s.a.v) :

"Hayır, benden değil, Allah katındandır" buyurdu.

Resûlullah (s.a.v) herhangi bir müjde ile müjdelenince yüzü sanki bir ay parçası gibi parlamaya başlar, bizde bir müjde olduğunu yüzünden anlardık. Huzurunda oturduğum zaman, "Yâ Resûlallah! Allah'a ve Resulüne -bu belâdan kurtuluşumun bir -sadakası olarak malımdan-mülkümden-dağıtarak sıyrılıp kurtulmamın- sadakam olsun (diye düşünüyorum)" dedim. Bana:

"Malının bir kısmını alakoy, bu senin için daha hayırlı olur."

buyurdu. Bende, "Kendim için Hayber ganimetinden verilen Hayberdeki araziyi alakoyayım dedikten (sonra) tekrar:

- Yâ Resûlallah! Allah beni -bu beladan- sadece doğruluk sebebiyle kurtardı. Hayatta kaldıkça doğru sözden başka söz kullanmamak benîm tevbemin gereklerinden biri olacaktır." dedim. Vallahi, Müslümanlardan Allah'ın kendisini "doğru söz" hususunda imtihan ettiği Müslümanlardan benim imtihanımdan daha güzel netice alan hiçbir kimse tanımadım. Resûlullah (s.a.v.) Efendimize bu sözümü arzettikten sonra -bu günüme kadar- asla yalan söylemeye yeltenme-

dim. Hayatımın geri kaİan kısmında da Allah'ımın beni koruyacağını ümid ediyorum.

Allah (c.c.) -bu bizim meselemizde- Peygamberine:

"Allah (c.c.) Nebisi-Muhacirler ve Ensar üzerine tevbe etmelerini nasib etti" ayetini ta, "ü^l-ai! £* IjjjSj ve sadıklarla beraber olsun" kısmına kadar indirdi.

-Vallahi, bana göre, beni İslâm'a ulaştırma hidayeti dışında, Allah'ın bana verdiği nimetler arasında hiçbir nimet, o gün Resûlullah'a doğruyu söyleyip, onu aldatmaya kalkmamam ve bu yüzden, "ona yalan söyleyenlerin helak olduğu gibi" helak olmamamdan daha büyük değildir. Çünkü Allah (c.c.) Vahiy inerken Peygamberce yalan söyleyenler hakkında, bir insana söylenilecek en kötü sözleri söyleyerek:

"Onlara vardığınız zaman, onları bırakıp gidesiniz diye size Allah adına yemin edeceklerdir. Artık siz onlardan yüz çevirip gidin. Zira onlar pisliktir. Sığınakları da, kendi elleriyle kazandıklarına karşılık olarak, Cehennemdir. Kendilerinden razı olasınız diye size yemin ederler. Eğer siz onlardan razı olacaksanız, kesinlikle Allah (c.c.) fasık topluluktan razı olmayacaktır. (Tevbe inil 9) buyurdu.

Kâ'b der ki: Biz, şu üç kişi var ya, işte bizim tevbemizin kabulü şu özürlerini beyanla yemin edenlerin tevbelerini Resûlullah'ın kabul ettiği kimselerinkinin -kabul- zamanından geri bırakılmıştı. Resûlullah (s.a.v) bizim işimizi, Allah bu konuda hükmünü bildirinceye kadar tehir etmişti. Bu mevzuda Allah (c.c):

Ve şu tevbeleri geri biraktinlanlar..." diye buyurdu. Allah'ın burada bahsettiği, bizim Tebük seferinden geri kalmamız değil, ancak Onun bizi, tevbenin kabulünde, Peygamber'e gelip diğer harp kaçakları ile mazeret bildirenlerin, Peygamberin de onların mazeretini kabul etmesinden daha sonraya bırakmasıdır.

Bu hadis, Buharî ve Müslim'in ittifakla rivayet ettikleri bir haberdir.[640]

Münafık Abdullah Bin Übeyy'in Ölümü

Yunus b. Bükeyr, İbni İshâktan naklediyor: Bana Zührî, Urve'den Üsâme b. Zeyd (r.a.)'ın şöyle dediğini haber verdi:

-Ölümü ile sonuçlanan hastalığında, Resûlullah (s.a.v.) Abdullah b. Übey'in yanına hasta ziyaretine gitmişti. Onun öleceğini anlayınca Resûlullah (s.a.v):

"Vallahi ben seni kesinlikle Yahudi sevgisinden men ederim1'

buyurdu. O da: "Onları Es'ad b. Zûrâra kızdırmıştı başka ne eline geçti?" dedi.[641]

Vakîdi anlatıyor: Abdullah b. Übey b. Selûl Şevval ayı sonlarında hastalanıp Zilka'de ayı içinde vefat etti. Hastalığı yirmi gün sürdü. Resûlullah bu süre içinde onu ziyarete geliyordu. Vefat ettiği gün Resûlullah (s.a.v) yanma girdiğinde o artık canını -azraile- bağışlıyordu. Nebi (s.a.v) ona:

"Ben seni Yahudi sevgisinden men etmiş idim." Buyurdu. İbni Übey de, "Es'ad onları kızdırdı da ne faydası oldu?" dedi. Sonra da, "Yâ Resûlallah! Şu an itâb etme zamanı değil, bu an ölüm anıdır. Eğer ölecek olursam cenazemin yıkanışında sen bulun ve gömleğini ver de onunla kefenleneyim, hem cenaze namazı mı sen kıldır ve benim için istiğfar ediver" dedi.[642]

Bu hadis Mu'dal ve Vahi bir hadistir. Vakîdi buna bir isnad bul-saydi bile hiçbir işe yaramazdı. Birde hiçbir senedi olmadan nasıl olur!

Sûfyan b. Uyeyne, Amr aracılığıyla, Cabir (r.a.)'dan şöyle dediğini rivayet eder:

-Resûlullah (s.a.v), defnedildikten sonra Abdullah b. Übey'in kabrine geldi ve çıkarılmasını emretti. Cenaze çıkartılıp dizlerine veya baldırları üzerine konuldu. Onun üzerine tükrüğünü üfleyip ona gömleğini giydirdi. Doğrusunu Allah bilir, Hadisi Buharî ve Müslim rivayet ediyor.[643]

Ebû Üsâme ve diğerleri anlatıyor: Bize Ubeydullah b. Ömer. Nafı aracılığıyla Abdullah b. Ömer (r.a)'ın şöyle dediğini anlattı:

-Abdullah b. Übey öldüğü zaman oğlu Abdullah b. Abdillah b. Übey Peygamberimize geldi ve ondan babasını kefenlemek için gömleğini istedi. Resûlullah (s.a.v) de verdi. Sonra da cenaze namazını kıldırmasını istedi. Resûlullah (s.a.v) de gidip namazını kıldırmak için kalktı. Ömer (r.a) da ayağa kalkıp, "Ya Resûlallah! Allah ondan seni men etmişken, bu adamın cenaze namazını mı kıldıracaksın?" diye sordu. Efendimiz de:

-Rabbim beni bu konuda muhayyer bırakıp "Onlara ister istiğfar ediver, ister istiğfar ediverme! Onlara yetmiş kere istiğfar ediversen bile Allah kesinlikle onları af etmeyecektir." buyurdu. Ben de bu istiğfarı yetmişin üzerine çıkaracağım" buyurdu. Bunun üzerine Ömer (r.a): "ama o bir münafıktır" dedi. İbni Ömer (r.a) devamla derki: Resûlullah (s.a.v) -buna rağmen- onun cenaze namazını kıldırdı. Bunun üzerine Allah (c.c), Tevbe sûresi 84 ayeti olan:

"O münafıklardan ölen hiçbirinin cenaze namazını ebediyyen kılma ve kabirleri başında da durma. Zira onlar Allah ve Rasûlüne küfretmişlerdir" ayetini indirdi.

Hadisi Buharî ve Müslim rivayet ediyor.[644]

Dokuzuncu Yıldaki Bazı Olaylar

Bu dokuzuncu yıl içinde Urve b. Mes'ûd es-Sakafî şehid edildi. Urve, arab dâhilerinden ve zekîlerinden, şerefli ve ayandan biri olma, kendi kavmini İslâm'a davet ettiği için onu öldürdüler. Onun hakkında Peygamber (s.a.v)'in:

"Onun ölümü de tıpkı kavmini Allah'a da'vet ederken öldürülen Yasin süresindeki (Habîb-i Necâr adlı) zatın kine benziyor" buyurduğu rivayet olunur.[645]

Resûlullah (s.a.v) Efendimizin kızı ve Hz. Osman (r.a)'m kansı Ümmü Gülsüm (r.a) da bu yıl içinde vefat etti.[646]

Yine bu yıl Zü'1-Bicâdeyn (lakabı ile anılan) Abdullah (r.a) bu yolculukta vefat etmiş ve cenazesi Tebük şehrine defnedildi. Namazını bizzat Nebi (s.a.v) kıldırıp ona övgüde bulundu, kabrine inip onu kendi elleriyle lahdine yatırdı ve:

"Allah'ım! Ben ondan razı oldum, sende razı ol!" buyurdu.[647] Muhammed b. İshâk der ki: Bana Muhammed b. İbrâhîm anlattı ki; Abdullah Zü'l Bicâdeyn, Müzeyne kabilesinden olup yetim olduğundan amcasının himayesinde idi. Amcası ona çok iyi davranıyordu. Abdullah'ın Müslüman olduğu amcasına ulaşınca, "Eğer sen Müslüman olacak olursan bu güne kadar sana verdiğim her şeyi elinden çekip geri alacağım" dedi. O da, "ben Müslüman oldum bile" dedi. O da verdiği her şeyi geri aldı, hatta sırtındaki elbiseyi bile soydu.

Abdullah annesine geldi. O da ona iki tane "Bîcad" denen kaba kumaş kesiverdi, bir kısmını rida (gömlek), diğerini de izar (pantolon) yerine kullandı. Sonra gelip Resûlullah'm kapısından hiç ayrılmadı, Kur'ân okurken, zikir yaparken sesini gürleştirirdi. Peygamberimizin hayatında vefat etmiştir.[648]

Bu yıl, Sakif kabilesinin hey'eti Taif ten sonra Peygamber (s.a.v)'e geldiler, Tebük seferinden sonra da Müslüman oldular. Resûlullah (s.a.v) onlara yazılı bir belge verdi.[649]

Bu yıl, Nebî (s.a.v)'in Tebük dönüşü, Sehl b. Beyzâ'nın kardeşi Süheyl b. Beyzâ vefat etti. Bu Beyzâ onların annesi olup ismi Da'd binti Cahdem idi. Babaları ise Vehb b. Rabî'a el-Fihrî idi. Süheyl (r.a)'m hem sahabeliği var, hemde rivayet ettiği hadis var. Bu hadis, Yahya b. Eyyûb el-Mısrî'nin İbnü'l Hâd -Muhammed b. İbrahim- Saîd b. es-Salt isnadıyla Süheyl b. Beyzâ (r.a)'ın Nebî (s.a.v)'den naklettiği:

"Kim Lâ ilahe illallah şahadetleriyle ölürse cennete girer" hadisidir.[650] Yahya b. Saîd el-Ensarîrninde Muhammed b. îbrâhimden böyle bir nakli vardır.

Aynı haber hakkında Dırâverdi, İbnü'l Had -Muhammed b. İbrahim- Saîd b. Es-Salt -isnadıyla Abdullah b. Üneys (r.a)'tan nakleder ki böyle olursa bu haber ancak muttasıl isnadh olabilir. Zira Saîd b. Es-Salt Tabiîn'in büyüklerinden biri olsa bile, Onun Süheyl b. Beyza'dan hadis işitmesi mümkün değildir. Hem Süheyl'i işitme imkanı olsaydı kesinlikle Peygamber (s.a.v)'i de dinlemiş olacağından sahabe olurdu. Lakin bu muttasıl senedden üstteki mürsel isnad daha meşhurdur. Süheyl b. Beyzâ (r.a) ise ilk îman eden Müslümanlardan olup Bedir ve diğer gazalara katıldı. Kardeşi Sehl (r.a) da böyle idi. O da Onun gibi. Nebî (s.a.v)'in sağlığında vefat etmiştir.[651]

Abdü'l Vehhâb b. Atâ, Humeyd et-Tavîl isnadıyla Enes (r.a)'ın "Ebû Ubeyde b. Cerrah, Übey b. Ka'b ve Süheyl b. Beyzâ, Ebû Talha'nın yanında idiler. Bende onlara şakilik yapıveriyordum. Öyle oldu ki şarab onları sarhoş edecek hale gelmişti." diyerek şarabın haram edilme hadisesini baştan sona anlattığım nakletti.

İbnü Ebî Fudeyk, Dahhak b. Osman -Ebû'n-Nadr- Ebû Seleme isnadıyla Hz. Âişe (r.a)'dan şöyle rivayet eder:

- Sa'd vefat ettiğinde Hz. Âişe, "O'nun na'şını Mescide getirinde ben de namazını kılayım!" dedi. Lakin ashab tarafından mescitte cenaze kılma işi pek hoş karşılanmadı. Bunun üzerine Âişe (r.a): "Vallahi Resûlullah (s.a.v), Beyza'nın çocuklarına, Süheyl ve Sehl'e mescitte namazlarım kılmıştı" diye cevap verdi.[652]

Aynı hadisi Dahhak'tan başka birinin yaptığı isnadda, "Hz. Aışe'nin: "Ne çabukda unuttular. Resûlullah Süheyl b. Beyzâ'ya Mescitte namaz kılmıştı" dedi.

Yine bu yıl, Zeyd b. Sa'ne (ve Sa'ye de denilen ama daha çok Sa'ne şeklinde nun ile kullanılan) Zeyd vefat etti. Kendisi Müslümanlığı seçen Yahudî âlimlerinden biriydi. Hem ilmi hem de malı çok idi. İslâmî döneminde de iyi bir bilgin oldu. Velîd b. Müslim, Muhammed b. Hamza b. Yusuf b. Abdullah b. Selâm'ın babası Hamza vasıtasıyla dedesi Abdullah b. Selâm'ın şöyle dediğini rivayet eder:

- Allah (c.c.) Zeyd b. Sa'ne'nin hidayete ermesini nıurad ettiğinde Zeyd: "Peygamberlik alameti olarak bildiğim herşeyi, yüzüne baktığımda Muhammed'in yüzünde görüp tanıdım. Ancak iki şey var ki bunları onun yüzünden okuyup anlayamadım.

1- Onun hilmi, cehlini geçmiş idi.

2- Cehaletteki şiddet onun sadece hilmini artırırdı." Abdullah b. Selâm hadisin tamamını nakletti. Hadis Taberanî'nin "Et-tıvalât"inda ve sonu şöyle geliyor: Zeyd, "Eşhedü ellâ ilahe illallah ve eşhedü enne Muhammeden Abdühü ve Rasûlühü deyip, Nebi (s.a.v)'e iman ederek tabi oldu ve onunla birlikte gazalara katıldı. Tebük gazvesinde geri kaçmadan, hep ileri hücum eder bir halde öldü.[653] Bu hadis ğarib, hem de ifrad hadisin gariblerinden biridir.

Ebû Ubeyd'e Ma'mer b. el-Müsennâ der ki:

- Bu yıl içinde İran'hlar kendi Kisraları olan Şehrabraz b. Şiraveyh'i öldürdüler ve yerine kızı Bûrân binti Kisrâ'yı kıraliçe yaptılar. Bu haber Peygamber (s.a.v)'e ulaşınca şöyle buyurdu:

"İşlerine bir kadını veli yapan kavim asla kurtuluşa ermeyecektir."[654]

Bu yıl ölenlerden biri de Abdullah b. Sa'd b. Süfyan el-Ensarî olup, Salim b. Avf oğullarmdandı Künyesi Ebû Saîd olup Uhut ve diğer gazalara katıldı. Nebi (s.a.v)'in Tebûk dönüşü vefat etti. Denildiğine göre Nebi (s.a.v) onu kendi gömleği ile kefenlemiş.

Yine bu yıl bu olaylar süresinde Zeyd b. Mühelhel bin Zeyd denen Ebû Miknet et-Taî lakablı Tay kabilesinin meşhur süvarisi de öldü. O da "Müellefe-i Kulûb"dan biriydi. Nebi (s.a.v) buna yüz tane deve verip bir de arazi yazıvermişti. Kendine "Zeyd el-Hayl" Süvari Zeyd, denirdi. Resûrullah onu "Zeyd el-Hayr" diye adlandırdı. Sonra o kavmine geri döndü. Zeyd giderken Nebi (s.a.v):

ı'Zeyd Medine sıtmasından kendi kurtulabilirse........." buyurdu.

Zeyd, Necd diyarına varınca sıtmaya yakalanıp Öldü.

Yine bu sene, Ebû Bekr es-Sıddıyk Müslümanlara hac emin olarak görevlerini yaptırdı. Nebi (s.a.v) Onu Hac mevsiminde zilkade ayının sonlarına doğru Müslümanlara haclarını yaptırması için hac emiri olarak Mekke'ye yolladı. Onun yola çıkışım müteâkib de "Berâe" (Tevbe) sûresi nazil oldu. Bu yılın başlarında Nebî (s.a.v) ile müşrikler arasında daha önce varılan anlaşma bozuldu.[655]

İbni îshak der ki: Ali b. Ebî Talib'de Peygamber (s.a.v)'in El-Adbâ namlı devesine binip hac etmek üzere yola çıktı ve yolda Ebâ Bekr es-Sıddîyk'a yetişti. Ebû Bekir (r.a) onu görünce "Emir olarak mı gönde-rildin yoksa me'mur olarak mı?" dedi. Ali (r.a) da, "Emir değil aksine, me'mûr olarak" dedi. Sonra beraberce yola devam ettiler. Ebû Bekir insanlara haccı yaptırdı. Kurban bayramı birinci günü olunca, Şeytan taşlanan yerde Ali (r.a) ayağa kalkıp Resûlullah'ın emrettiği şeyleri ilan etti ve:

"Ey insanlar! Cennete ancak ve ancak Müslüman kişi girecektir. Bu yıldan sonra müşrikler hac edemeyecekler. Beytullah çıplak tavaf edilemeyecek. Kimin Resûlullah katında bir anlaşma vesikası varsa süresi kadar geçerlidir.

Sonra Ali (r.a) bu ilanından başlamak üzere güvenle ülkelerine geri dönebilmek için dört ay izin verip, bu süre bitiminden sonra müşriklere uzatacak başka süre olmadığım bildirdi.[656]

Akıyl, Zührî'nin Humeyd b. Abdürrahman'dan Ebû Hureyre (r.a)'m şöyle dediğini anlatır:

-Ebû Bekir (r.a) beni bu hacda dellallarla beraber vazifelendirdi. Onları kurban kesimi günü Minada:

"Dikkat! Bu seneden sonra müşrikler hacca gelmeyecek ve Beytullah çıplak tavaf edilmeyecek" diye ilan etsinler diye vazife-lendirmişti.[657]

Ravî Humeyd b. Abdirrahman der ki: Sonra Peygamber (s.a.v), Ebû Bekr'in peşi sıra Ali b. Ebî Tâlib (r.a)'ı gönderip Ona "Berâe" sûresinin gelişini ilan etmesini emretti.

Ebû Hureyre devamla anlattı ki: Ali de bizimle beraber Mina'da bulunanlar arasında kurban günü "Berâe" süresindeki beratı;

"Bu yıldan sonra müşrikler hac edemeyecek, Beytullahı çıplak tavaf yapamayacak" diye ilan etti. Bu hadisi Buharî anlatır. Yine bu hadisi Buharî ve Müslim, Yunus hadisi olarak Zührî'den naklederler.[658]

Süfyan b. Hüseyn, el-Hakem - Miksem isnadıyla İbni Abbas (r.a) tan naklediyor: Resûlullah (s.a.v) önce Ebû Bekr'i sonra da Ali b. Ebî Talib'i yolladı. Süfyan, hadisi yukardaki gibi nakleder ki, bu rivayette, "Ali insanlara bunları ilan ediyordu. Sesi kısılınca Ebû Hureyre kalkıp bu îlana devam etti.[659]

Ebû İshâk es-Sübey'î Hemedan'lı biri olan Zeyd b. Yûsey'a'dan naklediyor: Biz Ali (r.a)'a; "Zilhicce ayında hangi vazife ile Mekke'ye gönderildin?" diye sorduk. O da şöyle anlattı:

-Ben dört şeyi ilan etmekle vazifelendirildim:

1- Cennete ancak mü'min kimse girebilecek.

2- Beytullah'ı çıplaklar tavaf edemeyecek.

3- Bu yıldan sonra mü'minlerle kafirler Mescid-i Haramda bir araya gelemeyecek.

4- Kimin Peygamber (s.a.v) ile bir anlaşması varsa bu anlaşma süresinin bitimine kadar geçerliliğine devam edecek, anlaşması olmayanların süresi de -bir yer bulana kadar- dört ay olacak.[660]

Arap Delegelerin Gelişi Urve Bin Mes'ûd Es-Sakafînin Gelişi

İbnü Lehîa, Ebû'l Esved aracılığıyla Urve bin Zübeyr'den naklediyor: Ebû Bekir (r.a) ile Ali (r.a) insanlara hac vazifelerini ifa ettirdikten sonra, Urve b. Mes'ûd es-Sakafî Müslümanlığı kabul etmiş olarak Resûlullah (s.a.v)'in yanma geldi. Mûsâ b. Ukbe'de Meğazî adlı eserinde aynen böyle söyler.[661]

İbni İshak ise Urve bin Mes'ûd'un bu gelişinin Rasûlü Ekrem'in Taif ve Mekke'den ayrılışının hemen peşi sıra olduğunu ve onun Nebi (s.a.v)'e yolda, daha Medine'ye varmadan Nebi (s.a.v)'e ulaşıp Müslüman olduğunu ve İslâm dinini tebliğ etmek üzere kendi kavmine gitmek için Peygamberden müsade istediğini, Resûlullah'm da ona: n "ama onlar seni öldürecek" buyurduğunu anlatır.[662]

Bundan birkaç ay sonra sakifliler geldi.[663]

Sakıf Delegeleri

Hatem bin İsmail, İbrahim b. İsmail b. Mücemma1 -Abdülkerîm-Alkama b. Süfyan b. Abdillah es-Sakafî isnadıyla Babası Süfyan'dan şöyle dediğini anlatır:

Biz de Resûlullah (s.a.v)'e gelen delegeler arasındaydık. Nebi (s.a.v) bizim için Muğîra b. Şu'be'nin evinin yanında iki çadır kurdurdu. Bilal bize yemeklerimizi getirdi, biz de, "Resûlullah yedi mi?" diye sorardık. Bilal de, "evet, ben O yemeğini yiyene kadar size gelmedim" der ve elini yemeğe uzatıp yemeye başlayınca bizde yemeye başlardık.[664]

Hammad b. Seleme, Humeyd et-Tavil -Hasen-i Basrî isnadıyla Osman b. Ebî'l - Âs es-Sakafî'den naklediyor:

- ResûIulİah (s.a.v), delegeleri Mescid'in bir tarafına kurulan çadırda misafir etti. Böylece onların kalblerine daha ince gelecek bir yol izlemişti. Onlar Müslümanlığı kabulleri esnasında Peygamber'e, -"biz Müslüman oluruz ama- Cihada gönderilmemek, öşür zekatı vermemek ve elleri dizlere koymamak (yani rüku .secde ve tahiyyatta oturmamak) şartı ile" dediler. Resûlullah (s.a.v)'de:

"İçinde rüku (yani namaz) olmayan bir dinde hayır yoktur. Maamafıh sizin için cihada gönderilmeme ve öşür toplanılmama kabul edilebilir" buyurdu.[665]

Ebû Davud Süneninde derki: Bize Hasen b. Es-Sabbâh, İsmail b. Abdilkerîm - İbrahim- babası- isnadıyla Vehb'den şöyle dediğini anlattı: Câbir (r.a), Sakif Merin bîat ettikleri vakit ki, durumlarım sormuştum. O da: "kendilerine zekat ve Cihad'ın şart olmamasını ileri sürdüler." dedi. Câbir (r.a) daha sonra Peygamberin onlar hakkında:

"Müslüman olunca onlar kendiliğinden zekat da verecek cihada da gideceklerdir" buyurduğunu işitmiş.[666]

Musa b. Ukbe'de Meğazî'sinde, Urve'den de bu manada bir rivayet vardır. Orada Musa derki: Urve b. Mes'ûd Müslüman oldu ve kavminin yanma dönmek için ResûluIIah'tan izin istedi. Resûlullah (s.a.v). "Onların seni öldürmeye kalkacaklarından korkarım" buyurdu. Urve de, "Onlar beni uyurken bulsalar uyandırmaya kıyamazlar" dedi. Resûlullah (s.a.v)'de ona izin verdi. Urve de Taife döndü. Taife vardığında yatsı vakti olmuştu. Sakif liler gelerek Onu selamladılar. O da onları İslâm dinine da'vet etti ve nasihatta bulundu. Onlarda kızıp onu döneklikle itham ederek sözlerine karşı geldiler ve ona "şöyle., şöyle-." diyerek yapacakları işkenceleri duyurdular. Bunlar Urve'nin onlar tarafından hiç ummadığı şeylerdi. Sakif Onun yanından çıkıp gitti, ta ki seher vakti girip şafak sökünce Urve evindeki bir odanın damına çıkıp ezan okurken Sakif ten bir adam ona ok atarak öldürdü.

İddiaya göre, bu ölüm haberi Nebi (s.a.v)'e ulaşınca: "Urve'nin hali, tıpkı Yasin sûresinde geçen adamın haline benziyor, kavmini Allah'a davet etmiş, onlarda Onu öldürmüştü" buyurmuştu.[667]

Urve'nin öldürülüşünden kısa bir süre sonra, aralarında Kinâne b. Abdi Yâlîl gibi o günkü sakîf in başkanı ve yaşça en küçükleri olan Osman b. Ebî'l-Âs b. Bişr'inde bulunduğu Sakif ileri gelenlerinden on küsur kişi, Sakif delegesi olarak Nebî (s.a.v)'e Medine'de geldiler. Onun Mekke'yi fethettiğini ve arapların çoğunun Müslüman olduğunu görünce sulh istemeye gelmişlerdi.

Muğîra b. Şu'be, "Ya Resûlallah: Ben de kavmimin yanında olayım ve onlara ikramda bulunayım. Zira ben onlar arasında zamanı çok geçmemiş bir suçunda sahibiyim" dedi. Resûlullah (s.a.v) ona:

"Seni kavmine ikramdan men etmem. Lakin senin onları misafir edeceğin yer, onların Kur'an okunuşunu duyabilecekleri bir yer olsun" buyurdu. Muğira'nın oradaki suçu şu idi: O Sakifte ücretli bir işçi idi. Onlar Mısır'dan geliniyorlardı. Mekke civarındaki Büsak denen yere geldiklerinde onlar uyurken Muğira onlara saldırıp öldürmüş, mallarını da alıp gelmiş ve Peygamber (s.a.v)'e gelerek; "Ya

Resûlallah! Benim şu malımı da Humus'a (Harp ganimeti) dahil et" demişti. Resûlullah (s.a.v):

"Bu malın kaynağı ne?" diye sorunca, Muğirâ anlattı. Peygamber (s.a.v) de: "Biz asla hıyanet eden biri olmadık" buyurarak O'nu Humus olarak almadı.[668]

Rasûlü Ekrem, Sakif delegelerini Mescidine misafir etti. Kur'ân'ı -daha iyi- duymaları ve insanların namaz kılmalarını daha iyi müşahede edebilmeleri için onlara Mescit içinde bir çadır kurdurdu. Resûlullah (s.a.v), hutbe okurken kendi adını anmak gibi bir adeti yoktu. Onun bu tür hutbesini duyan Sakifliler, "nasıl oluyor, kendisinin Allah Rasûlü olduğuna şahit olmamızı bize emrediyor, kendisi bizzat kendi hutbesinde buna şahitlik yapmıyor ("ve Eşhedü ennî Resûlullah" demiyor) dediler. Bu sözler Nebî (s.a.v)'e ulaşınca:

"Benim, Allah Rasûlü olduğuma, ilk şahitlik eden benim" buyurdu.[669]

Delegeler her sabah en küçükleri olan Osman b. Ebî'l Âs'ı yüklerinin başına nöbetçi bırakıp kendileri Resûlullah (s.a.v)'e geliyorlardı. Osman onların, Peygamberin yanından öyle sıcağı çökmeye yakın gelip kaylûle uykusuna çekildikleri sırada hemen Peygamber (s.a.v)'e koşup dinî sorular sorarak kendisine Kur'ân okutmasını istiyordu. Bu kısa süre içinde dinî anlayıp bir fakih haline geldi. Eğer Resûlullah (s.a.v)'i Kaylûle halinde bulursa hemen Ebû Bekr'e giderdi. Bunu arkadaşlarından da gizlerdi. Onun bu hali Resûlullah'ın hoşuna gidip onu beğenip sevmişti.

Delege Nebi (s.a.v)'e gidip gelmeye devam ediyor, Oda onları İslâm'a da'vet ediyordu. Böylece sonunda Müslüman oldular. Kinâne b.

Abdi Yâlîl: "Sen bize kavmimize dönene kadar bir anlaşma yaparmısın?" deyince Nebi (s.a.v):

"Evet, eğer siz İslâmı ikrar ediyorsanız kabul ederim. Yoksa benimle aranızda ne sulh ne de anlaşma vardır" buyurdu. Onlar. Zina konusunda ne diyeceksin? Zira biz devamlı gurbete çıkan bir millet olduğumuz için mutlaka zina etmemiz gerek" dediler. Nebi (s.a.v): "O size kesinlikle haramdır" buyurdu. Onlar:

- Yâ, Faiz ne olacak, sermayede faizde bizim değil mi?; dediler. Nebi (s.a.v): "Sadece sermaye sizindir -faiz haramdır-" buyurdu.

Yine Onlar:

- Ya şarap?, dediler. Efendimiz de: "Haramdır" deyip, onlara bu şeylerin haram olduğunu bildiren ayetleri okudu. Yani:

"Zinaya yaklaşmayın zira o bir fuhuştur", "Ey iman edenler Allah'tan korkun ve faizden kalanları terkedin" ile:

"Ey îman edenler, şarap, kumar dikili taş oyunları ve fal okları şeytan işlerinden bir pislikten ibarettir." ayetlerini okudu.

Topluluk Nebi (s.a.v)'in yanından kalkıp birbirleriyle başbaşa kalarak, "Eğer biz Muhammed'e muhalefet edecek olursak Mekke günü gibi bir günün tekrarlanmasından korkuyoruz. O zaman vay halimize. En iyisi gidip bize sürdüğü şartları kabul ederek anlaşalım" diye konuştular ve Peygamber (s.a.v)'e gelerek: "Evet bize tekliflerini kabul ettik. Ama bu (Lafın diğer adı olan) Rabbe putumuz hakkında ne söyleyeceksin, onu ne yapacağız?" dediler. Nebi (s.a.v) de, "Onu yıkınız!" buyurdu.

Onlarsa, "Heyhat bunu yapamayız. Eğer Rabbe putu senin kendisini yıkmak istediğini bilirse, onu yıkmak isteyenin ailesini öldürür" dediler. Bunu duyan Ömer (r.a) da: Yazıklar olsun sana ey İbnü Abdi Yâlîl sen meğer ne ahmakmışsın, Rabbe dediğin put taştan ibarettir" deyince, "Ey Hattab oğlu! biz sana gelmedik ki, sen ne karışıyorsun" dediler. Sonrada "Yâ Rasülellah! Şu Rabbe'nin yıkımı işini sen üstlen-sen, biz onu asla yıkamayız" dediler. Nebi (s.a.v) de:

"Ben size onu yıkacak adam yollayacağım" dedi. Böylece anlaşma yaptılar. Sakif liler, "Ya Resûlallah! Bize imamlık yapacak bir kimse tayin et!" dediler. O da, İslâmı öğrenme hırsını tanıdığı Osman b. Ebî'l Âs'ı tayin etti. Zira o esnada Osman bir çok Kur'ân sûresi ezberlemişti.

Kinâne b. Abdi Yâlîl; "Ben Sakif kabilesini en iyi tanıyan kişiyim. Şimdi siz İslâm'a giriş meselesini gizleyin ve onları harb tehdidi ile korkutun ve onlara Muhammed bize bir takım şeyler teklif etti, ama biz kabul etmedik deyin" dedi. (Kafile yola çıktı).

Delegeler Taife yaklaştığı sırada haber alan Sakif kabilesi delegelerini karşılamak için yola çıktılar. Delegelerin hayırlı haberle geri dönemeyen üzgün ve bitkin bir topluluğun hali gibi develeri birbiri ardına bağlayıp kater yapmış elbiselerine bürünmüş acele acele geldiklerini gördüler. Yanlarına geldiklerinde yüzlerindeki hali görünce, "Sizin bu delegelerde hayır olmadığı gibi hayırlı bir haberle de gelmiyorlar" diye serzenişte bulundular.

Delegeler gelip doğruca Lât putuna yönelip yanında konakladılar. Bu Lat, Taif in dış tarafında, gizlenilen tıpkı Ka'be'ye hedy kurbanı yapıldığı gibi buraya da kurban adanan bir yerdi.

Delegeler oraya indiğinde, Sakiften bir adam, "sizin onu sadece görmekle onlarla bir taahhüd yapmış olmazsınız" dedi. Böylece herbiri ailesinin yanına döndü. Herbiri samimi dostlarının yanına gelince onlara görüşmenin nasıl geçtiğini sordular. Onlarda, "Yahu biz öyle sert katı bir adama gitmişiz ki, kendi aklına ne gelirse onu tutuyor. Kılıçla ortaya çıkıp arabları emri altına alıp bütün insanlara baş eğdirdi.

Bize çok çetin bir iş teklif edip Lâfın yıkılmasını, faizi bırakıp sadece sermaye ile yetinmemizi, içki ve zinayı haram ediyor." dediler. Sakif liler de, "Vallahi böyle bir teklifi ebediyyen kabul edemeyiz" dediler. Delegeler de, "öyleyse anlaşmayı düzeltip, savaşa hazırlanın, kalelerinizi tamir edin." dediler. Sakif liler bu şekilde savaş düşüncesiyle iki üç gün geçirdiler. Sonra Allah (c.c) onların kalblerine bir korku saldı da, "Vallahi, bizim ona karşı gücümüz yetmez, arabların hepsini zaten emri altına almış durumda. Haydi Ona geri dönün, ne istiyorsa kabul edin!" dediler. Delegeler sakif lilerin Peygamber'e rağbet ettiklerini görünce, "zaten biz onunla anlaşma yapıp, bunları kabul ettik, Muhammedi de insanların en müttekîsi, en merhametlisi ve en doğru sözlüsü olarak bulduk." dediler.

Onlar da, "Öyleyse niye bunu gizlediniz de bizi bu müthiş telaşa ve kedere boğdunuz." Deyince, Delegeler: "Biz Allah'ın sizin kalblerinizdeki şeytanî kibri çıkarmasını arzu ettiğimizden dolayı gizledik" dediler. Onlarda oracıkta İslâm'a girdiler. Daha sonra onlara Peygamberin elçileri geldiler. Resûlullah (s.a.v) Onlara Halid b. Velîd'i komutan yapmıştı. İçlerinde Muğîra b. Şu'be de vardı. Bu elçiler oraya gelir gelmez Lafı yıkmaya yöneldiler. Sakif lilerin hepsi erkeği, kadını, çocuğu hatta genç kızlar bile mealinden çıkıp gelmişler ve orayı çepeçevre sarmışlardı. Kanaatlerine göre onun yıkılması imkansızdı.

Muğîra b. Şu'be kalkıp eline bir gürz alarak arkadaşlarına, "Vallahi sizi Sakif lilere güldüreceğim" deyip Gürzü Lafa indirdi. Sonra put sekerek çöktü. Taif halkı tek bir ağızdan bir nara atarak sarsıldılar ve "Allah Muğîre'yi uzak etsin, Artık Rabbe onu öldürecektir." dediler. Onun düşüşünü gördüklerinde pek sevindiler ve "Sizden dileyen yaklaşıp onu yıkmaya çalışsın. Vallahi ona asla gücü yetmeyecek" dediler. Muğîra (r.a) sıçrayarak, "Allah yüzünüzü karartsın. Bu put sadece zayıf bir taş ve topraktan ibarettir. Allah'ın verdiği afiyete yönelip ona kulluk edin." deyip sonra kapıya vurup parçaladı. Sonra duvarının üzerine çıktı. İnsanlarda oraya çıktılar ve onu yıktılar. Oranın hazineci başı (veya kapıcısı) "Temel onlara kesinlikle gazab edip onları yerin dibine geçirecektir." diye bağırmaya başladı. Muğîra b. Şu'be (r.a) Halid'e, "bırakta şunun temelim de kazayım" deyip temeli toprağı çıkarıncaya kadar kazdı. Lât putunun dekorları ve süsleri çıkartıp üzerinden elbisesini soydular. Sakif Iiler buna şaşırıp kalmıştı. Onlardan bir kocakarı: "Onu süt bebeklerine teslim ettiler. Celladları ise serbest bıraktılar" dedi.

Delegeler tekrar hareket edip Laftan aldıkları mücevherat ve elbiseleri Nebi (s.a.v)'e getirdiler, O da onları ashabına bölüştürdü.[670]

İbni İshak: Urve bin Mes'ûd'un öldürülüşünden sonra sakif Iiler bir kaç ay yerlerinde kaldılar." dedikten sonra Sakif İllerin Nebi (s.a.v) gelip İslâm'a girişlerini, Nebi (s.a.v)'in Ebû Süfyan ile Muğîra b. Şu'be'yi çevreye putları yıkmaya gönderdiğini anlatır.[671]

Saîd b. es-Sâib, Muhammed b. Abdillah b. Iyâd'ın Osman bin Ebi'l Âs'tan: "Nebî (s.a.v)'in kendisine Taif mescidini Onların putlarının yerine yapmasını emrettiğini" nakleder.[672] Bunu Ebû Hemmâm Muhammed b. Muhabbeb ed-Dellâl, Saidden nakleder. İbni İshak, Sakif lilerin kıssasını anlattıktan sonra, Ebû Bekr (r.a)'ın insanlara hac yaptırdığını anlatır.[673]

Onuncu Hicri Yıl Olayları

İbni İshak anlatıyor: Allah Mekke fethini Peygamberine nasib edipte, Sakif kabilesi İslâm'a girince arap kabile delegeleri her taraftan gelmeye başlamıştı. Zira arablann umumu Kureyş'in bir kolu olan bu Sakif lilerin alacağı tavra göre İslâm'a girip girmemeyi gözetliyorlardı. Çünkü Kureyş kabilesi arabların önderi idi.[674]

Temîm Oğulları Delegeleri

İbni îshak derki: Utarid b. Hacib, aralarında El-Akra' b. Habis, Zübür kân b. Bedr, [Amr b. El-Ehtem, Hicab b. Yezîd, Nuaym b. Yezîd, Kays b. Haris ve Kays b. Asım'ın da bulunduğu[675] büyük bir Temim oğulları delegeleri ile geldi. Beraberlerinde Uyeyne b. Hısn el-Fezârî de vardı. Mescide girdiklerinde, Efendimizin hücrelerinin dışından, "Yâ Muhammed, yanımıza çık!" diye yüksek sesle bağırdılar. Onların bu kaba davranışları Nebi (s.a.v)'i incitti. Efendimiz evinden çıkınca, "Yâ Muhammed! Biz seninle iftihar etmeye geldik. Bizim şairimiz ve hatibimiz olan kişiye söylemeye izin ver" dediler. Nebi (s.a.v)'de:

"Ben hatibinize izin verdim, haydi kalkıp başlasın" buyurdu. Utarid b. Hacid de kalkıp:

- [Hamd, bizzat kendine ait olan bizi fazl ve bağışını bize lutfedip bizleri kirallar yapan, varlığı ile iyilik yapabildiğimiz muazzam malı bize hediye eden, Şark halkının en şereflisi, nüfusça en fazlası, hazırlıkça en kolay olanı olarak yaratan Allah'a aittir. İnsanlar arasında bizim gibi kim vardır? İnsanların başı ve fazilet sahibi olanı biz değirmiydik? Kim bizimle iftihar yarışına girip bizim iyi taraflarımızı saydığımız gibi onlarda saysınlar. Biz istersek sözü daha da çoğaltırız. Ama çok laftan utanıyoruz. Ben bu sözü, sizde bizim sözümüz ayarında bir söz söyleyesiniz ve bizimkinden daha üstün bir şeyinizi söy-leyebilesiniz diye, söyledim] dedi ve yerine oturdu.

Nebi (s.a.v) de, Kays b. eş-Şemmâs el-Hazreci'ye: "kalk ve bunlara cevap ver!" buyurdu. Kays'ta kalkıp şu mukabelede bulundu:

- Yer ve gök, yarattığı mahluklardan olan Allah'a Hamd olsun. Yer ve gökte hükmünü icra etmiş, kürsisi ilmini kaplamıştır. Herşey sadece onun lutfu keremi ile olmuştur. Sonra bizi krallar yapması yine onun bu lütfü ile olmuştur. Yarattıklarının en hayırlısından Rasulünü seçip çıkardı. Onu soyca en mükerrem, sözce en doğru, hasebce en efdali yaptı. Ona kitabını indirip, yarattıklarına onu emîn tayin etti.

-Böylece O, Alemlerdeki Allah'ın en hayırlısı oldu. Sonra, insanları iman'a da'vet etti. O'na kendi kavminin Muhacir olanları ve Öz akrabaları iman ettiler. Bunlar asalet yönünden insanların en mükerremi, yüzce insanların en güzeli, fali'yet bakımından en hayirlısıdır. Sonra Peygamber kendilerini da'vet ettiğinde O'na ilk icabet eden halk oldular. İşte bize, biz Ensar'a gelince: Biz Allah'ın (dininin yardımcıları olarak) Ensanz, Peygamberimin vezirleriyiz. Allah ve Rasûlüne îman edene kadar insanlarla çarpışırız. İnanan malını ve kanını kurtarır. Küfredenle de Allah yolunda sonuna dek çarpışırız. Onların katli bize pek kolay gelir. Sözlerimi arzeder, mü'min ve mü'mineler için Allah'a istiğfar ederim, Esselâmü aleyküm.

Zibrikân bin Bedr kalktı ve şu şiirleri okudu:

Biz öyle cömert insanlarız ki, hiçbir mahalleli bize eş olamaz. Krallar bizde çıkar, kiliseler bizde dikilir.

Biz nice kabileleri yağma yaparken mahvettik. Soylunun faziletine sadece tabi olunur.

Kıtlık anında biz misafirlerimize deve yavrusu olmasa bile kızartılmış etyediririz.

İnsanları nasıl görüyorsun, bize liderleri her taraftan el açarak gelir, sonrada biz isteklerinin yapılmasını emrederdik.

Şiirin daha bir kaç beyti vardır. Nebi (s.a.v) onu dinledi ve Hassan'a:

« -Yâ Hassan Kalk ve ona cevap ver," buyurdu.

Hassan (r.a) şu şiiri okudu:

Fikr ve kardeşleri hakkında liderler insanlara tabi olacakları sünneti açıkça belirtmektedir.

Buna niyeti Allah'dan korkmak ve her hayrı yapmak olan kişi buna razı olacaktır.

Bir kavim ki, harbedince düşmanlarına zarar verir, taraftarlarına fayda vermek isteyince fayda verirler. ,

Bu onların asli karekteri olup, sonradan uydurma değildir: Bilki ahlak'ın en şerlisi bid'aî (sonradan) olanıdır.

Bu beyitler böylece devam ediyor.

Hassân'ı dinleyen El-Akra' b. Habis: "Babam hakkı için bu adam her yolun kendine çıktığı birisi. Zira Onun katibi bizim katibimizden, şairi de bizim şairimizden daha üstün" dedi.

İbni İshak derki: Delegeler, bu iftihar düellosunu bitirince Müslüman oldular. Peygamber (s.a.v) de, onların hediyelendirilmesini güzel yaptı. Onlar hakkında:

"Sana hücrelerin dışından bağıranlar varya, ekserisi akıl erdi-remeyenlerdir"[Hucurat, 4] ayeti indirildi.[676]

Süleyman b. Harb, Hammad b. Zeyd'den Muhammed b. Ez-Zübeyr el-Hanzalî'nin şöyle dediğini anlatır:

-Zibrekân b. Bedr, Kays b. Âsim ve Amr b. el-Ehtem, Nebî (s.a.v)'e geldiler: Amr b. el-Ektemıe, "sen şu Zibrikân'dan haber ver. Şu yanımdaki adama gelince ben sana onu sormuyorum" dedi. Muhammed b. Zübeyr der ki "öyle görüyorum ki, Kays'ı tanıdığı için böyle söylemişti. Amr'da, "yakınları arasında sözü geçerli, belagatı güçlü, arkasındaki görmediği şeye manî biridir." deyince Zibrikân kalkıp, "O benim, bu anlattıklarından daha faziletli olduğumu bildiği halde kıskanarak demek istediğini söylemiştir." dedi.

Amr b. El-Ehtem de, "Ben seni sadece mürüvveti az, fikri dar, babası ahmak, dayısı alçak birisi olarak tanıdım" dedi. Sonra da, "Ya Resûlallah! Ben her iki defasında da doğru söyledim beni hoşnud ettiler. Bildiğim en güzel şeyi söyledim, beni gücendirdi, bende onda bulunan en çirkin huyları anlattım" dedi. Bunun üzerine Resûlullah (s.a.v) Efendimiz:

"ifadelerden Öyleleri varki, adeta -etkide- sihir gibidir." buyurdu.[677]

Bu hadisin bir benzerini Ali b. Harb et-Tâî, Ebû Saîd el-Heysem b. Mahfuz -asıl adı Yahya b. Yezîd olan Ebû'l-Mukavvim el-Ensarî- Hakem b. Üyeyne- Miksem isnadıyla İbni Abbas (r.a)'tan muttasıl bir isnadla nakleder.[678]

Âmir Oğulları Delegeleri

Müslim bin İbrahim derki, Bize Esved b. Şeybân, Ebû Bekir bin Sümâme b. Nu'man er-Rasîbî"den Yezîd b. Abdillah b. Eş-Şıhhîr'in şöyle dediğini rivayet etti:

-Babam Abdullah da, Amir oğullan delegeleriyle Peygamber (a.s)'a gidenlerden biriydi. Orada Efendimizi: "Sen bizim Seyyidimiz, bizden gücü kuvveti üstün olan bir zatsın" diye Övünce Nebi (s.a.v):

"Dur dur. Diyeceğinizi deyin ama sakın şeytan sizi cüretkarlığa sevketmesin! Seyyid Allah'tır Seyyid Allah'tır!" buyurdu.[679]

Zübeyr b. Bekâr derki: Bana Fatıma binti Abdü'lazîz b. Müemmel, babası Abdülaziz aracılığıyla dedesi Müemmil b. Cemîl'in şöyle dediğini haber verdi.

-Âmir b. Tufeyl, Peygamber (s.a.v)'e geldi. Efendimiz ona: "Yâ Âmir Müslüman ol!" buyurdu. Âmir de: "Postluların yaşadığı yer (çöl) benim, kerpiçlilerin yaşadığı yer (olan şehir de) senin olması şartıyla Müslüman olurum!" dedi. Nebi (s.a.v): "O, dediğin olmaz! Yâ Âmir Müslüman ol" deyince Amir aynı sözünü tekrarladı. Nebi (s.a.v) yine "olmaz" buyurdu. Amir, "Yâ Muhammed! Bende bu şehrini eğer-siz atlarla, genç insanlarla doldurup her hurma ağacına bir at bağlamazsam..." diyerek geri döndü. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v) de:

"Allah'ım Âmire karşı bana sen yardım et ve kavmine hidayet ver." diye dûa etti. Âmir yola çıkıp Medine'nin dışına vardığında Selûliyye denen bir kadına rast geldi. Atından inip o gece onun evinde geceledi. O gece boğazında bir beze meydana geldi, hemen atına atladı, mızrağını aldı çöle doğru, "genç develerde olan beze hastalığı gibi bir beze, Selûliyye'nin evinde gelen bir ölüm" diyerek gitmeye başla-di. Bu halde giderken ölü olarak attan yere düştü.[680]

İbni İshak anlatıyor:

-Âmir oğullan delegeleri Peygamber (s.a.v)'e geldiler. Aralarında, Âmir b. Tufeyl, Erbed b. Kays, Halid b. Cafer ve Hayyân b. Selem de vardı. Bunlar, Amir oğullarının başları ve şeytanları idiler. Allah düşmanı Âmir, Peygamber (s.a.v)'in yanına tuzak kurma niyetiyle geldi.

Kavmi kendisine, "insanlar Müslüman olmuş durumda" deyince, Âmir: "Ben arablar peşimden gelinceye kadar bu işin peşini bırakmayacağım, diye yemin ettim şimdi ben mi şu genç Kureyşli delikanlıya uyacağım? deyip sonra da Erbed denen adama, "Biz Muhammed'in yanına geldiğimizde onu meşgul edip yüzünü sana çevirmesine engel olacağım. Ben bunu başarınca sende kılıçla ona saldıracaksın" dedi.

Peygamber (s.a.v)'in yanma geldiklerinde Âmir, "Yâ Muhammed, beni kendine dost edin!" dedi. Nebi (s.a.v):

"Hayır! Vallahi sen tek olan Allah'a îman etmedikçe olmaz" buyurdu. Âmir'de, "Vallahi ben de at ve adamlarla sana gelip buraları dolduracağım" dedi. O geri dönünce Nebî (s.a.v):

"Allah'ım Âmir'e karşı bana sen yetersin!" buyurdu. Âmir, Erbed'e, "sana verdiğim emrim nerede kaldı?" deyince, Erbed: "Babasız kalasıca! Vallahi ben senin bana emrettiğin şeyi tam yerine getireyim demiştim ki, Onunla arama sen girdin. Kılıcı sanamı vuraydım?" dedi.

Amir yurduna doğru giderken yolun birazını katetmişti ki, Allah (c.c) Onun boğazında veba hastalığı yarattı. Allah onun canını Selûl oğullarından bir kadının evinde aldı. Erdeb'e gelince, Allah ona bir yıldırım gönderdi, devesiyle beraber onu yakıp kül etti.[681]

Hemmâm, İshak b. Abdillah b. Ebî Talha aracılığıyla Enes (r.a)'ın Hizam b. Milhan'ın kıssası hakkında kendisine şöyle anlattığını rivayet eder:

-Bu müşriklerin reîsi Âmir b. Tufeyl idi. Bu zat Peygamber (s.a.v)'e gelerek; "Ben seni üç şeyden birini seçmende muhayyer bırakıyorum.

1- Düz ekilebilen araziler senin, şehir olan yerler benim olacak,

2- Veya senden sonra yerine ben geçeceğim,

3- Oda olmazsa ben bin tane yaya bin tane de atlı süvari ile sana harbe geleceğim" dedi. Enes derki:

-Bir kadının evinde veba hastalığına yakalandı ve "Falan oğullarından bir kadının evinde, genç develerde olan beze hastalığı gibi birşey oldu. Bana atımı getiriverin!" dedi. Atma binip -yola çıktı- ve atının üstünde Öldü. Haberi Buharı rivayet ediyor.[682]

Benî Sa'd Delegesi

İbni İshak, Muhammed b. Velîd, Kûrayb-isnadıyla İbni Abbâs (r.a)'tan naklediyor:

-Sa'd b. Bekr oğulları Dımâm bin Sa'lebe'yi delege olarak Nebi (s.a.v)'e yolladılar. Dımam, sağlam yapılı, gür saçlı saçlarım iki belik yapan biri idi: Gelip devesini mescidin kapısında ıhtırdı ve bağladı. Sonra arkadaşlarıyla mescitte oturmakta olan Peygamberin huzuruna girdi ve "Hanginiz Abdülmuttalib'in oğludur?" dedi. Nebi (s.a.v) "Ben" buyurdu. "Sen Muhammed misin?" deyince Efendimiz "evet" buyurdu. O da, "Ben sana bir soru soracağım ama soruda biraz kaba olacağım, sakın kendinde bir şeyler bulmayasın" dedi.

Nebi (s.a.v) "ne istersen onu sor!" deyince, Dımam: "Ben sana Allah adına senin, senden Öncekilerin ve senden sonra dünyaya geleceklerin ilahı adına ant veriyorum. Senin bize emrettiğin; hiçbir şeyi şirk koşmadan, sadece Allah'a ibadet etmeyi, şu diğer putlardan kurtulmamızı, sana Allah mı emretti?" dedi. Nebi (s.a.v): "Allah için evet!" dedi. "Senin, senden önceki ve senden sonrakilerin ilahı olan Allah a-dına, sana ant veririm, bu beş vakit namaz kılmayı sana Allah mı emretti?" dedi. Nebi (s.a.v), "evet" dedi. Sonra Dımam İslâm'ın diğer farzlarını tek tek sayıp her birinde ant vererek sözünü sürdürüp sonunda da:

"Eşhedü el-Lâ ilahe illâ'Hah ve enne Muhammeden Resûlullah" diye şahadet getirip, bu farzların hepsini yapacak ve yasakladıklarından da sakınacağım. Sonra bu farzlara ne birşey ekleyeceğim ne de eksilteceğim" dedi.

Sonra yurduna dönmek üzere devesinin yanına doğru yürüdü. Resûlullah (s.a.v):

"Eğer iki belikli doğru söylediyse cennete girdi." buyurdu. Kavminin yanma gelince başına toplandılar. Onun kavmine ilk söylediği söz "Lât ve Uzza ne kötüdür!" demek oldu. Onlar, "dur yahu, alaca hastalığına tutulmaktan, çarpılıp deli olmaktan kork!" dediler. O i-se: "Yazıklar olsun size, Vallahi onlar asla zararda yararda veremezler. Allah bir Peygamber gönderdi. O Peygamber'e, içinde bulunduğunuz sapıklıktan sizi kurtarabilecek olan kitabı indirdi."

"-Ben Allah'tan başka ilah olmadığına ve Muhammed'in O'nun kulu ve Peygamberi olduğuna şehâdet ediyorum. Ben şimdi onun yanından size yapmanızı emrettiği ve sakınmanızı ikaz ettiği bilgileri getirdim" dedi. İbni Abbas (r.a) der ki:

- Vallahi o gece O'nun, o büyük kabilesinden yanma gelen kadın erkek, hepsi Müslüman oldu. İbni Abbas (r.a) "biz Dmıam b. Sa'lebe'den daha hayırlı hiçbir delege duymadık" derdi.[683]

îshak b. Ebî İsrâîl el-Mervezî derki: Bana Hamza b. El-Hâris, Umeyr'den "bana babam, Ubeydullah b. Ömer'den o da Sâid yoluyla Ebû Hüreyre'den şöyle nakletti!" diye haber verdi.

- Çöl halkından biri Nebî (s.a.v)'e geldi ve, "senden öncekilerin Rabbi ve senden sonrakilerin de Rabbi olan zat adına yemin veriyorum, seni gerçekten Resul olarak Allah'ını gönderdi?" dedi. Ravi hadisi üst rivayetteki gibi anlattı. İşte bu rivayette şu ilaveler vardır: "îmdi ben iman edip, seni tasdik ettim. Ben Dımâm b. Sa'lebe'yim" dedi. Adam giderken Nebî (s.a.v):

"Adam dini anladı" buyurdu. Ömer (r.a) onun hakkında, "Ben Dımam b. Sa'lebe'den daha güzel sormasını, sorarken de gayet vecîz soran birini görmedim" derdi.[684]

Lakin ravî El-Hâris b. Umeyr zayıftır. Buharî ve Müslim de sahihlerinde Dımam'ın kıssasını Enes b. Malik (r.a)'tan (bazı yerler daha kısa bazı yerleri daha uzun olarak) nakleder.[685]

Carud B. Amr'ın Gelişi

İbni İshak anlatıyor: Abdü'l Kays oğulları'nın kardeşi Cârûd b. Amr'da delege olarak Peygamber'e geldi.

-Abdü'l Melik b. Hişam derki: O Hıristiyandı. Resûlullah (s.a.v) Onu İslâm'a da'vet etti. O da, "Yâ Muhammedi Benim dinime garanti verecekmisin?" diye sorunca Nebi (s.a.v) de: "Evet, Allah sana ondan daha hayırlı bir din bulma hidayetini verdi" buyurdu. O da arkadaşları da Müslüman oldular.[686]

Hanîfe Oğulları Delegeleri

îbni İshak der ki:

-Peygamber (s.a.v)'in yanma Hanîfe oğulları delegeleri de temsilci olarak geldiler. Aralarında Müseyleme b. Habîb denen yalancı da vardı. Neccar oğullarından Ensarlı Haris'in kızının evine konakladılar.

îbni ishak derki: Bana alimlerimizden biri anlattı ki, Hanîfe oğulları Müseyleme'yi bir elbise içinde gizleyerek Peygamber'e getirmişler. Allah Rasûlü o esnada elinde bir hurma dalı, başında hurma dallarından örme takkemsi bir şey olduğu halde ashabıyla beraber oturuyordu. Müseyleme gelip Peygamber'e -bazı isteklerini bildirerek- konuşunca Nebi (s.a.v):

"Sen benden şu hurma dalını bile istesen, sana onu da vermezdim." buyurdu.[687]

İbni îshak anlatıyor: Bana Yemâmedeki bir Şeyh'in anlattığına göre onun hadisesi bundan daha farklıdır. Onun iddiasına göre, Hanife oğulları Peygamber (s.a.v)'e geldiler, Müseyleme'yi de konakladıkları yerde bıraktılar.

Bunlar Müslüman olunca onun yerini söyleyip, "Ya Resûlallah! Biz konakladığımız yerde bir arkadaş bıraktık" dediler. Resûlullah (s.a.v) topluluğa emrettiğinin ona da geçerli olduğunu bildirip, "Ama O mekanca sizin en şerliniz değildir" buyurarak, bununla "Müseyleme'nin arkadaşlarının eşyasını koruyuşuna" işaret etmişti. Heyet dönüp Müseyleme'nin yanına gelip Peygamberin dediklerini ulaştırdılar.

Yemâmeye geri döndüklerinde Allah düşmanı Müseyleme dinden döndü ve Peygamberlik iddia ederek: "Ben Peygamberlik konusunda Muhammed'le ortak oldum.'Siz Ona benden bahsedince, "O mekanca sizin en şerliniz değildir!" buyurmamış mı idi. Bunu benim Peygamberlik konusunda kendisiyle ortak olduğumu bildiği için söyledi" diyerek seci'li kafiyeli sözler uydurarak, güya Kur'ân'a nazire yapmaya uğraşarak: "Lekad enamellâhü ale'l-Hublâ, Ahrace minha nesemeten tes'â, min beyni sıfâkın ve Haşa".diye saçma şeyler söyledi.[688]

Onlardan namazı kaldırıp zina ve içkiyi helal etti. Buna rağmen bir yandan da Peygamberin Nebi olduğuna şahadet de ediyordu. Böylece Hanife oğullan da etkilenerek onunla bu konuda fikir birliği ettiler.[689]

Şuayb b. Ebî Hamze, Abdullah bin Abdürrahman b. Ebî'l Huseyn -Nafî b. Cübeyr isnadıyla İbni Abbas (r.a)'tan şöyle dediğini anlatır:

-Resûlullah zamanında Müseylemetü'l Kezzâb Medine'ye geldi ve, "Eğer Muhammed daha sonra bu işi bana bırakırsa o zaman ona tabi olurum" demeye başladı. Medine'ye kavminden pek çok insanla gelmişti. Nebi (s.a.v) yanında Kays b. Şemmâs (r.a) ve elinde bir hurma dalı olduğu halde gelip Müseyleme ve arkadaşlarının yanında durdu ve:

"Sen şu dal parçasını bile istesen sana onu vermem Allah'ın emri asla sana gelmeyecek. Eğer dönersen Allah seni kesip atacaktır. Ben seni benim gördüğüm rüyadaki o şey olduğunu sanıyorum. Sana şu Kays b. Şemmâs benim adıma cevap verecek" buyurup sonra ayrıldı. İbni Abbas derki; Ben Peygamberin:

"Ben seni rüyamda bana gösterilen o şey olarak görüyorum"

sözünün ne demek olduğunu sordum. Ebû Hüreyre bana: "Peygamber (s.a.v) Efendimiz:

"Bir gün uykuda iken elimde iki altın bilezik gördüm. Onların elimde oluşu beni üzmüştü. Uykuda bana onlara üfle diye vahyedildi. Bende onlara üfledim. Uçup gittiler. Ben rüyamı benden sonra çıkacak olan iki yalancı ile tabir ettim" buyurmuştu. İşte bunların birisi San'a kiralı olan el-Ansî ile diğeri Yemame sahibi Müseyleme'dir" dedi.

Hadisi Buharî ve Müslim rivayet ediyor.[690]

Ma'mer b. Râşid, Hemmânı aracılığıyla Ebû Hüreyre (r.a)'dan Nebi (s.a.v) Efendimizin:

"Uyuyorken birde bana yeryüzünün hazinelerinin verildiğini gördüm. Ellerimde altından iki bilezik vardı ki, bunlar bana pek ağır geldi ve tasalandırdı. Bana "onlara üfle" diye vahyedildi ben de onlara üfleyince kayboldular. Ben bu iki altını benim -yurt bakımından- ortalarında olduğum San'a kiralı ile Yemâme sahibi olan iki yalancı Peygamber ile te'vil ettim" buyurduğunu anlatır. Hadisi Buharî ve Müslim ittifakla rivayet ediyor.[691]

Buharî derki: Bize Es-Salt b. Muhammed, Mehdî b. Meymûn'un Ebû Raca Imran b. Milhan, yanî El-Utarîdfyi şöyle derken işittiğini haber verdi:

-Peygamber (s.a.v) Allah tarafından Nebi olarak gönderildiğinde biz onu duyduk ama Müseylemetü'l Kezzâb'a katıldık. O da bizi Cehennem ateşine kattı. Cahiliye döneminde taşlara tapardık. Taş bulamazsak, biraz toprak keseği toplar sonra üzerine su karıştırılmış süt döker sonrada etrafını tavaf ederdik.[692]

İsmail b. Ebî Hâlid, Kays b. Ebî Hâzim'in şöyle dediğini anlatır:

-Adamın birisi Abdullah b. Mes'ûd (r.a)'a gelip, "Ben Hanîfe oğullan mescidinden birine uğradım. Onlar Allah'ın indirmediği bir şey okuyorlar ve: "Et-Tahinâtû tahnen, vel-Âcinâtü acnen ve'l Hâbizâtü habzen, ves-Sâridâtü serden, vel-Lükımatü Lakmen" diye kıraat ediyorlar" dedi. Abdullah'da onlara haber salıp getirtti. Bunlar yetmiş kişi

olup, başları Abdullah b. Nevvâha idi. Abdullah emir verdi ve bunlar öldürüldü. Sonra Abdullah (r.a), "biz bunlardan şeytana karşı zafer kazanmış olmadık. Lakin onları Şam'a kaydırdık, Olaki Allah onlara karşı bize yeter" dedi.[693]

Mes'ûdî, Asım -Ebû Vâil isnadıyla yine Abdullah b. Mes'ûd'un şöyle dediğini nakleder:

-İbnü Nevvâha ile İbnü Üsâl, Müseyleme'nin elçisi olarak Peygamber Efendimize gelmişti. Peygamber (s.a.v) onlara:

"ikiniz benim Allah Rasûlü olduğuma şahit oturmuşunuz?" buyurdu. Onlar sa, "Biz Müseyleme'nin Allah Rasûlü olduğuna şahit oluruz" dediler. Bunun üzerine Nebi (s.a.v):

"Ben Allah'a ve Peygamberlerine inandım. Eğer elçi öldürme adetim olsaydı kesin ikinizi öldürürdüm" buyurdu. Abdullah (r.a) derki: Bu hadisten alınarak "Elçiler öldürülemez (halk arasında, elçiye zeval olmaz)" düsturu gerçekleşti. Abdullah devamla derki:

-İbnü Üsâl'e gelince, Allah bize ona kafi gelecek şeyi verdi de İslâm'a girdi. İbnü Nevvâha'ya gelince, hala içimde Allah'ın ona karşı bir imkan vereceği duygusunu taşıyorum.

Haberi Ebû Davud'u Tayalîsi "Müsned" adlı eserinde Mes'ûdî'den naklediyor. Hadisin şâhidide vardır.[694]

Yunus b. Bükeyr, İbni İshak'tan naklediyor: Bana Sa'd b. Tarık, Seleme bin Nüaym b. Mes'ud aracılığıyla haber verdi ki, Babası, Müseylemetü'l-Kezzâb'ın elçisi olarak mektubunu getirdiğinde Nebi (s.a.v)'i kendilerine şöyle derken duyduğunu haber verdi:

- Siz ikinizde aynen Müseyleme'nin dediği görüşe katılıyor musunuz? Onlar, "evet" dediler. Bunun üzerine Nebi (s.a.v):

"Eğer "elçiler öldürülemez" olmasaydı boynunuzu vururdum" buyurdu.[695]

İbni İshak anlatıyor:

-Müseyleme'tül-Kezzâb hicrî onuncu yılın sonunda Resûlullah (s.a.v)'e şöyle bir mektup yazdı.

-Allah Rasûlü Müseyleme'den Allah Rasûlü Muhammed'e... Selam sana... Ben bu Peygamberlik işinde sana ortak yapıldım. Yer yüzünün yarısı benim olmuştur. Lakin Kureyş haddi aşan bir topluluktur.

Bu mektup kendine ulaşınca Nebi (s.a.v) de ona şöyle cevap yazdı:

-Allah Rasûlü Muhammed'den, yalancı (başı) Müseyleme'ye!.... Hidayet'e tabi olanlara selam olsun. Emma ba'dü. Yeryüzü Allah'ındır, Onu kullarından dilediğine verir, güzel sonuç takva sahibi insanlarındır.[696]

Tay Kabilesi Delegeleri

Bunlardan sonra da Tay kabilesi delegeleri Rasûl'ü Ekrem (s.a.v)'e geldi. Aralarında kabile lideri Zeyd el-Hayl da vardı. Hepsi Müslüman oldu. Resûlullah (s.a.v) onu "Zeyd el-Hayr" diye adlandırdı ve Feyd mıntıkası ile iki araziyi ona tahsis etti. Buna dair yazılı bir belgede verdi. Zeyd'de kavmine geri döndü. [Resûlullah Zeyd'in çok iyi bir Müslüman oluverdiğini görünce:

"Bana Önceden faziletli anlatilıpta sonra yanıma gelen her arabı, kendi hakkında söylenenden daha aşağı seviyede buldum. Sadece bundan Zeyd müstesna. Zira, bana ondaki bütün iyi hasletler tam olarak ulaşmamıştır" buyurdu.] Zeyd yola çıkınca Rasülullah (s.a.v):

"Eğer Zeyd Medine sıtmasından kurtulabiİirse..." buyurdu. Söylendiğine göre Peygamberimiz sıtma adında bilinen "Humma" ya da "Ümmü Meldem" kelimelerini kullanmadan başka bir kelime ile söylemişti. Fakat her nedense, bu kelime tesbit edilememiştir.

Zeyd el-Hayr, Necd diyarını geçipte kendi sularından Ferde adlı pınara geldiği zaman sıtmaya tutulup orada Öldü. O ölünce hanımı onun yanındaki Peygamberin mektubunu alıp ateşte yaktı.[697]

Adiy Bin Hatem'î Taî'nin Gelişi

Şu'be der ki; bana Simâk b. Harb şöyle anlattı: Abbad b. Hubeyş'i Adiy b. Natem'den şöyle dediğini anlatırken duydum:

-Ben Akrab denen yerde bulunduğum sırada Resûlullah'ın süvarileri gelmişti. Halam ve bir kısım insanları yakalayıp Rasûlü Ekrem'e götürdüler ve saf halinde dizildiler. Halam, "Ya Resûlallah! Temsilci kayboldu, baba inkıtaa uğradı, (Öldü) bende yaşlı bir acizim. Bana cömert davran, Allah sana da cömert davransın!" dedi. Resûlullah (s.a.v)

ona:

"Senin temsilcin kimdi?" diye sorunca, "Adiy b. Hâtemdi!" dedi. Nebi (s.a.v):

"Şu Allah'tan ve Peygamberinden kaçan adam mı?" buyurdu. Kadın yine "bana iyilikte bulun!" diye yalvardı. Nebi (s.a.v)'in yambaşında bir adam daha vardı ve halam onun Ali olduğunu sanıyor. "Sen İhtiyacım ondan iste!" buyurdu. O da isteğini ona arzetti. O da, O'nun ihtiyaçlarını gidermesini emretti.

Adiy b. Hatem der ki. Halam bana daha sonra geldi ve "sen öyle bir şey yaptın ki, baban olmuş olsaydı böyle yapmazdı." Haydi ister severek ister ürkerek, doğru ona git, falanca ona gitti ve kazandı, falanca gitti ve kazandı." dedi. Adiy derki:

- Ben de O'na gittim. Birde ne göreyim yanında bir kadıncağızla bir yada iki bebek var. Adiy Onların Nebi (s.a.v)'e ne kadar yakında olduklarını bahsedip, "O anda ben onun Peygamberliğinin Kisrâ ya da Kayser kirallığı olmadığını anladım. Bana:

"Yâ Adiy, seni "La ilahe illallah" demekten kaçıran ne idi. Allahtan başka ilah mı var !. "Allahû Ekber'den" neye kaçtın Ondan daha büyük varmı." Dedi. Bende Müslüman oldum.

Yüzünde müjde pırıltıları gördüm. Nebi (s.a.v):

"(Fatihadaki) Gazab edilenler Yahudîlerdir. Dalalette olanlar da Hıristiyan-lardır." buyurdu. Şu'be Hadisin gerisini (altta gelecek haberdeki gibi) rivayet etti. [698]

Hammâd b. Zeyd, Eyûb'u Sahtiyanı yolu ile Muhammed b. Sîrîn'den şöyle dediğini nakleder: Ebû Ubeyde b. Huzeyfe der ki: Adam'ın biri şöyle anlattı: Ben hadis alimlerine Adiy b. Hâtem'in hadisini soruyordum, meğer o yanıbaşımdaymış da ona sormamışım. Nihayet ona gelip sordum, bana şunları anlattı:

-Allah Muhammed (a.s)'ı Peygamber olarak göndermişti. Ben ondan hoşlanmadığım kadar daha önce hiç bir şeyden o derece ikrah etmemiştim. Hemen oradan kaçıp Rum hududunu doğru, arabların Medine'den en uzak yerlerine kadar vardım.

Daha sonra bulunduğum yerimden hoşlanmayıp, "Muhammed'e gidip ne dediğini dinlesem ne olur!" deyip Medine'ye geldim. İnsanlar beni karşılayıp, "Adiy b. Hatem geldi, Adiy b. Hâtem geldi diye sevinçlerini ortaya koydular. Peygamber (s.a.v) bana:

"Yâ Adiy b. Hâtem! Müslüman olda kurtul!" buyurdu. Ben, "ama benim bir dinim var" dedim. Nebi (s.a.v):

"Ben senin dinini senden iyi bilirim, sen (hiristiyanlık kollarından olan) Rekusî değilmisin?" buyurdu. "Evet" dedim

"Kavminin reisliğini yapmıyormuydun?" dedi. "Evet" dedim.

"Peki ganimetin dörtte birini kendine almazmıydın?" dedi. "Evet!" dedim. O zaman:

"Bu ise, senin dininde de helal değildir" buyurdu. Ben bu sözde değerimin küçüldüğünü anladım. Adiy devamla derki: Nebi (s.a.v) dedi ki:

"Belki de bizim yanımızda yoksul insanları görmen senin Müslüman olmana mani oluyor, sen insanların bize karşı (tek bir güç gibi) birleştiğini görüp (korkuyorsun) dur, sen Hîyre şehrini gördün mü?" Ben.

- Orayı görmedim ama yerini biliyorum, dedim. Nebi (s.a.v) de:

"Bilesin ki, bir kadın yanında hiçbir koruyucu mahremi olmadan Hıyre'den yola çıkıp Beytullahı tavaf edip gelecek (kadar İslâm ve güvenlik yayılacak). Kesinlikle Kisrâ'nın hazineleri bize açılacaktır." buyurdu. Ben, "Kisra b. Hürmüzün hazinelerimi!" diye sorunca Efendimiz (s.a.v);

"Evet, kesinlikle mal öyle artacak ki, malı olan bir kişi sadaka olarak malını alacak kimse çıkmayacak mı diye endişeye düşecektir" buyurdu. Adiyy (r.a) der ki:

-Daha sonra ben bir kadının korumasız, kendi başına Hıyre'den yola gittiklerini gördüm. Medayin şehrine hücum eden ilk süvari bölüğü içinde ben de vardım. Vallah'i (ikisi oldu) kesinlikle üçüncüsü de olaçaktır. Zira bu Allah Rasûlünün hadisidir.[699]

Yine bu habere benzer bir bilgiyi Hişam b. Hassan, Muhammed b. Sîrin yoluyla Ebû Ubeyde b. Huzefe'den rivayet ediyor.[700]

Ferve Bin Müseyr'in Peygamber'e Gelişi

İbni İshak diyor ki:

-Ferve b. Müseyk el-Murâdî, Künde Kıratlarından ayrılarak Resûlullah (s.a.v)'e geldi. Peygamber (s.a.v) de Onu Murâd, Zübeyd ve Mezhac kabilelerinin hepsine vali tayin etti.

Ferve ile beraber zekat ve öşürleri toplamak için de (mali'yeci olarak) Halid b. Saîd b. el-Âs'ı vazifelendirdi. Halid, Resûlullah'ın vefatına kadar onun yanında kaldı.[701]

Kînde Delegeleri

İbni İshak der ki: Aralarında Eş'as b. Kays'ında bulunduğu seksen kişilik bir Kinde (Yemen ile Hadramat arasında bir yerde bulunan geniş kollan olan bir kabile) delegeleri Peygamber (a.s)'a geldi. Huzuruna girdiklerinde Nebî (s.a.v):

"Siz Müslüman olmadınız mı?" diye sorunca, "tabi olduk!" dediler. Efendimiz de:

"Öyle ise şu boynunuzdaki ipeğin hali ne" diye sorunca, onu yırtıp attılar.[702]

El'ezd Delegeleri

İbni İshak anlatıyor: Ezd Kabilesinden Surad b. Abdillah, Peygamber (s.a.v)'e geldi ve Müslüman oldu. Medine'ye Yemen'in Ezd beldesinden bir delege heyeti içinde gelmişti.

Peygamber (s.a.v)'de onu, kendi kavminden İslâm'a girenlere emir olarak tayin etti. Ona Müslüman olanlarla birlikte, Yemen kabilelerinden müşrik olanlarla mücahede etmesini emretti.[703]

Himyer Kurallârı’nın Efendimize Mektubu

îbni İshâk: derki: Peygamberimizin Tebûk dönüşü Himyer kırallannın mektubu Efendimize ulaştı. Elçileri de Nebi (s.a.v) geldiler ve Müslüman olduklarım anlattılar. Bu kırallar Nâris bin Abdi Külâl, Nüaym b. Abdi Külâl, Zû Ruayn'ı bölge kiralı Nu'mân" Meâfîr ve Hemdân idi.

Zû Yezen, Peygamber'e delege olarak Malik b. Mürra er-Ruhâvî'yi yollayıp İslama girdiklerini bildirdi. Bunun üzerine Nebi (s.a.v) de onlara zekatın farziyetini de bildiren bir mektup yazdı.[704]

"Bismilahirrahmânir-Rahim, Allah Rasûlü Muhammed'den, Haris b. Abdi Külâl, Nüaym b. Abdi Külal, Nu'mân ile Zû Ruayn bölge kralları, Meâfîr ve Hemdân'a.. Bundan sonra:

- Kendisinden başka ilah olmayan Allah'a olan hamdimi size ulaştırırım. Elçileriniz geldi. Tebliğinizi ulaştırıp sizin taraftan haberler verdiler. İslâm'a girişinizi ve müşriklerle çarpışmanızı anlattılar.

Allah size hidayeti bağışladı. Kendinizi düzeltin, Allah ve Rasûlüna itaat eder, namazı kılıp zekatı verir, ganimetten beşte birini Allah için verir. Peygamberinin hissesini ayırırsanız hidayette olursunuz.

Göğün ve derenin suladığı tarla ürününün onda birini vermeyi, Allah mü'minlere farz kıldı. Ama kova ile (kuyu ile motorla) sulananın öşürü bu miktarın yarısıdır. Kırk devede bir iki yaşını bitirip üçe giren bodak, otuz devede bunun erkeği, beş devede bir koyun, on devede iki koyun, kırk sığırda bir sığır, otuzunada bir yaşında buzağı, kırk davarda bir davarı vermeyi farz kıldı.

-İşte Allah'ın kullara farz ettiği miktar zekatta bundan ibarettir. Kim fazla verirse hayrı kendine olur. Bunları ödeyip, İslâm olduğuna şahadet eder, Kafire karşı mü'mini desteklerse, O Müslümanlardan bir parça olup onların lehine olan kendisinin de lehine, aleyhlerin olan da aleyhine olur. Artık O Allah ve Rasûlünün zimmetindedir. Yahudi ve Hıristiyanken İslâm'a giren de böyledir. Kim Hıristiyan yada Yahudi dininde kalmak isterse kabul edilir, sadece cizye verecektir."

Resûlullah bir mektup da Zür'a zû Yezen'e yollayıp, Muâz b. Cebel emirliğinde, Abdullah b. Zeyd, Malik bin Ubade, Ukbe b. Nemr, Mâlik b. Mürra ve arkadaşlarını oraya gönderdi ve onlara elçilerinin hoşnud dönderilmesini tavsiye etti.[705]

Halid B. Velid'in Sonra Da Ali B. Ebî Talib (R.A)’Ların Yemen'e Gönderilişi

İbrahim b. Yûsuf b. Ebî İshâk es-Sübey'î, babası-dedesi isnadıyla Berâe (r.a)'tan naklediyor:

- Nebi (s.av), İslâm'a da'vet etmesi için Halid b. Velîd'i Yemen'e yolladı. Ben de Halid'le beraber gidenlerden biriydim. Biz orada tam altı ay kalıp onları İslâm'a da'vet ettiksede hiç bir olumlu cevap alamadık. Sonra Peygamberimiz (s.a.v) Ali (r.a)'ı Yemen'e gönderip, 0na,

"Halid'i geri yollamasını, ancak Halid'le oraya gidipte Aliy'le beraber -kalarak öyle- geri dönmek arzu edenlere de onunla dönebileceklerini emretmesini" söyledi.

Berâe derki: Ben de Ali ile beraber geri kalanlardan biri idim. Biz Hemedan'lılara yaklaştığımızda, onlar bize karşı saldırmak için önümüze çıktılar. Ali bize namaz kıldırıp sonra hepimizi tek bir saf haline getirdi. Ardından da önümüze geçerek onlara Peygamber (s.a.v)'in Mektubunu okudu. Hemedan kabilesinin hepsi Müslüman oldu. Ali de durumu bir mektupla Peygamber'e bildirdi. Resûlullah mektubu okuyunca secdeye kapandı, sonra başım kaldırarak,

"Hemedan'a selam olsun, Hemedan'a selam olsun1' buyurdu.[706]

Bu sahih bir hadis olup, İmam Buharı aynı isnadla bu hadisin bir kısmım rivayet etmiştir.[707]

A'meş, Amr b. Mürra -Ebû'l-Buhterî isnadıyla Hz. Ali (r.a)rdan rivayet eder:

- Nebî (s.a.v) beni Yemen'e yolladı. Ben, "Ya Resûlallah! Sen beni oraya gönderiyorsun ama ben, yargı konusunda hiç bilgisi olmayan bir genç olarak onların arasında nasıl yargılama yapacağım?" dedim. Resûlullah eli ile göksüme (iltifat olarak) vurup:

"Allahım! Sen Onun kalbine hidayet ver, diline de doğru karar vermeyi nasib et" diye dûa etti. Artık iki kişi arasında verdiğim hükümlerde hiç tereddüdüm olmadı."

Hadisi Ebû Dâvûd rivayet ediyor.[708]

Muhammed b. ali b. Hüseyn b. Ali b. Ebî Talibi ile Atâ da Ca^bir (r.a)’dan “Ali (r.a) Yemen’den Hz. Peygamberin yanına veda haccı esnasında geldiğini, söylediğini” naklederler ki. bu haber, Ata yoluyla Cabir (r.a) nakledilen bir hadis olup, onu Buharî ve Müslim nakletmiştir.[709]

Ebû Mûsâ El- Eşarî Ve Muaz B. Cebel’in Yemen’e Gidişi

Şu’be ve diğerleri, Said b. Ebî Bürde yoluyla babası Ebû Bürde’nin, Ebû Musâ el-Eşarî (r.a.)’tan şöyle naklettiğini h aber verir:

- Resulullah (s.a.v.) efendimiz hem kendisini hemde Muaz b. Cebel’i Yemene göndermiş ve onlara –yola çıkarken-:

“(insanlara) kolaylaştırın, zorlaştırmayın, müjdeci olun, nefret ettirmeyin, gönül erleri olun” buyurmuştur.

Bu hadisi Buharî ve Müslim rivayet etmişlerdi. hadisin8 bunun dışında buradakilerden daha uzun olarak bir kaç rivayeti daha vardır.[710]

BuhariDinn Sahih’inde Tarık b. Şihab hadisinde Ebu Musa el Eşarî’nin şöyle dediği geçer:

-Resulullah (s.a.v) beni kavmimin diyarına yollamıştı. Nebı (s.a.v.)’e geldiğimde o Mekke’de Ebstah dene yerde kampı8nı kurmuştu. Bana:

“Ya Abdullah b. Kays! Hac ettin mi?” buyurdu. “Evet” dedim. “Nasıl niyet ettin?” diye sordu. ben, “Senin ihrama girişin nasılsa öyle diyerek telbiye getirdim” dedim Bana: “Hac kurbanını da yanında mı sevkedip geldin?” diye sordu. “Hayır beraber getirmedim!” dedim. efendimiz (s.a.v.):

“Öyleyse Beytullah’ı tavaf et, sonra safa ile merve arasında sa’yini yap,sonrada ihramdan çık buyurdu. Bende öyle yaptım Buharî hadisin gerisini anlatıyor.[711]

Bu hadise göre Ebu Musa (r.a.)’ın Yemen’den Mekke’ye geldiği anlaşılıyor. Muaz b. Cebel (r.a)’a gelince, -rivayetlere bakılınca- onun Yemen’den geriye Resulullah’ın vefatına kadar dönmemişe benziyor.[712]

Efendimiz'in Amr B. Hazm'a Yemen'e Gönderirken Verdiği Mektup

İbnû İshâk der ki: Bana, Abdullah b. Ebî Bekir b. Muhammed b. Amr b. Hazm babası Ebû Bekr'in şöyle dediğini anlattı:

- İşte şu, Resûlullah (s.a.v)'in, dedem Amr b. Hazm'ı Yemen'e gönderirken Yemen halkını bilgilendirmek, onlara sünneti öğretip, zekat vergilerini alması için yazıp vermiş olduğu mektup, bizim yanımızda-dır. Gerçekten Resûlullah (s.a.v) Amr'a bir yazılı taahhüdnâme verip Orada gerekli tavsiyelerini yapmışı. Mektup şudur:

"Bismillahirrahmânirrahîm: İşte şu- yazılı metin- Allah ve Rasûlü'nden yazılı bir açıklamadır. "Ey iman edenler, anlaşmalarınıza vefalı çıkın" (Maide sûresi ayet 1). İşte bu, Allah Rasûlü tarafından Amr b. Hazm'a Yemen'e vazifeli gönderildiği sırada verilmiş bir senettir. Ona yapacağı işlerin tümünde Allah'tan korkmasını emretmiştir.

Şüphesiz Allah (c.c.) kendisinden korkanlarla ve ihsan yapan kimselerle beraberdir. Ona Hakkı Allah'ın emrettiği şekilde tutmayı, insanlara hayırları müjdelemeyi, insanlara hayırları müjdelemelerini söyleyip, insanlara Kur'ân okumayı öğretmesini, Kur'ân'm inceliklerini onlara öğretmesini emretmiştir.

Hiç kimse temiz olmadıkça Kur'ân'ı tutmayacaktır.

İnsanların dinen kendi lehlerinde olan şeyleri de, aleyhlerinde olan şeyleri de haber verilecek.

Hak olan hususlarda insanlara yumuşak, Zulüm olan konularda onlara katı davranılacaktır. Zira Allah zulmü çirkin sayıp, ondan men etmiş ve:

"Kendinize gelin Allah'ın la'neti zâlimlerin üzerinedir" buyurdu. (Hud sûresi ayet 18)

İnsanlar, Cennetle müjdelenip, ona dair bilgilendirilecek, cehennem -anlatılarak- insanlar, sakındırılıp cehenneme sebeb olan amellerden uzaklaştırılacak. İnsanlar, dinde tam ince anlayışa gelene kadar alıştıra alıştıra eğitilecek.

İnsanlara hac yapma yerleri, hacc'ın sünnet ve farzları, Allah'ın o konuda neyi emrettiği, "Hacc-ı ekber ve Haccı esğar'ın" nasıl yapılacağı hacc-ı esğar'ın ömre demek olduğu öğretilecek.

İnsanlar, küçücük, dar, tek bir elbise ile namaz kılmaktan men edilecek. Ancak gayet geniş olurda iki ucunun arasına alipta omuzuna a-tarsa ne alâ, insanların bir elbisenin içine ayaklarım sokarak, fecrini göğe dikmesi yasaklanacak.

Kimse uzadığı zaman saçını tepesinin üzerine topuz gibi yapmayacak. Aralarında kavga varsa insanları kabile ve aşiret çağırmalarından menederek. Onların çağırması daima ortağı olmayan tek Allah'a olsun. Kim de Allah'a değilde aşiret ve kabileyi yardıma- çağırırsa, onların çağırmaları, ortağı olmayan tek Allah'a olana dek onlar kılıçla İslah edilsin.

İnsanlara abdesti alırken güzelce alıp; yüzlerin, dirseklere kadar ellerin, topuklara kadar ayakların yıkanılıp, başını nıeshetmesi Allah'ın emrettiği tarzda öğretilecek. Namazı vaktinde kılmaları, Rukuyu, secdeyi ve huşu içinde olmayı eksiksiz şekilde ifa etmeleri, sabah namazını ortalık yöşerince40, öğleyi de öğle sıcağının geçtiği, güneşin batı tarafa meylettiği sırada, ikindi namazım güneş yerden ayrılırken, akşam namazım gece gelmeye başlayınca, ama yıldızlar gökte görünmeye başlamadan önce, yatsıyı da gecenin ilk girişinde kılmaları emredilmiştir. Cum'a için ezan okunduğunda Cum'aya -koşarcasına gitmesi, giderken gusletmesi de ona emredilmiştir.

Yine ganimetlerden elde edilenin beşte birini Allah için almasını emredip, mü'minlere farz kılman arazi gelirlerinin dereden ve yağmurdan sulanan su ile meydana gelen iratlardan onda bir, kuyulardan sulanarak yapılan tarım gelirlerinden de bunun yansı -yani yirmide bir olarak- almasını emretmiştir.

Yöş, yöşermek: karanlığın sıyrılıp ortalığın ağarmaya başlama vaktidir.

Her on devede iki koyun, yirmi de dört, kırk sığırda bir sığır otuzunda bir tebî' yada tebî'a(bir yaşını doldurmuş), ceza' veya cezî'a(iki yaşını doldurmuş), kırk koyunda yayılan kısımdan ise bir koyun verecektir. Bu Allah'ın mü'min kullarına zekat konusunda farz ettiği şeydir. Kim daha fazla verirse, kendisi için iyi olur.

Yahudi ve Hıristiyan'lardan İslâm dinini gönlünden seçerek İslâm'a girer ve bu dini yaşarsa o mü'minlerden biri olup, mü'minlerin lehine olan her şey onun da lehine, aleyhlerine olan şeyler de aleyhinedir. Hıristiyan yada Yahudi dininde kalmak isteyende kalabilir. Zira bu reddedilemez.

Bu Yahudi ve Hıristiyan'lar buluğ çağına gelmiş, erkek, kadın, hür, yada köle olan herkese bir dinar veya o kıymette bir elbise vermek vatandaşlık borcudur. Kim bunu öderse, O Allah'ın ve Rasûlü'nün zimmetindedir. Kim bunu ödemek istemezse, O Allah ve Rasûlünün ve mü'minlerin hepsinin düşmanıdır. Allah'ın salatları Muhammed'in üzerine olsun. Allah'ın selâmı, rahmeti ve bereketi ona olsun.[713]

"Süleyman b. Dâvûd, Zührî -Ebû Bekr b. Muhammed b. Amr b. Hazm- Babası- Dedesi- isnadıyla aynen bu hadis gibi ama mevsûl bir isnad ile, zekât konusunda bir çok ilavelerle diğer anlattıklarımızı da bir takım eksiklerle rivayet eder ki, biz bunu Sünen-i (Kübrâ) da rivayet ettik.[714]

Ebû'l- Yemân derki, bize, Safvân bin Amr, Râşid b. Sa'd'dan Asım b. Humeyd es-Sukûnî'nin şöyle dediğini anlattı: Peygamber (s.a.v) Muâz'ı Yemen'e gönderdiği zaman, Mu'a^'a bazı tavsiyelerde bulunarak uğurlamak için evinden çıktı. IVÎuâz binit'inde, Resûlullah (s.a.v)'de onun bindiği hevdecin altında yürüyordu. Uğurlama yerine geldiklerinde Peygamber (s.a.v):

"Yâ Muâz! Belki de sen bu yıldan sonra bana bir daha rastlamayacaksın. Her halde Mescidime ve kabrime uğrarsın!" buyu-runca Muâz yüksek sesle Peygamber'den ayrılışa ağlamaya başladı. Bunun üzerine Nebî (s.a.v):

"Ağlama yâ Muâz! Zira sesli ağlama şeytandır" buyurdu.[715]

Necran Delegelerinin Nebî (S.A.V)'E Gelişleri

İbni İshak anlatıyor:

- Bana Muhammed b. Ca'fer b. ez-Zübeyr, şöyle anlattı: Necran delegeleri Rasûlü Ekrem'le görüşmeye geldiklerinde, Peygamberin yanma Mescid-i Nebevî'de, ikindiden sonra girmişlerdi ve onların ibadet vakti yaklaşmıştı. Kalkıp Peygamberin mescid-i içerisinde ibâdet etmeye yeltendiler. Ashab'da onları menetmek istedi. Bunun üzerine Nebî (s.a.v) onlara:

"Onları kendi haline bırakın!" buyurdu. Onlarda yönlerini şark'a

dönerek kendi ibâdetlerini yaptılar.[716]

Yine ibni İshak anlatıyor: Bana Bürayde bin Süfyan, İbnü'l-Beylemanî, Kürz b. Alkame'den şöyle dediğini anlattı:

- Necrân Hıristiyanlan, altmış kişilik binekli olarak Resûlullah (s.a.v)'e geldiler. Bunların yirmi dört tanesi onların eşrafından olup, aralarında topluluğun lideri en güçlü fikir sahibi, danışma meclisi başkanları, emir ve görüşlerinden asla ayrılmadıkları "el-Akıb" lakablı adı Abdü'l-Mesîk olan bir zat ile onların muhtaçlarının sığınağı, kervanlarının ve toplantılarının başkanı olan el-Eyhem ve onların papazı, bilgini ve kiliselerinin idarecisi olan Ebû Harise b. Alkame'de vardı.

Bu Ebû Harise, onlar arasında yüksek bir mevki kazanmış, onların kitablannı okuyup, dinleri hakkında iyi bir bilgi sahibi olmuş idi. Rum kırallarından Hıristiyan olanlar ona çok değer verip, finanse ederek ona bir de kilise yapmışlardı. Necran'dan Peygamber (s.a.v)'in yanına doğru harekete geçtiklerinde, Ebû Harise de Peygamber'e gitmek üzere katırına binmişti. Yanıbaşında da kardeşi vardı ve ona Kûrz b. Alkame deniyordu. Ebû Harise'nin katın tökezleyince ona yol desteği oluyordu. Bir keresinde katır tökezleyince Kürz: "Kahrolasıca Irak tuzak)" diyerek bu sözle Peygamberi kasdetmişti.

Ebû Harise'de, "Aksine sen kahrol!" dedi. Kürz'de, "Niye kahrola-yım, ey kardeş!" dedi. Ebû Harise'de: "Vallahi, O, kesinlikle bizim beklemekte olduğumuz Peygamberdir" dedi. Kürz de, "Sen bunu bildiğin halde seni ona tabî etmeyen sebeb ne?" deyince O, "Şu Rum'ların bize ne iyilikleri var bir bilsen. Bize en yüce bir makamı verip, bizi finanse ettiler. Şimdi de Muhammed (s.a.v)'in, peşine gitmeme direniyorlar. Eğer ben, senin dediğini yapacak olursam bu gördüğün şeylerin hepsini bizden söküp alırlar" dedi. Bu durumu kardeşi Kurz ondan gizleyip daha sonra Müslüman oldu.[717]

İbni İshak anlatıyor: Bana Muhammed b. Ebî Muhammed (Zeyd b. Sâbit'in kölesi) Saîd b. Cübeyr yada Ikrime aracılığıyla İbni Abbas'ın şöyle dediğini anlatıyor:

-Necran Hıristiyanları ile Yahudi bilginleri Resûlullah (s.a.v)'in yanında toplandılar ve münazara ettiler. Yahudi bilginleri, "İbrahim Peygamber Yahudi'den başka bir şey değildi" dedi. Hıristiyanlar da, "O sadece Hıristiyan idi" dediler. Bunun üzerine Allah (c.c) Ali imran sûresi 65 ci ayeti olan:

"Ey kitab ehli! İbrahim konusunda niye çekişiyorsunuz. Halbuki Tevrat da, İncil de ondan sonra indirilmiştir11 ayetini ta "Allah mü'minlerin velisidir." kısmına kadar indirdi.[718] Bunun üzerine Ebû Rafî' el-Kurazî;

-Yâ Muhammedi Sen de Hıristiyanların Meryemoğlu İsa'ya taptığı gibi bizim de sana tapmamızı istiyormusun? diye sorunca, er-Rabbî, denilen Necranlı birisi de, "evet sen bunu mu istiyorsun Yâ Muhammedi?" dedi. Peygamber (s.a.v)'de:

"Allah'tan başka birine ibadete çağırmaktan Allah'a sığınırım" buyurdu. Bunun üzerine Ali İmranran sûresinde ki;

"Allah hiçbir kimseye kitab ve hüküm veripte...." ayetin tâ (> plty^JI D "Şahitlerdendir" kısmına kadar indirildi.

İsrail ve diğerleri, Ebû İshâk eş-Şîrazî -Sıla isnadıyla Abdullah İbni Mes'ûd (r.a)'tan, yine aynı haberi Şu'be ile Süfyân da, Ebû İshak eş-Şîrâzî'den İbni Mes'ûd yerine Huzeyfe'den diyerek şöyle nakleder:

-Seyyid ile Âkıb, Resûlullah (s.a.v)'e gelip Onun kendilerine la'net etmelerini istemişlerdi. (Daha sonra düşünüp) Biri diğerine, "sakın onun la'netini isteme! Vallahi eğer O Peygamber ise, sende Onun

la'netini isteyecek olursan, ne biz, ne de sülalemiz kurtulur" dedi. Böylece düşünüp, Peygamber (s.a.v)'e: "Senin şartlarını kabul ediyoruz, İstediğin vergileri verelim, sen bizimle "Güvenilen" bir zat yolla! Ama sadece güvenli olan birini yolla!"'dediler. Nebi (s.a.v) de:

"Ben sizinle, kesinlikle öyle güvenli bir zat göndereceğim ki hakîkaten emin biridir." buyurdu. Ashab hemen bakışlarını çevirdiler. Efendimizde: "Kalk yâ Ebâ Ubeyde b. Cerrah" buyurdu. Ebû Ubeyde kalkınca da, ^-«Vl

"İşte bu ümmetin güvenli kişisi budur" buyurdu.

Bu hadisi Buhârî Huzeyfe'den nakleder.[719]

İdrîs el-Evdî, Simâk b. Harb - Alkame bin Vâil isnadıyla Muğîre b. Şu'be (r.a)'ın şöyle dediğini anlatır: Resûlullah (s.a.v) beni, Necrân'a yolladı. Oraya vardığımda bana söyledikleri içerisinde şu sorulanda vardı: Onlar:

-Sen, şu sizin Meryem hakkında:

"Ey Harun'un kızkardeşi" (Meryem 28) şeklinde okuduğunuz ayet hakkındaki görüşün nedir? İsa ile Musa arasında ne kadar zaman farkı olduğunu siz de bilirsiniz? dediler. Muğira derki: Daha sonra ben Peygamber (s.a.v)'e geldim ve sorduklarını anlattım. Efendimiz (s.a.v):

"Sen onlara İsrail oğullarının Peygamberlerin ve kendilerinden önceki sâlih insanların isimlerini kullanma adeti olduğunu haber versen olmazmıydı?" buyurdu.

Hadisi Müslim rivayet ediyor.[720]

Halid B. Velîd'in Necran'a Gîdişî

İbni İshak anlatıyor:

-Resûlullah (s.a.v) hicri onuncu yılın Rabîü'lâhir yada Cemadîyel-ûlâ ayında, Halit b. Velid'i Necrân'daki, Haris b. Ka'b oğullanna yolladı ve Ona, Haris b. Ka'b oğullarıyla çarpışmaya girmeden önce üç kere İslâm'a da'vet etmesini, kabul ederlerse; orada kalıp onlara Allah'ın Kitabını ve Peygamber'in sünnetini, İslâm şiarlarını öğretmesini emretti. Halid yola çıkıp oraya vardı ve süvarilerini her tarafa saldı. Onlarda gidip çevredekileri İslâm'a da'vet ediyorlar, "Ey insanlar! İslâm'a girin de selâmete erin" diyorlardı. Halid orada epey eğleşip onlara Allah'ın dinini öğretti ve bu durumu bir mektupla Peygamber'e bildirdi. Mektupta şunlar yazılıydı:"

-Bismülahirrahmanirrahîm: Nebi Muhammed'e Halid b. Veîd'den... Esselâmü aleyke Ya Resûlallah! Allah'a olan hamdimi sana ulaştırırım.

-Ya Resûlallah! Sen beni Haris oğullarına yolladin ve İslâm'a da'vet ederken üç gün onlarla savaşmamı emrettin ve Müslüman olmaları halinde kalıp, Allah'ın dinini ve kitabını Rasûlünün sünnetini öğretmemi emrettin. Ben buraya gelip emrini tuttum, onlarda Müslüman oldu. Ben şimdi aralamadayım. Onlara Allah'ın emrettiklerini yapmalarını, yasakladıklarını bırakmalarını söylüyor, İslâm şiarlarını öğretiyorum.

Esselâmü Aleyke Ya Resûlallah!.[721]

Daha sonra bunların delegeleri Halid'le beraber Peygamber (s.a.v)'e geldiler. Aralarında kavmin ileri gelenlerinden Kays b. EI-Husayn,

Zül- Gussa Yezid b. el-Muhaccel ve Yezîd b. Abdü'l Medân'da vardı. Rasûlü Ekrem (s.a.v) Ka'b b. Haris oğullanna Kays b. Husayn'ı emir tayin etti.[722]

Efendimiz (s.a.v), onların delegeleri gittikten sonra, dini anlatıp sünneti belletmesi ve zekatlarını toplaması için Amr b. Hazm'ı oraya göndermişti.[723]

Peygamberimizin Oğlu İbrahim'in Vefatı

Bu yıl Rabî'ül evvel ayının onunda Peygamberimizin oğlu bir buçuk yaşında iken vefat etti. Onu Hz. Abbas'ın oğlu Fazl yıkadı. Rivayete göre defnetmek için Fazl ve Üsame b. Zeyd Kabrine indiler. Bakî mezarlığına defholdu.

İbrahim dolgun vücutlu, ak benizli ve babası (s.a.v)'e çok benzeyen bir yavrucak idi.[724]

Sabit el-Bünânî, Enes (r.a)'tan, Peygamber (s.a.v) Efendimiz:

"Bu gece benim bir oğlum doğdu. Ona babam İbrahim'in adını verdim'* buyurdu. Sonrada onu Medine'de lakabı Ebû Yusuf olan ve kaynakçılık yapan birinin hanımı olan Ümmü Seyfe verdi. Bir gün Rasûllah (s.a.v) oğlunu görmeye gitmişti. Bende beraber gittim. Varıp eve girdi ve bebeği istedi. Bebek gelince Onu bağrına bastı ve Allah'ın kendine söylemeyi nasib ettiği sözlerle yavrusuna dûa etti.[725] Enes (r.a) devamla derki:

-Daha sonra ben İbrahim'i Resûlullah'in kolları arasında can çekişirken gördüm. Peygamber (s.a.v)'in gözleri yaşlar boşaltıyordu. Efendimiz:

"Göz yaşarır, gönül mahzun olur. Ama biz -bu halde de- sadece Rabbimizin razı olacağı şeyleri söyleriz. Vallahi Yâ İbrahim! biz sana çok üzüldük." buyurdu. Hadisi Müslim bu hali ile rivayet ederken, Buharî onu muallak ve kısa olarak verdi.[726]

Şu'be, Adiy bin Sabit aracılığıyla Berâe b. Âzib (r.a)'dan şöyle dediğini anlatır:

-Peygamberimizin oğlu İbrahim öldüğü zaman Nebi (s.a.v):

"Onun, emzirme süresini cennette tamamlayacak olan bir süt annesi vardır." buyurdu. Bu haberî Buharî rivayet ediyor.[727]

Ca'fer b. Muhammed es-Sâdık, babası Muhammed'den naklediyor: Nebî (s.a.v) oğlu İbrahim vefat ettiğinde onun cenaze namazım kıldı.[728]

Bazı Vefat Ve Doğum Olayları

Bu yıl içinde Bizans İmparatoru Hiraklius'un yanında bulunan rahib Ebû Âmir vefat etti.[729]

Yine bu yıl, İran imparatorunun kızı imparatoriçe Boran öldü. Yerine bacısı Âzermen geçti. Bu bilgiyi Ebû Ubeyde verir.[730]

Bu yıl Zilkade ayı sonlarında Ebu Bekr es-Sıddik (r.a)'ın hanımı Esma binti Umeys'ten oğlu Muhammed doğdu. Doğum hacca giderken Zü'I Huleyfe mevkiinde gerçekleşti. Esma Peygamberin kervanın-daydı.

Cabir b. Abdillah (r.a) anlatıyor: Biz Peygamber (s.a.v)'le beraber yola çıkıp Zü'I Huleyfe mevkiine geldik. Esma binti Umeys orada Muhammed b. Ebî Bekr'i dünyaya getirdi. Esma "şimdi ben ne yapacağım?" diye Peygamber'e haber yolladı. Peygamber (s.a.v) de Ona:

"Yıkan ve bir bez ile kurulama bezi tutun ve İhrara'a gir!" buyurdu.[731]

Yine bu yıl, Necran'da bulunmakta olan Amr b. Hazm'ın orada Muhammed adında bir oğlu doğdu.[732]

Veda Haccı

Ca'fer b. Muhammed es-Sâdik, babası Muhammed bin Ali yolu ile Câbir (r.a)'tan şöyle dediğini anlatıyor:

-Resûlullah (s.a.v) -hac yapmadan dokuz yıl bekleyip onuncu yılda-insanlara hac edeceğini ilan etti. Bunu duyan pek çok kişi Medine'de toplandı. Hepside Onun gibi hac yapmak ve ona tabi olmak istiyordu-Zilkade'nin bitimine beş gün kala Efendimiz yola çıktı. Zül Huleyfe'ye vardığımızda Esma bin. Umeys, Muhammed b. Ebî Bekr'i doğurdu. O da, "şimdi ben -hac konusunda- ne yapacağım?" diye, birini, sorması için Peygamber'e yolladı. O da:

"Yıkan ve bir bez tutun, sonra ihrama gir!" buyurdu.

Allah Rasûlü sonra oradaki mescitte İki rek'at namaz kılıp ardından Kusvâ adlı devesine bindi. Deve Efendimizi oradaki Beydâ tepesine çıkarınca, Resûlullah (s.a.v) Tevhid kelimesi ile başlayıp telbiyesini getirdi. İnsanlarda o güne kadar bildikleri eski telbiyelerini getirdi. Ama Resûlullah onları reddetmedi. Ben gözümün alabildiği yerlere baktım; Resûlullah'ın önünde alabildiğine uzayan gerek atlı, gerek yaya -muazzam bir kalabalık vardı. Sağında aynısı, solunda aynısı arkasında aynısı.

Resûlullah telbiye getirmeye devam etti. Biz sadece tek Hac'ca niyet etmiş idik, Ömre nedir bilmiyorduk. Efendimizle beraber Beytullah'a geldiğimizde, Rüknü Hacer'i selamlayıp tavafta üç şavt hızlı yürüyerek Remel yaptı. Dört şavti da normal yürüyerek yaptı. Ardından Makam'ı İbrahim'e vararak "İbrahim'in makamını namazgah

edinin" ayetini okudu. Makam-ı İbrahim-i Beytullah ile kendi arasına aldı (namaz kıldı).

Hadisi nakleden Cafer derki: Babam Muhammed b. Ali "Efendimiz iki rek'atın birinde, "Kulhü vallahü ehad" diğerinde "Kulyâ eyyühel kâfirim" sûresini okurdu" diyor ki, bunu sanıyorum ki, sadece Peygamberden nakledilmiş olarak anlatmıştır.

Sonra Beyte gelip Rükne dönüp Hacer-i Selamlayıp ardından Kabe'nin dış kapısından Safaya gitti. Safa tepesine yaklaşınca:

"Safa ve Merve Allah'ın şeâirindendir" ayetini okudu; ve: "Allah'ın Kur'ân'daki -tertibinde- başladığı gibi başlıyorum" buyurup Sa'y etmeye Safâ'dan başlayıp tepeciğe çıktı.

Beytullah'ı görünce kıbleye dönüp, Allah'a tevhid ve tekbir getirerek, Lâ ilahe illallahü vahdehû la şerikeleh. Lehü'l-Mülkü ve Lehü'l-Hamdü ve hüve alâ külli şey'in kadîr. La ilahe illallahü vahdehû, en ceze va'dehû ve nasara abdehû ve hezime'I ahzâbe vahdehû" deyip ikisi arasında dûa etti. Üç defa aynı şeyleri tekrarladı.

Sonra Merve'ye doğru yürüyerek tepeden indi. Vadiye ayak basınca remel yaparak (hafifçe koşarak) ilerledi. Vadiden çıkınca normal yürüyerek Merve'ye geldi. Orada da aynen safadaki duaları tekrarladı. Merve'de son sa'yi bitirince:

"Eğer bu hac konusunda, daha sonra olanların böyle olacağını önceden -tecrübeyle -bilmiş olsaydım, kurbanımı beraber getirmez (Haccı kıran yapmaz) ve Onu Ömre yapardım (Temettü hacısı olurdum). Kim hac kurbanını yanında getirmemişse ihramdan çıkıp, haccını Ömreye niyetlenerek Temettu'a çevirsin" buyurdu. İnsanların hepsi ihramdan çıkıp tıraş oldular. Sadece Peygamber (s.a.v) ve yanında kurbanını getirenler kaldı.

Suraka b. Mâlik b. Cu'şum (r.a) kalktı ve "Ya Resûlallah, Ömre'nin -hac mevsimi-^ içinde yapılarak hacca katılması yalnız bu yıla ait mi,

yoksa ebediyen böylemi kalacak?" diye sordu. Nebi (s.a.v) de, parmaklanın birbirine kenetleyerek:

"Umre Hacca şöyle girmiştir" buyurdu ve bunu iki defa söyledi. Ve: "Hayır sadece bu yıl değil, ebediyen böyle kalacak!" buyurdu.

Hz. Ali, Yemen'den Peygamberin develerini sürüp geldi. Hanımı Fatıma (r.a)'yı ihramdan çıkmış, boyalı elbiselerini giyip sürme çekinmiş olarak görünce, onun bu halini normal görmedi. Hz. Fatıma ona, "bunu bana böyle yapmamı babam emretti" dedi.

Hz. Ali Irak'ta iken: Bu olayı anlatarak; "ben hemen, Fatıma'yı a-zarlatmak ve Efendimiz'den naklettiği fetvayı Peygamber'e sorup an-lamak-için Peygamber'e gittim ve durumu arzettim. Nebi (s.a.v:

"Fatıma doğru söylemiş, o doğru söylemiş, sen hacca niyetlenince ne söyliyerek niyetlendin?" buyurdu. Ben "Allah'ım ben senin Peygamberinin niyeti ile niyetleniyorum diye niyet ettim" dedim. Nebi (s.a.v):

"Benim yanımda hac kurbanım var. Artık sen ihramdan çıkma!" buyurdu. Ali (r.a)'ın Yemen'den getirdikleri ile Peygamberimizin Medine'den getirdiği kurban sayısı yüz adet idi. Efendimiz ile kurbanları yanında olanlar hariç, herkes ihramdan çıkıp tıraş oldular.

Terviye günü girince, Mina'ya hareketle: "Hac için Lebbeyk.." diyerek telbiye getirdiler. Resûlullah devesine binmiş idi. Mina'ya varınca öğle, ikindi, akşam, yatsı ve sabah namazlarını orada kıldı. Güneş doğana kadar bekledi. Arafat girişi Nemure mevkiinde kendisine bir çadır kurulmasını emredip, kendisi de Arafata doğru hareket etti.

Kureyş'liler, kendilerinin cahiliye döneminde yapmış oldukları gibi, Peygamberin de Meş'ari'l haram'da duracağına kesin gözle bakıyorlardı. Resûlullah ise duraklamadan yola devam edip Arafata kadar geldi ve çadırını oradaki Nemura -köyceğizi-nde kurulmuş bulup oraya konakladı.

Güneş öğle vaktini geçince, Kusvâ adlı devesinin hazırlanmasını emretti. Deveye hevdeci vuruldu. Devesine binip Arafat'taki Urane vadisine geldi. Orada durup insanlara şu hitabeyi yaptı:

"Kanlarınız ve mallarınız şu hac ayı içinde, şu haram beldede şu günümüzün harem -hürmeti zorunlu- olduğu gibi haram edilmiştir. Dikkat edin! Cahiliye dönemi işlerinden olan herşey kaldırılmış olup ayağımın altındadır. Cahiliye döneminde aranızda bulunan kan davası kaldırılmıştır. Bu konuda ilk kaldırdığım kan da'vası, Rabî'a bin Hâris'in kanı olmuştur. Bu adam Benî Sa'd kabilesinde, süt anasına süt emmek için verildiği sırada Hüzeyl kabilesi tarafından öldürülmüştü.

Cahiliye dönemindeki -muamele ettiğiniz- faiz kaldırılmıştır. Faizlerden kaldırdığım ilk faiz de, Abdülmuttalib oğlu amcam Abbas'm faizi olmuştur. Artık faizin hepsi kaldırılmıştır.

Hanımlar hakkında Allah'tan korkunuz! Zira siz onları Allah'ın bir emaneti olarak aldınız. Allah'ın kelimesi ile onları kendinize helâl kıldınız. Sizin onlardaki hakkınız; onların, sizin yatağını-za-evinize-sizin sevmediğiniz -istemediğiniz- kimseleri katmamalarıdır. Eğer bu hususta sizi dinlemeyip aksini yaparlarsa, yaralamadan onları dövebilirsiniz. Onlarında sizdeki haklan; onların yiyecek ve giyecekleri örfte geçerli olana göre, sizin tarafınızdan temin edilmesidir. Ben size, sarıldığınız sürece asla sapıklığa düş-

meyeceğiniz bir şey bırakıyorum. Bu Allah'ın kitabıdır. Siz benim hakkımda sorulduğunuzda ne söyleyeceksiniz" buyurdu. Ashab'da:

-"Senin Peygamberliği tebliğ ettiğine, emaneti yerine getirdiğine, ümmete nasihatta bulunduğuna şahit oluruz," dediler. Bunun üzerine Nebi (s.a.v) şehadet parmağını göğe dikip sonra insanlara doğru işaret ederek üç kere,

"Şahid ol Yâ Rab!, Şahid ol Yâ Rab!, Şahid ol Yâ Rab!" buyurdu.

-Sonra Bilal ezan okudu, ardından kamet getirdi. Nebi (s.a.v) öğle namazını kıldırdı. Ardından Bilal kamet getirip ikindiyi kıldı. Öğle ile ikindi arasında, -sünnet ve nafile- hiçbir namaz kılmadı. Sonra Efendimiz devesine binip vakfe yapmak üzere Arafat'taki Rahmet tepesinin eteğine geldi.

-Devesinin göksünü kayalara çevirdi. Yayaların toplandığı yeri (tepeye çıkma yerini) önüne alarak kıbleye döndü. Gün batıncaya kadar orada vakfeye devam etti. Güneşin sanlığı gidip güneş yuvarlağı battı. Üsame b. Zeyd'i bineğinin ardına aldı. Devenin yularını kasarak yola çıktı. Yuları öyle kasmıştı ki, devenin başı semerin kaşına değecek gibi idi. Sağ eli ile de:

"Ey insanlar ağır ağır hareket edin!" diye işaret ediyordu. Her ne zaman bir kum tepesine gelse tepeyi çıkana kadar yuları gevşetiyordu. Nihayet Müzdelifeye geldi. Orada Akşam ile yatsı namazını bir ezan ve iki kamet ile kıldırdı. Yine aralarında hiç bir namaz kılmadı. Sonra şafak sökene kadar uzandı. Şafak sökünce ilk şafak belirtileriyle beraber tek ezan ve tek kametle sabah namazını kıldı.

-Ardından devesi Kusvâ'ya binip müzdelifedeki Meş'ari'l Harâm'a geldi. Meşaril haram tepeciğine çıkıp kıbleye döndü, Allah'a hamd e-dip tekbir ve tehlîl getirdi. Ortalık ağarıncaya kadar Müzdelife vakfesine devam etti. Sonra güneş doğmadan yola çıktı. Fazl bin Abbas'î

devenin terekesine aidi. Fazl güzel saçlı, ak benizli idi. Peygamber Müzdelife'den hareket ettiğinde bir takım kadınlarda oradan geçerken Peygamber'e uğradılar. Fazl onlara bakmaya başladı. Peygamber onu görünce elini Fazl'in yüzüne kapattı. Bu kere Fazl da yüzünü öte tarafa çevirip oradan kadınlara bakmaya başladı. Peygamberde Fazl'ın yüzünü başka tarafa çevirdi.

-Böylece Müzdelife ile Mina arasındaki (fil ordusunun helak olduğu) Muhasser vadisine geldi. Az daha ileri geçip ortadaki büyük şeytana giden yola girdi. Sonunda (o zaman) oradaki ağacın yanında bulunan büyük şeytana geldi. Her birinde tekbir getirerek şeytana iki parmak arasına girecek küçüklükte yedi taş attı. Bunu vadinin içinden atmıştı.

-Sonra kurban kesme yerine gelip altmış üç tane deveyi kesti. Sonra bıçağı Ali'ye verdi, diğerlerini de o kesti. Böylece Ali'yi bu kurbanlara ortak yapmış oldu. Ardından her deveden bir parça et alınmasını emretti. Bunlar bir tencereye koyulup çorba yapıldı. Ali ile beraber kurbanların etinden yiyip çorbasından içtiler.

-Sonra Resûlullah (s.a.v) oradan Ka'beye doğru hareket etti. Öğle namazını Mekke'de kıldı. Zemzem kuyusundan su çekmekte olan Abdü'lmuttalib oğullarının yanına varıp;

"Ey Abdü'lmuttalib oğulları! Su çekmeye devam edin. Eğer insanlar -beni göreceğim diye gelipte- su çekerken sizi sıkıştırmayacak olsalardı bende sizinle beraber zemzem çekerdim" buyurdu. Ona bir kova uzattılar O da ondan içti.

Hadisi Müslim, "Yuhyî ve yümît" sözü olmadan İbni Ebî Şeybe'den rivayet eder.[733]

Şu'be, Katâde -Ebû Hassan el-A'rac isnadıyla İbni Abbas (r.a)'tan ıaklediyor:

-Resûlullah (s.a.v) Zü'l Huleyfe'ye geldiğinde kurbanlık olarak göürdüğü devesini hörgücünün sağ tarafından enledi,[734] sonra oradan kan ıkmaya başladı. Nebi (s.a.v) de hacca niyetle telbiye getirdi.

Hadisi Müslim rivayet etmiştir.

Eymen bin Nabil derki: Bana Kudâme b. Abdillah şöyle anlattı: Sen Resûlullah (s.a.v)'i kızıl (bir rivayette dor renkli) bir devenin üzeinde Akabe (büyük) cemresinde şeytana taş atarken gördüm Deve (iz-lihamdan) ne yürüyecek, ne yürütülecek ve nede "haydî haydî" diye ^arlanacak halde idi.[735] Bu isnadı Hasen dereceli bir hadistir.

Sevr b. Yezîd, Raşid b. Sa'd -Abdullah b. Lühay isnadıyla Abdullah ı. Kunt (r.a)'tan Nebî (s.a.v)'in :

"Allah katında günlerin en faziletlisi kurban bayramının biinci günüdür. Ondan sonra (karr) yerleşip dinlenme günüdür" buyurduğunu nakleder. Sevr der ki, "Bu -hac telaşından kurtulup- iskrara kavuştukları kurban bayramının ikinci günüdür." (Abdullaha) der ki) Resûlullah'ın önüne beş veya altı tane deve getirildi, bunum her biri hangimizden başlıyacak diye Peygamber'e doğru yaklayorlardı. Kestiği hayvan ölüpte yan üstü yere düşünce, Resûlullah afif sesle bir kelime söyledi ama ben anlayamadım. Benim önümde na daha yakın olan birine, "ne buyurdu?" diye sordum. O da;

"Dileyen kendine bir parça kesip alabilir" bu ordu, dedi. Bu, isnadı hasen bir hadistir.[736]

Hişâm ed-Düstüvâî, İbni Sîrîn'den Enes (r.a)'ın şöyle anlattığını nakleder:

-Resûlullah (s.a.v) şeytanı taşlayıp Minadaki çadırına döndü. Kurbanını kesti. Sonra bir berber çağırtıp getirtti. Berber başının sağ tarafından başlayıp o kısmı tıraş etti. Efendimiz saç tüylerini birer ikişer taksim etti. Sonra başının diğer tarafını tıraşa başladı. Sonra da Ebû Talhaya;

"Buraya gel yâ Ebâ Talha!" buyurdu ve saçları oha verip "insanlara dağıt" buyurdu.[737]

Ebân el-Aftar anlatıyor: Bize Yahya -Ebû Seleme'den nakletti ki, Muhammed b. Abdillah b. Zeyd ona anlatmış ki; babası Abdullah b. Zeyd kurban kesme yerinde Peygamber (s.a.v) ile beraber bulunmuş. Resûlullah (s.a.v) kesilen kurbanları ashaba bölüştürmüş. Lakin Ne Abdullah'a, nede arkadaşına bir parça düşmüş. Abdullah şöyle anlatmış: Resûlullah (s.a.v) saçını tıraş ettirip, bir elbiseyele-Ona vermiş, O da bunu adamlara dağıtmış, tırnaklarını kesip arkadaşına vermiş. O şimdi bizde duruyor. Kına ve ketem ile boyalı bir haldedir.[738]

Ali b. el-Ca'd derki: Bize Er-Rabî' b. Sabîh, Yezîd er-Rakkaşî yoluyla Enes (r.a)'m şöyle dediğini anlattı: Resûlullah (s.a.v) haccını değeri dört dirhem ya eder ya etmez bir kadife ve eski bir eğer üzerinde îfa etmiş ve;

"Allah'ım içinde göstermelik ve duyurmak olmayan bir hac yaptır!" buyurdu. Lakin ravî Yezîd er-Rakkâşî zayıftır.[739]

Yezîd b. Ebân-er Rukkaşî hakkında bütün otoriteler zayıf, merdud, kıssacı ve metruk gibi ta'birler kullanıyor.

Ebû Umeys, Kays b. Müslim aracılığıyla Tarık b. Şihâb'dan naklediyor: Yahudilerden birisi Ömer (r.a)ra geldi ve, "Yâ Emîra'l mü'minîn! Sizin Kur'ân'da okuduğunuz öyle bir ayet var ki, bu ayet gibi bir ayet biz Yahudi milletine indirilmiş olsaydı kesinlikle o günü, bayram îlan ederdik!" dedi. Hz. Ömer de "O hangi ayet?" diye sorunca Yahudi;

"Bu gün size dininizi ikmal ettim üzerinize olan nî'metimi tamamladım ve sizin için din olarak İslâm'dan razı oldum" (Maide 3) ayetidir dedi. Bunun üzerine Ömer (r.a)'da; "Ben onun indiği günüde, indirildiği yeride biliyorum, bu ayet Peygamber (s.a.v)'e Arafat'ta Cum'a günü indirildi" dedi.

Hadisi Buharî ve Müslim rivayet ederler.[740]

Hammad b. Seleme, Ammâr b. Ebî Ammar'dan naklediyor. Ben İbni Abbas'm yanında idim. Bir de Yahudi orada idi. "Bugün sizin dininizi ikmal ettim" ayetini okudu. Yahudi, "Bu ayet bize indirilseydi, o iniş gününü bayram ederdik" dedi. Bunu duyan İbni Abbas (r.a), "O ayet bayram günü, Cum'a günü, hemde Arafat'ta arafa günü indirildi" diye cevap verdi.

Bu hadis Müslim'in şartlarına göre sahihtir.[741]

İbnü Cürayc, Ebû'z-Zübeyr'in kendisine "Câbir'i şöyle derken duydum" diyerek şunları anlattığım söyler: Kurban günü Peygamberi bineğinin üzerinden şeytan taşlarken gördüm. Şöyle diyordu:

"Hac ibadetinin nasıl yapılacağını benden iyi alın. Zira ben belkide bu haccımdan sonra bir daha hac etmiyeceğim" buyurdu. Hadisi Müslim rivayet ediyor.[742]

İsmail b. Ebî Üveys derki: Bana babam Ebû Üvys, Sevr b. Yezîd -İkrime isnadıyla İbni Abbas (r.a)'tan naklediyor: "Resûlullah (s.a.v) Veda haccında insanlara hitabederek şöyle buyurdu:

Artık şeytan sizin topraklarınız üzerinde kendine tapınılma ümidini kesti. Ama hâlâ sizin birbirinizin amellerinizi hor görmek gibi, tapma dışı konularda ona uymanıza razı olmuş durumdadır.

Ey insanlar! Ben size kendisine sarıldığınız sürece asla dalalete düşmeyeceğiniz bir şeyi aranızda bıraktım. Bu Allah'ın kitabı ve Peygamberinin sünnetidir.

Kesinlikle her Müslüman diğer Müslümanın din kardeşidir. Müslümanlar artık kardeş olmuşlardır. Artık kendi gönül rızasıyla verdiği dışında, kardeşinin malından bir şeyler alması hiç bir kimseye helal olamaz. Kimseye zulmetmeyin, benden sonrada sa-kın birbirinizin boğazını vurarak kâfirlere dönmeyin.[743]

Yunus b. Bükeyr, İbni İshak'tan naklediyor: Bana Yahya b. Abbâd b. Abdillah b. Zübeyr babası Abbâd'dan naklediyor;

Der ki: Rabî'a b. Halef el-Cumahî -gayet güçlü sesli biri olup, O gün Arafatta Peygamberin devesinin gerdanı altında dellallık yapan o idi. Resûlullah ona: "Ey insanlar bu ay hangisi olduğunu

biliyoraıusunuz? diye bağır!" buyurdu. O da yüksek sesle bunları ilan edince insanlar, "evet, bu ay haram aydır!" dediler. Nebî (s.a.v) de:

"Şüphesiz Allah, size birbirinizin kanlarınızı ve mallarınızı Rabbinize kavuşacağınız güne kadar, bu ayın haramlığı gibi haram kılmıştır!" buyurdu. Abbad hadisin gerisini anlattı.[744]

Evzaî'nin Zührî yolu ile Ebû Seleme'den yaptığı rivayette Ebû Hüreyre (r.a) derki:

-Resûlullah (s.a.v) Mina'dan harekete karar verince:

"Biz inşallah yarın Kiname oğullarının dağ yamacındaki kafirlerin (Peygamberi teslim almaya) and içtikleri Muhassab'da konaklayacağız!" buyurdu.

Olay şu idi: Kureyşler burada toplanıp Muhammed'i teslim edene kadar Haşim oğulları ile Muttalib oğullarından kız alıp vermemeye onlarla karışmamaya yemin etmişlerdi.

Bu hadis Buharî ve Müslim'in ittifakla rivayet ettiği bir haberdir.[745]

Eflah b. Humeyd, Kasım b. Muhammed yolu ile Hz. Âişe'den şöyle dediğini nakleder:

-Hac gecelerinde Resûlullah (s.a.v)'le beraber yola çıkıp Mina'dan ayrılınca Muhassab'da konakladık. Hz. Aişe, hadisin gerisini (Omreye gidişini) anlatır.

Hadisi Buharî ve Müslim rivayet eder. [746]

Peygamberimiz Kaç Gazaya Ve Kaç Hacca Gitti

Ebû İshak es-Sübey'î Zeyd b. Erkam (r.a)'tan şöyle dediğini naklediyor:

Resûlullah (s.a.v) ondokuz tane gaza için sefer etti. Hicret ettikten sonra da sadece Veda haccını yaptı. Ondan sonra da hac yapmadı. Ebû İshak daha öncesi için, "bir kere de Mekke'de iken hac etmişti."

Bu haber de Buharî ve Müslim'in ittifakla rivayet ettiği bir hadistir.[747]

Rivayete göre İbni Abbas (r.a) bu hacca "Veda haccı" denmesini mekruh görür ve "İslâm haccı" dermiş.[748]

Zeyd b. El-Hubâb anlatıyor:

-Bize Süfyân, Ca'fer b. Muhammed -babası- isnadıyla Câbir (r.a)'tan şöyle naklediyor:

- Peygamber Efendimiz (s.a.v) hicretten önce İki kere hac yaptı. Hicretten sonrada Ömre ile birlikte bir hac yapıp hac kurbanlığı olarak beraberinde otuz altı deve götürdü. Ali (r.a) da Yemen'den yüze kadar olan kısmı getirdi. Bu develer arasında burnu gümüş halkalı vaktiyle Ebû Cehle ait olan bir deve de vardı. Resûlullah (s.a.v) onu kurban etti.[749]

Zeyd b. el-Hubâb bu haberi rivayette tek başına kalmıştır. Hatta o-nun yanıldığı söylenir. Zira bu haber, Süfyan -Ebû İshak- Mücahit yolu ile Mürsel olarak rivayet edilir.[750]

Ebû Bekr el-Beyhakî der ki: Hadiste geçen "Ömre ile birlikteki hac" ifadesine gelince. Bu Enes (r.a)'ın görüşüdür Zîra bu görüş, ashabdan "Resûlullah Kıran haccı yaptı" diyenlerin görüşüdür. İfrad yaptı diyenlere göre ise bu cümle sahih olamaz. Çünkü isnadında ihtilaf vardır.[751]

Vakî'di de -Süfyan- İbni Cüreyc -isnadıyla Mücahit'in: "Resûlullah (s.a.v) üç kere hac yaptı. îki tanesi hicretten önce Mekke'de iken biride veda hacadır" dediğini nakleder.[752]

Bu onuncu yılın son günlerinde El-Esved el-Ansî' ortaya çıkmıştır ki ilerde gelecektir.[753]

Onbirinci Hicri Yıl Olayları Üsame (Ra)'In Gazvesi

Vakidinin şeyhlerinden naklettiğine göre, Safer ayının bitimine dört gün kala bir pazartesi günü, Peygamber Efendimiz (s.a.v) Bizans'a karşı bir sefer hazırlığına girişilmesi emrini verdi. Üsâme bin Zeyd'i çağırtıp;

"Allah'ın ismi ve bereketiyle git babayın öldürüldüğü yere u-laş. Onlara süvarilerle baskın yap. Ben seni bu orduya komutan yaptım. Filistin'deki Übnâ şehri halkına sabah erken hücum et. Yolda çok hızlı git ki, casusların götüreceği haberden Önce oraya ulaş. Zafere erdiğinde orada ikamet süreni kısa tut. Casusları ve gözcüleri ordudan önce gönder" buyurdu.

Çarşamba günü olduğunda Resûlullah (s.a.v)'in -ölüm- ağrıları başlamış bulunuyordu. (Sıtma gibi) Ateşi yükselip başağnsı başlamıştı.

Perşembe sabahı olunca, Peygamber bizzat kendi eli ile Üsame'nin bayrağını hazırladı ve:

"Yâ Üsame Allah yoluna Allah'ın adıyla çık. Allah'ı inkar e-denlerle çarpış. Gaza et ama hile etme, çocuk ve kadım öldürmeyin. "Düşmanla bir karşılaşsak!" diye temenni etmeyin. Zira siz bilemezsiniz, belki onlarla imtihan olunuyorsunuz. Ama Allah'ım bize yetiş, düşmanın gücünü bizden defet" deyin. Mecburen karşılaşınca da, naralar atarak hücum edin. Vakarınızı ve sessizliğinizi koruyun. Aranızda çekişip gücünüzü kırmayın. "Allahım!, biz de onlar da senin kullarınızı/, bizim de onların da bağı senin

elindedir. Onlara ancak sen galib gelirsin" diye dûa edin ve bilin ki, cennet kılıç kıvılcımlarının altındadır" buyurdu.[754]

Böylece Usame kendi için bağlanılan bayrakla yola çıktı. Bayrağı Bürayde bin el-Husayb el-Eslemîrye verdi. (Medine'ye üç mil ötedeki el-Curuf ta kampını kurdu. [İnsanlar kampa katılmak için ciddi bir hazırlığa girdi] Az sonra Muhacir ve Ensar'dan bu harbe gitmek için yazılmayan hiç kimse olmamıştı. Bunlar arasında, Ebû Bekir, Ömer, [Ebû Ubeyde, Sa'd b. Ebî Vakkas, Saîd b. Zeyd, Katade b. Nu'man, Seleme b. Eşlem] gibi isimlerde vardı.

Lakin bu arada muhacirlerden bir kısmı, "Peygamber niye bu çocuğu komutan yapıyor ki?" diye dedikodu ettiler [En çok dedikoduyu Ayyaş bin Ebî Rabîa yapıyordu[755]

Süfyan b. Uyeyne ve diğerleri Abdulah bin Dinar'dan Abdullah b. Ömer (r.a)'i bu konuda şunları derken işittiğini naklederler:

Resûlullah (s.a.v) Üsame'yi orduya emir yaptı, bir kısım adamlar O'nun emir.olmasını tenkid etti. Bunun üzerine Resûlullah (s.a.v):

"İnsanlar Üsame'nin emirliğini tenkid ediyorlarsa (genç diye değil zîra) daha önce babası Zeyd'in emirliğini de tenkit etmişlerdi. Allah'a yemin ederim ki, O Emir olmaya çok layıktır. Zeyd nasıl bana insanların en sevimlisi ise şu oğlu da babasından sonra bana insanlann en sevimlisidir" buyurdu. Bu hadisi Buharî ve Müslim naklediyor. [756]

Efendîmîzîn Gaza Ve Seriyyelerî

Şeybân, Katâde'den şöyle nakleder:

- Rasûlü Ekrem (s.a.v) ondokuz defa Gaza'ya gitti. Bunların sekizinde çarpışma vuku buldu. Yirmi dört defada küçük askerî müfreze (seriyye) yolladı. Nebî (s.a.v) Efendimizin bütün gazalarının toplam sayısı kırk üç tanedir.

Sonra Rabiü'I Evvel ayı girdi. Receb ayının girmesiyle beraber Hicri tarih'in onuncu yılı da tamamlanmış oldu. Allah'a hamd ve senelar olsun.

[501] Taİf: Mekke'nin seksen km. doğusunda iki bin metre yükseklikte bağlık, hurmalık ve narlıkları ile meşhur bir şehir olup, Arabistan'ın yaylasıdır. Taif Seferi için bak. Buhârî Meğazi 64/56; Müslim 1778; Vâkidî 3/922; İbni Sa'd 2/158; Taberî 3/82; İbni Hişâm 4/148; Urve Meğazî 216; Halife b. Hayyat 89 Mu'cemü'l Buldan 4/11, 12; Cevamius-Sîre 242; Eddürer fı'l meğazî 243; Beyhakî Delâil 5/156; Ya'kûbî 2/64; Ensâbü'I Eşraf 1/366; El-Muhabber 115.

[502] İbni Sa'd 2/158.

[503] İbni Sa'd 2/160 da bunu daha kısa olarak Miksem yoluyla İbni Abbas'tan nakleder. Vakıdî ise dağınık dağınık verir. İbnü'I Cevzi ise olayı isnadsız anlatır. El-Muntazam 3/341; İmam Ahmed 1/248'de; İ. E. Şeybe Musannef 14/509'da Miksen yoluyla İbni Abbastan hadis metnini verir.

[504] Beyh. Delâil 5/157, 158; S. Kübra 9/84; Urve Meğazî s. 216; Vâkidî 3/929.

[505] İbni Hişâm 4/147; Taberî 3/84; Vâkidî 3/924.

[506] İbni Hişâm 4/149; Vâkidî 3/927; Beyh. Delâil 5/158.

[507] Beyhakî Delâil 5/159; Ebû Dâvûd 3965; Müsned 4/113 ve 384; Tirmizî 1689; Nesaî S. Kübrâ 4351; Nesaî Mücteba 7/104; Bey. S. Küb. 10/272; Hakim 2/121, 3/50; İbni Ebî Şeybe 5/309; İbnü Ebî Necih burada iki hadis daha serdeder ki müellif onu mevzu dışı olduğu için buraya almamıştır.

[508] Dörtle gelir sekizle gider tabirini eski âlimler bilhassa İbni Hacer uzun uzun anlatmış. Bu söz kadının tonbul olup göbek etinin kıvrılmış olmasıyla -belki göğüsleride kasdedilerek, "dörtle gelir sekizle gider" diye ta'bir edilmiştir.

[509] Buhârî 64/56, H. no: 5887, 4354 ve 5235; Müslim 2180/32; Muvatta 544 h. no: 1453; Beyh. Del: 5/160; Tab. Kebîr 9/12; Bey. S. Küb. 7/96, 8/223; Humeydî 297; Ebû Ya'lâ 12/6960; Müsned 6/290; 318; Ebû Dâvûd 4929; İbni Mâce 1902, 2614.

[510] Parentez arası manayı tamamlamak için Vâkidî'den ilavedir.

[511] Vâkidî 3/927, 928; B. Delâil 5/161.

[512] Metin bu şekilde Beyhakî Delâil 5/164, 165'tedir; Vâkidî 3/298'de biraz değişikçe anlatır. Parantez arası Vâkidî ve Beyhakî metnindendir.

[513] Bu isnad ve Metin Zehebi'nin gördüğümüz gibi birçok şeyhi vasıtasıyla İbni Ö-mer'e varan Âli bir isnadıdır. Rivayette hadis kitabı yazarlarından meşhur kimse yoktur.

[514] Müslim bu rivayeti İbni Ebî Şeybe'den nakleder. Oysa İbni Ebî Şeybe Musannefınde 14/507 bizzat "İbni Ömer" diye alır.

[515] Beğavî'nin bu rivayeti için bak Beyhakî Delâil 5/168.

[516] Beyhakî Delâil 5/168, Hadisin Metni için Bak. Buharî Meğazî h. no: 4325; Müslim 1778; İbni E. Şeybe 14/506; Müsned 2/11; Said b. Mansur Sünen 2763; Mumeydi Müsned 706.

[517] Beyhakî Delâil 5/168, 169; Bu Mürsel bir haberdir. Zira Urve bunu kimden aldığım söylemiyor. Ancak Efendimizin: "Allah'ım Sakîf Iilere hidayet et" buyurduğu sabittir. Bak. Tirmizî 3942; İmam Ahmed Müsned 3/343; İbni Sa'd 2159; Vâkidî 3/937; İbni Hişâm 4/152; İbni Ebî Şeybe 12/201, 14/308; İbni Ebî Şeybe'nin 18800 nolu Hadisi Ebu'z-Zübeyr'in Cabir (r.a)'tan nakli ise, Beyhakî'dekı anlamca çok yakındır. İbni İshak'ın senetsiz verdiği bilgide böyledir.

[518] Beyh. Delâil 5/169; Taberî Tarih 3/97.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/286-294

[519] İbni Hişâm 4/151; Vâkidî 3/938; Tarih-i Halife sayfa 90.

[520] Vâkidî Meğazî 3/937

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/294

[521] İbni Hişâm 4/152; Beyhakî Delâil 5/171.

[522] Müslim Zekât 1059/33; Müsned 3/157, 158; Beyhakî Delâil 5/173; İbni Ebî Şeybe değişik lafızla 14/522.

[523] Buhârî Megazî 64/56; Müslim Zekât 1059/135; îbni E. Şey. 14/522; Müsned 3/280; Beyhakî Delâil 5/174; Humeydi Müsned 1201; İbni Adiy 3/1189.

Buh. Meğazî 64/ 56; Müslim 1059/132; Beyh. Delâil 5/176; Bey. S. Küb. 6/337.

[524] İbni Hişâm 4/156; İbni Ebî Şeybe 14/528; Müsned 3/72; Vâkidî 3/956; Taberî 3/93; Zehebî'nin sadece başını aldığı bu metni kaynaklardan verdim.

[525] Müslim zekat 1060/137; Beyhakî Delâil 5/133; İbni Hişâm 4/154; Vâkidî 3/946; Taberî3/90, 91.

[526] Taberânî'nin Kebîr'inden naklen Heysemî M. Zevaid 10/33; Vâkidî isnadsız olarak 3/957.

[527] Buhârî Meğazî 64/56 - 4336; Humus 19 - 3150; Enbiya 27 - 3405; Edeb 53 -6059, 71 - 6100; İsti'zan 47 - 6291; Müslim Zekat 1062/140; Tirmizî Müsned î/380, 396, 411, 436, 441, 453; Humeydî 1271; İbni Ebî Âsim 2/440; Beyh. Delâil 5/184; Ebû Ya'la Müsned 9/5206, 5133.

[528] Müslim Zekat 1063/142; Beyh. Delâil 5/186; Müsned 3/553; Taberânî 2/201; Ahlâkun-Nebî 43; İ. E. Âsim Sünne 2/460 Buhârî T. Kebîr 9/30; Said b. Mansur 2902; İbni Mâce h. no: 172.

[529] Buhârî Menâkıb 61/25; Meğazî 64/61; Fezailü'l Kur'ân 66/36; Edeb 78/95; Tevhid 97/95; İstitâbe 88/95; Müslim 1064/148; Beyhakî Delâil 5/188; İbni Mâce 172; Müsned 3/56; Beyh. Kübra 8/171; Taberî 3/250, 10/109; Ebû Dâvûd Sünne 27; Tirmizî Fiten 24; Nesaî Zekat 79; Tahrîm 26; Muvatta Mesaî'l-Kur'ân 10.

[530] Zehebrnin atladığı bu bölümü Buhârî ve Müslim'den ikmal ettim.

[531] Buhârî Meğazî 64/54; Ebû Dâvûd 2693; Müsned 4/327 Bey. S. K. 6/360, 9/64; Bey. D. 5/190.

[532] Vakîdî'nin dediğine göre, (3/949) bu gelenler arasında Rasûlüllah'ın süt amcası vardı ve bu ricayı yapan o idi. Vakîdî'nin metninde bunlar arasında senin süt anan, süt bacın, süt halan ve süt teyzen" var diyor.

[533] Beyhakî ve diğerleri kıssanın gerisini anlatmasına rağmen Zehebî kıssanın gerisini atlar ve onu İbni İshak'tan vereceği bilgi aynı olduğundan kısaltır.

[534] Beyh. Delâil 5/191, 192; İbni Sa'd 2/155, Vâkidî ise konuyu isnadsız ama çok geniş ve düzenli olarak verir. 3/950.

[535] "Çevrim" köyüm olan Kurucabel'in dilidir. Karaman toroslarmda kullanılır. "A-ğıl" ve benzeri şeylerin yerine kullanılır. Etrafı kayalarla çevrili olan veya vadilerin kaynaklarında tabiî olarak, dairemsi, harman yeri veya daha büyük yerlere denir.

[536] Bu kıssa İbni Hişâm ve İbni İshak'ta olmasına rağmen şiir mevcut değildir. Şiir Yunus b. Bükeyr ile İbrahim b. Sa'd'ın İbni îshak'tan rivayetlerinde vardı. Bak. Bey Delâil 5/194; Süheylî Ravdu'l Unf 4/166.

[537] Buhârî Cihad ve siyer 56/24'te bunu kısa olarak Cübeyr b. Ma'tımden bir bölümünü nakleder. Beyh. Delâil 5/195, 196; İbni Hişâm 4/152; Vâkidî Meğazî 5/951, 952; Taberî Tarih 3/87, İbni Sa'd 2/153, 154; Bey. S. kübra 6/337; Bu haberi İbni E. Şeybe 14/479'da 18746 nolu Mekke fethini konu alan Ebû Seleme ve Yahya b. Abdirrahman'dan İmam Ahmed 4/84'te kısa olarak Cübeyr b. Mutım'den Abdürrezzak Musannefte 9497 yine Cübeyr'den İmam Malik Muvatta Cihad 13/22. Sayfa 457rde Amr b. Şuayb'dan munkatı olarak. Nesâî Kasemül fey 37/7 Cild 7/131 h. No: 4159'da Muvatta rivayetini Amr b. Şuayb babası isnadıyla Abdullah b. Amr'dan Müsned olarak verir. Taberânî 2/135, Bey. 7/17, 9/102; Ab. Musannefte yine Amr b. Şuayb'dan 9498 No ile verir.

[538] Müslim 1656/28; Beyhakî Del. 5/197; Aynı Haberi Buhârî Meğazi 64/54; H. no 4320 ile aynı isnadla, bazı lafız değişikliği ile alır ama Cariye kısmım almaz. Müsned 2/153; Bey. S. Kübra 6/338; Tahâvî Ş. Meanî 3/133.

[539] İbni Hişâm 4/152; Beyhakî Delâil 5/196; Taberî 3/86.

[540] Ibni Hişm 4/153; Beyhakî Delâil 5/197; Taberî 3/88.

[541] İbni Hişâm 4/153; Taberi 3/89; Beyhakî Del. 199; Vâkidî 3/955.

[542] Tarih-i Dımışk 2/135; Dr. Tedmurî dipnotta "bu evin yerinin eski bir hıristiyan kilisesi olduğunu, Malik'in Şam'ın ilk fethinde oraya indiğini ve bu yerin Benî Nasr yurdu diye bilindiğini ve El-Bıttıh el-Kebîr Caddesi üzerindeki eski evlerin olduğu yerde" diye tarif eder.

[543] Ebû Dâvûd Edeb 5144; Beyhakî Delâil 5/199 Suyutî ve İbni Kesîr bunun Halime olduğunu söyler.

[544] Beyhakî Delâil 5/199, 200.

[545] Tarih-i Yahya b. Maîn 2/125

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/295-312

[546] Buhârî Hac Cilt 2/3. h. no: 1780 ve Cihad h. no: 3066; Meğazî, 4148; Müslim Hac 1253/217. Ebû Dâvûd 1994; Tirmizî 814. İbni Mâce 3003; Müsned 1/246, 321, 2/139, 3/134, 206, 4/297; Beyhakî Delâil 4/92, 5/203, 455; Ebû Ya'la Müs. 5/2872, 3091; Beyh. S. Kübra 4/345; Beğavî Ş. Sürme 7/11, no: 1846; İbni Huzeyme 3071; İbni Hibban 3771.

[547] Urve Meğazî s. 213. Beyh. Delâil 5/201. Metinde sanki Musa b. Ukbe'nin bu haberi Urve'nin Meğazisinde imiş gibi bir ifade kullanılmış. Biz onu Beyhakîye göre düzelttik. Zîra Urve rivayeti; İbnü Lehİa-Esved isnadıyla, Öbürü ise İsmail b. İbrahim, Musa b. Ukbe şeklinde geçer.

[548] İbni Hişâm 4/157; Beyhakî Delâil 5/203, Taberî 3/94; Halife b. Hayyat Tarih 92. Ensabül Eşraf 1/469; Hakim 3/270; Vâkidî 3/958; Taberî 3/94.

[549] Beyhakî Delâil 5/201,202; Hakim 3/270.

[550] Hakim Müstedrek 3/595; Ebû Nuaym Hılye 9/21; İbni Hişâm 4/157.

[551] Halife b. Hayyat Tarih s. 92.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/312-314

[552] Züheyr b. Ebî-Sülma, meşhur cahiliye şairlerinden birisi olup, Büceyr ile Ka'b in babasıdır. Züheyr'in babası Ebî-Sülma da meşhur bir şairdir. Ka'b (ra)'m hem babası hemde dedesi muallaka şairlerindendir.

[553] İbni Hişâm,4/157.Hâkim,3/582,583.Ebû'Ferec ,EI-Eğânî, 17/89.

[554] Hakim , Müstedrek,3/579,580. Beyhaqî Delâil,5/207,208. Ebu'l Ferec el-Isfahâni el-EğâniI7/91.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/

[555] Bu kısım İbni Hişâm (4/154 Tedmurî baskısından alınmıştır. Ayrıca Hakim Müstedrekte 3/585, 586, yirmi iki beyit olarak alır. Ayrıca Hizânetü'l edep 4/243. Eğanî 15/15. İbnü'l Esîr el-Kamil 2/210. Tabakat-i İbni Selâm s. 21. Şiir ve Şuarâ sayfa 69. Semtu'l Leâlî 1/491. Taberânî Kebîr 19/179. Divanü Ka'b b. Züheyr s. 25. Uyûnü'l Eser 2/212

[556] Urkub: Medine'nin ilk sakinleri sayılan Amelika'dan birisidir. Kardeşlerinden birine hurma meyvesi vereceğini va'detmiş ve "hurma çiçek açınca gel!" demişti. Adam gelince "hurmaya alaca düşünce gel!" dedi. O vakit gelince, "iyice renklenince gel!" dedi. Hurma rengini alınca, "Taze hurma olupta yenecek şekle gelince gel!" dedi. Meyve yaş hurma olunca da, "sen hurma kuruyup tatlanınca gel!" dedi. Hurma kuruyunca bir gece gelip meyvelerin salkımını kesip götürdü ve arkadaşına birşey vermedi. İşte o gündön sonra arablar bu olayı sözünden dönenler için deyim haline getirip Urküb'dan daha allık" tabirini kullandılar.

[557] Şair burada "İltifat" san'atı yapıyor. Sözü takviye için "sakın seni... aldatmasın" cümlesindeki muhataba olan hitabı bırakıp "Bu gün kalbim hastadır" cümlesinde ifade ettiği mütekellime dönerek "umarım..." diye başlıyor. Yine "Onun dostluğu" cümlesinden sonra "senden" diye hitabı sevgilisine çevirmesi de bir "iltifattır."

[558] Burada Teşbihi beliğ vardır. Teşbihin bir tarafı olup, teşbih edatı terkedildiği için istiare değildir. Ka'b (r.a) burada "bu deveyi bu sıcak vakitte evladını veya eşini arar gibi gözlerini etrafa gezdirişini ve çabukluğunu yaban öküzüne benzetiyor.

[559] Bu beytin bir rivayetinde "Kanvâü" yerine "Vecnûü" diye de rivayet edilirki, haşin ve iri yanaklı demektir.

[560] Ka'b (r.a) burada "Nafılete'l-Kur'an" lafızları ile, "Allah'ın Peygamberimiz (s.a.v) e muazzam bir ilim verdiğine ve Kur'ân'ı da bu ilme ilaveten lütfettiğine işaret etmektedir. İşte bu da En'am suresi 154'cü ayette geçen "Sonra Musa'ya -öğrenimini tam manasıyla sağlam yaptığı ilim-üzerine ilave olarak kitabı tamam olarak verdi." şeklindeki ifade ki, birkaç çeşitli tefsirin en güzelidir.

[561] Rivayete göre Ka'b (r.a) burada "Mühennedün min süyufı'l Hindi" Hind yapımı olan kılıçlardan bir Hind kılıcı" deyince Efendimiz: "Allah kılıçlarından" diye düzeltilmiştir. Burada Efendimizin kılıca benzetilişi Teşbîhi müekked'dir.

[562] Ka'b (r.a) bu "kısa boylu kara adamlar" sözü ile, Peygamber (s.a.v)'in huzurunda kendini öldürmek isteyen Ensarlılarata'riz yapıyordu.

[563] Şiirde İbni Hişâm rivayetini esas aldım. Zira Zehebî'de yarısı yok. Şiir ve Haber için bak. Hakim Müstedrek 3/580, 582; El-Eğanî 17/81, 88; Taberânî Mucemü'l Kebîr 19/176, 178, İbni Hişâm 4/158; Ka'b b. Züheyr Divan sayfa 6/25; (Tebrizi Şerhi) İstîâb 3/298; İbni'l Esîr El-Kâmil 2/275.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/314-328

[564] Taberî Tarih 3/27; Tarih-i Halife b. Hayyat s. 92; İbni Sa'd 8/34.

[565] Buhârî Cenaiz Cilt 2/s. 73, 74; Müslim Cenaiz h. no: 939/36; Ebû Dâvûd 3142; Nesaî 4/22, 29, 31, 32, 33, 34, 35; İbni Mâce 1458; Muvatta 222; Bey. S. KÜb. 3/389, 4/6; Müsned 6/407, 408, 5/84, 85, İbni Ebî Şeybe 3/242; Tirmizî 990; İbni Sa'd 8/34.

[566] Bu siyer bölümünde geniş olarak geçti. .

[567] Taberî 3/95; Halife b. Hayyat Tarih 92

[568] Taberi Tarih 2/652. Bu konu daha önce geçmiş hicri altıncı yıla ait bir hadise iken Zehebî sadece Haris'in ölümü sebebiyle bu bağı kurmuş.

[569] Bu da bir rivayet ki, Attab (r.a)'m hac ettiği kesin. Ama ekseri rivayetler, Müşrik arablarında son kere Cahiliye adetine göre yapıldığında ittifak halindedir.

[570] İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/328-330

[571]Vâkidî Meğazî 3/982, İbni Sa'd Tabakat 2/162; Muntazam 3/359.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/331

[572] Vâkidî 3/183; İbni Sa'd 2/163; İ. Cevzî Muntazam 3/360. Ne bu kaynaklar ne de Zehebi isnadı vermiyor. Ancak İ. E. Şeybe 12/543 ve 14/341; İbni Mâce 2863 no ile; İbni Hiban sahihinde 7/44/4540 bunu Yezîd b. Harun, Muhammed b. Amr, Ömer b. El-Hakem b. Sevbân aracalığıyla Ebû Saîd el-Hudrî (r.a)'tan bu hadiseyi Habeş'lileri anmadan nakleder. Vakidi haberi Musa b. Muhammed babası, bir de İsmail b. İbrahim babası yolu ile verir ki, bu isnad kopuktur. Buhârî Meğazîde 64/59, bu seriyyeye "Ensar Seriyyesi" denildiğini ve Efendimizin iki kişiyi birden, Abdullah b. Huzafe ile Alkame'yi emir yaptığını Hz. Ali'den şöyle rivayet eder:

- "Abdullah onlara, itaat konusunda kızıp bana itaatinizi Peygamber emretmedi mi? deyince "evet" dediler. "Öyleyse odun toplayıp yakın" dedi. Onlarda öyle yaptılar. Abdullah, "haydi kendinizi içine atın" dedi. Atmak için kalktıklarında, bir kısmı onlara mani olmak için tuttular ve "Yahu biz zaten Peygamber'e ateşten (cehennemden) kaçmak için geldik" dediler. Öyle uğraşırlarken ateş söndü. Emirinde Öfkesi geçti. Nebî (s.a.v) duyunca:

Eğer ateşe girselerdi, kıyamete kadar ondan çıkamayacaklardı. İtaat ma'rufta'dır" buyurdu.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/331-332

[573] Vâkidî 3/984; îbni Sa'd 2/164; İbnü'l Cevzi Muntazam 3/360; İbni Hibban Sire 366; Taberî 3/158.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/333

[574] İbni Sa'd Tabakat 2/164; İbnü'l Cevzî El-Muntazam 3/361; Vâkidfni Meğazisinin matbu nüshasında bu hadise yok. Bilmiyorum Zehebfdeki nüshada nasıldı. Ancak İbni Sa'd bunu bahsediyor.

[575] Müslim 951/67 İb. Ebî Şeybe 14/154, 3/562; Nesâî 4/69, 70; Müsned 4/333, 64, 431, 433, 441, 5/336; Tirmizî 1039; tbni Mâce 1535, 1536; Buhârî T. Kebîr 8/432; Taberânî 2/367, 199.

[576] BeyhakîDelâil 4/411,412.

[577] Zehebî buraya yazmak istediğini sanırım bu şekilde, müsvedde halindeyken işaret edip sonradan vazgeçse gerek. Hem o haber, sire bölümünde Ömer (r.a)'uı İslâm'a girişinden sonradır. Bak. Sire kısmı Cilt 1 sayfa: 275 ve devamı. Burada benim kitabın tertibinde TedmurTye uymayıp sireyi meğaziden önce saymaminda Zehebrnin tertibine uygun olduğuna da delil vardır.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/333-334

[578] Bu sefer için bak Buhârî Meğazî 64/78, îbni Ebî Şeybe 14/539; İbni Hişâm 4/173, İbni Sa'd 2/165; Taberî 3/100; Beyhakî Delâil 5/212; Vâkidî 3/989; İbni Abdül Ber siyer 253; Camius-Sire 249.

[579] İbni Ebî Şeybe 14/539 da İmam Ahmed Müsned 3/456 da Ka'b b. Mâlik (r.a)tan bu kısmı aynen nakleder.

[580] Tevbe Suresi ayet 49.

[581] Tevbe Suresi ayet 81.

[582] İbni Hişâm 4/173; Beyhakî Delâil 5/213; Vâkidî 3/990, 993.

[583] Vâkidî 3/991; Taberî Tefsir Cüz 10 ayet 79.

[584] Beyhakî Delâil 5/215; Tirmizî 3700; Müsned 4/75; îbni Sa'd 7/55; Buhârî Tarih-i Kebîr 5/247; İbni Ebî Âsim Sünne 2/573; İbni E. Şeybe 14/545; EbûNüaym Hılye 1/59; İbni Asâkir Tarih-i Dımeşk Osman b. Affan kısmı s. 52.

[585] Parentez arası Buhârî'nin metnindendir.

[586] Buhârî 64/78 h. no: 4415; Müslim 1649/8; Bey. Del 5/216, 217; S. Kübrâ 10/31, 51; NesâîNüzûr/15; Müsned 3/179,4/404.

[587] Bu hadise sonra aynı ifadelerle Kur'ân'da anlatıldı Tevbe suresi ayet 92.

[588] İbni Hişâm 4/174; Taberî 3/102; Beyhakî Delâil 5/218; İbni Sa'd 2/165; Vâkidî 3/994.

[589] Beyh. Del: 5/219.

[590] Burada Zehebî'nin Metni ayet anlamı olduğu için ayet gibi yazılmış. Doğrusu ise İbni Hişâm ve Beyhakî'nin İbni İshak'tan yaptığı nakildir.

[591] İbni Hişâm 4/174; Beyhakî Delâil 5/219. El-Muhabber s. 284, 285; Taberî 2/105; Vâkidî 3/996; El-Kâmil 2/278.

[592] Beyhakî Delâil 5/220; İbni Hişâm 4/175; Muhabber 285.

[593] Buhârî Megazî 64/78; Müslim Fezâilüs-Sahâbe 2404/33; İbni Sa'd 3/2425; Tirmizî 3808; Beyh Delâil 5/220.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/335-341

[594] İ. Hişam 4/177; Taberî 3/107; Vâkidî 3/1000, 1001; Beyhakî Delâil 5/222; Hakim 3/51.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/342-343

[595] İbni Hişâm 4/175; Taberî 3/104; Vâkidî 3/998; Beyhakî Delâil 5/223; Taberî 11/43; Taberânî 6/38, 19/43, 85; Beğavî Sünne 3/160.

[596] İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/343-344

[597] Bak. Beyh. Delâil 5/225, 226.

[598] İbni Sa'd 2/167; Beyh. Delâil 5/227.

[599] Müslim İman 10/h. no: 44 Beyhakî Delâil 5/229.

[600] Müslim İman 27/44; Müsned 3/11; Hakim 2/618; İbni'l Mübmek Zühd 321; İbnü Sünnî Amelü'l yevm 548; Said b. Mansur Sünen 2504; Beyhakî Delâil 5/230; Ebû Nüaym Delâil 149; Said b. Mansûr Sünen 2504; Ebû Avâne Müsned 1/9.

[601] Beyh. Delâil 5/231; Bey. S. Kübrâ 9/357; İbnü Huzeyme 101. İbni Hibban Zevaid no: 1706; Heysemî Taberânî ve Bezzâr'dan naklen 6/194, 195; Hakim 1/159; Hadisi Hakim, İbni Hibban ve İbni Huzeyme sahih saymıştır. Hakim "Buhârî ve Müslim şartına göre sahih derken Zehebi ona katılır. Zaten burada da "Hasen ve Kavî" tabirini kullanır. Şeyh Nasıruddîn Elbânî ise İbni Huzeyme'nin dipnotuna itiraz e-derek "Lâkin Saîd b. Ebî Hilâl ihtilaf ederdi" diyerek sahih olmadığını söyler. Elbânî'nin bu sözünün yegane dayanağı Ona "kavî değildir" diyen İbni Hazm'dir ki, Zehebî'de zaten "bu sözü Ondan başka diyen yok" diyor. Saîd b. Ebî Hilal bir kere Buhârî ve Müslim başta diğer sünen ve müsnedlerde hadisi herkesçe kabul gören biridir.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/344-346

[602] Buhârî Salat 8/55 no: 433; Yine Meğazîde 64/80 no: 4419; Müslim Zühd 38 no: 2981; Müsned 2/9, 58, 72, 74, 113, 137; Beyh. S. Kübra 2/451; Delâil 5/233; Abdürrezzak 1625; Taberânî 12/457; Temhîd 5/212; Numeydî 653; Ebû Ya'Ia 5575; Taberî 14/49 Humeydî no: 653.

[603] Buhârî Enbiya 60/18, h. no: 3381.

[604] Müslim Zühd h. no: 2981; Müsned 2/9, 58, 66, 72, 74, 91, 96, 113, 137.

[605] Müslim Fezail 2281 (10/706); Müsned 2/308, 323, 5/238; İbni Hibban (Zevaîd) 549; Beyhakî Delâil 5/236; Abdürrezzak 4399; Beğavî sünne 4/194; ibnü Huzeyme h. no 968; Muvatta 1/143; Tahâvî (bir kısmı) Ş. Meâniü'l Âsâr 1/160; VâkidîMeğazî 3/1012.

Buradaki Hadiste öğle ile ikindinin akşamla yatsının seferde Cem olarak kılınışı geçer ki, konu mezhebler arası ihtilafıyla meşhurdur. Biz bu mevzuyu Zadü'l Meâd tercememizde namaz bahsinde geniş şekilde dipnotta inceledik.(M.C)

[606] Müslim Î392; Buhârî zekat 24/54; Müsned 5/424; Ebû Dâvûd 3079; Tahâvî Ş. M. Asar 2/40; Beyhakî Delâil 5/239; S. Kübra 4/122.

[607] İbni Hişâm 4/176; Beyh. Delâil 5/240.

[608] Ebû Dâvûd 707; Beyhakî Delâil 5/243; Süneni Kübra 2/270; Buhârî Tarih-i Kebîr 8/366.

Hadis çok zayıftır, belkide mevzudur. Yalnız benim garibime giden, İmam Zehebî Mizanül itidal adlı eserinde, "buradaki Ravî Said b./azvan'ın, babası z&zvân'ın ve kötürüm kişinin bu rivayet haricinde hiç bir yerde geçmiyorlar. Bunların kim olduğu bilinmiyor", deyip, Abdü'l Hak ile Yahya b. Kattan'ın bu hadise zayıf dediğini anlattıktan sonra "Derim ki bu sanırım mevzu hadistir" demesine rağmen burada hiçbir şey demiyor. Mizan 2/154. Terceme no: 3253; İbni Kayyim'de Ebû Dâvûd muhtasarı şerhinde (Bak Avnü'l ma'bud 2/398. H. no: 693 (E. Davudda 707) buna benzer tenkidini yapıyor.

[609] Zehebî metninde «Aleyhima» diye geçerki mana (ayaklarım üzerinde) demek olur. Ama kaynaklar (aleyha) olarak verir.

[610] Ebû Dâvûd 705; Buhârî Tarih-i Kebîr 8/365; Terceme no: 3349; Beyh. Delâil 5/243; Beyh. S. Kübra 2/275; İbni Ebî Şeybe 1/284; Mizzî, Tehzibü'I Kemâl 32/260 da aynı isnad ve metinle verirse de, haberdeki hadis metnini bir üst hadisteki gibi nakleder. Mizzî bu hadisin kendine Âli bir isnadla ulaştığını söyler. Yezid b. Nimran da bana sanki meçhul gibi geliyor. Gerçi Mizzî onun adını ve nesebini verip Ömer, Ebud Derda ve adı geçen kötürümden haber naklettiğini, Ondanda İsmail b. Ubeydullah, Abdurrahman b. Yezîd ve metinde geçen (Saida adlı) köle nin rivayeti bulunduğunu, evinin Samda olduğunu Mervan'la beraber Rakıt olayına gittiğini bahsederse de, Ona sadece İbni Hibban'ın "sika" dediğini bazı âlimlerin de bu zatın üst hadiste adı geçen /azvanla aynı olduğunu söylediklerini anlatır. Ravilerin hadisi bir ona bir buna nisbetleri de bu görüşü doğrular. Bu hadiste üst hadis gibi olup zayıftır. Zira Yezîd'in kölesi kimdir. Hiç bir kaynak onun "Said" adı dışında bir bilgi vermeyip, "Zehebî" meçhul diyor. Hem hadisin manasında E-fendimize la'netçİlik gibi bir vasıf izafe ediliyor ki, bu husus isnaddan daha da güçlüdür.

[611] Tab. Kebîr 19/428; Bey. S. Kübra 4/50; B. Delâil 5/245; Ebû Ya'la Müsned 7/4267; İbni Hibban Mecrûhîn 2/181; Hadis Zehebi'ninde dediği gibi "Münker"dir.

[612] Taberânî Kebîr 19/429 ve 8/137; Bey. S. Kübra 451; Ravi Yunus b. Ubeyd meçhul biri olup onu sadece İbni Hibban sikalar arasında sayar. Heysemî ve İbni Kesir'de zayıf der. Heysem^de, Mecmu-uzzevaid'de bu hadisi Taberâni'den nakledip, "sadaka kimdir, bilemiyorum" der. Taberânî'nin bilmiyorum baskısından, bilmem mahtutada da var, sanki bu hadisi Haseni Basri, Muâviye b. Muâviye'den nakletmiş gibi "An Muâviye" diye basılmış ki bu kesinlikle yanlıştır.

[613] Taberânî M. Kebîr 8/136. h. no: 7537; Taberânî Müsnedüş-Şamiyyin h. no: 831; Tab. EI-Evsat 4/50; h. no: 3886 İbni Hibban el-Mecrûhîn (metinsiz) 2/181; İbnü Abdi'l Ber îstîâb 3/1424; Zehebî Mîzan 4/278; İbnü Sünnî Amelü'l Yevm vel-Leyle s. 94. h. no: 180. Hadis münkerdir. Hem Bakıyye hemde Nuh b. Amr'm za yıflığı bellidir. Zaten Zehebi metinde tenkidini yapıyor. Yalnız Taberânî'nin Mu. Kebîrini tahkik ve talikıyla neşreden Iraklı Şeyh Hamdi Selefi dipnotta (8/136) derki: [[İsnadda Nuh bin Ömer (Amr olacaktır) vardır ki, İbni Hibban "onun bu hadisi çaldığı söylenir" demektedir. Ben derim ki: Bu hadisin zayıflığı bu değildir. İsnaddaki (diğer ravi) Bakıyye'dir. O da tedlisçidir. Bu hadisin bundan başka illeti yoktur.]]. Bu söz şeyh Hamdi'nin acelesinden ve kaynaklara inmediğindendir. Oysa İbni Hibban adı geçen yerde. Zehebi Mizan ve Tarih'inde, İbnü Abdi'l Ber İstiâb'da, Heysem! Zevaid'de (3/38) bu illeti Nuh'a isnad ederler. Taberâni ise El-Evsat'ında, bu hadisi Muhammed b. Ziyad'dan rivayet eden tek kişinin Bakiyye olduğunu Nuh b. Amr'ında bunu tek olarak (müfred) rivayet ettiğini söyler.

[614] Tab. Kebîr 19/429; Ebû Ya'la Müsned 7/238. h. no: 4226; Beyh. Delâil 5/246; İbnü Abdil Ber İstiab 3/1420 de bu Muâviye hadislerinin hepsinin isnadları bozuk olduğunu söyler. Zehebî'de Mizan da 3/442 buna yakın ifade eder.

[615] İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/346-355

[616] İbnü Hişam 4/176; Taberî 3/105.

[617] Beyhakî Delâil 5/232; İbni Hişâm 4/176, 177 Taberî 3/106; Vâkidî 3/1010; Vâkidî aynı konuyu tevbeye getirip, "Harice b. Zeyd b. Sabit onun tevbe ettiğini inkar eder ve o ölene kadar bu rezilliğini sürdürdü derdi" diye nakleder.

[618] İbni Hişâm 4/177; Taberî 3/108; Vâkidî 1003, 1004.

[619] Vâkidî 3/1004, 1005; İbni Hişâm 4/177; Taberî 3/108; Nihayetü'l İrab 17/360.

[620] Beyhakî Delâil 5/241; İbni Hişâm 4/178; Taberî 3/108; Vâkidî Meğazî 3/1031. Bu kaynaklarda Zehebî'nin kısaltmak için almamış olduğu bu vesika metinde vardır. Metin şudur.

"Bismillahirrahmanirrahim. İşte bu vesika Allah ve Allah'ın Nebisi Muhammed tarafından Yuhanna b. Ru'be'ye ve Eyle halkına verilen bir Eman'dir. Bu eman onların karadaki arabaları ve denizdeki gemileri içinde geçerlidir. Allah'ın ve Rasûlü Muhammed'in zimmeti, onlar ve onlarla beraber olan Şam, Yemen ve Bahr halkına verilmiştir. Onlardan kim bir olay yaparsa malı kendini koruyamaz. Zira onu alan için artık helal ve temiz olur. Artık onlar istedikleri sulara ulaşmaktan alakonulamaz, denizde ve karada gitmek istedikleri yoldan men edilemezler.

[621] Bu konu daha Öncede geçmişti.

[622] Taberî3/109.

[623] Ebû Dâvûd Salat 1235; Müsned 3/295.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/355-358

[624] Burası Kuzey Arabistan'da Tebûk'ten Irak'a giden yol üzerinde, bu gün bağlık bahçelik olan çok eski bir şehirdir.

[625] İbni Hişâm 4/178, Vâkidî Meğazî 3/1025; İbni Sa'd 2/166; Taberî 3/109; Beyh. Süneni Kübra 9/187; Beyhakî Delâil 5250.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/358-359

[626] Tehzîb-û Tarih-i Dımeşk 1/116; 3/95; Kenzül Ummal 41888.

[627] İbni Sa'd 2/166; Vâkidî 3/1027.

[628] İbni Hişâm 4/178; Vâkidî 3/1031; Beyh. Delâil 5/251.

[629] Urve Meğazî sayfa 221; Beyh. Delâil 5/2 Bey. S. Kübra 9/33.

[630] İbni Hişâm 4/180; Taberî Tarih 3/110; Vâkidî Megazî 3/1045, 1046.

[631] Müslim sıfatü'l münâfıkiyn 2779/10; Beyhakî Delâil 5/260, 261.

[632] Müslim sıfatü'l Münafıkıyn 2779/9; Müsned 4/320, 5/390; Beyh, Del. 5/262; Bey. S. Kübra 8/198.

[633] Buhârî Meğazî 64/82 ve Cihad 56/196 h. no: 3082; Ebû Dâvûd, Cihad 2779; Beyhakî Delâil 5/265.

[634] Buhârî Cihad 56/35 ve Meğazî Müslim 1911, 64/81. h. no: 4423, 1061, 182, 300; İbni Mâce 2764; Bey. S. Kübra 9/24; Delâil 5/267; Tahâvî Müşkil 4/94; Muvatta 977; İbni Sa'd 2/168; Temhid 6/319; Ebû Nüaym Hılye 9/28 ve Tarih-i İsfahan 1/362; İbni Hibban İhsan 7/112; İbni Ebî Şeybe 14/546; Ebû Ya'la Müs. 4/2291 ve 6/3839.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/359-364

[635] Beyhakî Delâil 5/270, 271. Said b. Müseyyeb tabiinden olduğu için haber Mürselse de Hadisi burada Said'den nakleden Zührî onu Ka'b b. Malik'in torunundan tam olarak da nakleder. Bu az sonra gelecektir. Taberî bu haberi 11/15'te Ma'mer aracılığıyla Zührî'den direkt olarak verir.

Haberin Mürsel oluşu sadece Saİd b. Müseyyeb'den nakli sebebiyledir. Taberi rivayeti ise hem Mürsel hemde Maktu'dur. Ancak Buhârî Eyman 24; Vasaya 16; Tefsîr Sure 9/17; Müslim Tevbe 53; E. Dâvûd 3319, 3320, 3321; Müsned 3/453, 502; Bey, S. Kübra 4/181 ve 10/76; Nesaî Eyman 36. Daramı Zekat 25; Muvatta Nüzür 16 daki rivayetler bunu doğrulamaktadır.

[636] Beyhakî Delâil 5/271; Taberî Cüz 11/15. Taberide İbni İshak'ın görüşü yoktur.

[637] Beyhakî Delâil 5/272; Taberî Tefsir Cüz 11/12. Ayet 102.

[638] Beyhakî Delâil 5/272; Taberî cüz 11/16 ayet 103.

[639] Beyhakî Delâil 5/272.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/364-367

[640] Buhârî Meğazî 64/79 no: 4418; Müslim Tevbe 2769/3; İbni Ebî Şeybe 14/541; Müsned 3/454, 456, 460 ve 6/387, 390; Abdürrezzak Musannef 9744; Taberânî Kebîr 19/42; İbni Hişâm Sîre 4/180, 182; Taberî Tefsir 11/44; Bey. S. Kübra 9/35; Bey. Del 5/273 Vâkidî 3/1049 ve devamı, İbnü'l Cevzî Muntazam 3/366.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/367-375

[641] Taberî Tarih 3/120; Beyhakî Delâil 5/280.

[642] Vâkidî 3/1057; Beyhakî Delâil 5/285. Haberin tenkidini müellif yapıyor.

[643] Buhârî Cenaiz cilt 2 sayfa 76. v. 95 ve cilt 7 Sayfa 36; Müslim Sıfatü'l Münafikıya 2773; Nesaî 4/37; Müsned 3/281; Vâkidî 3/1057.

[644] Buhârî Cenaiz 23/23; Tefsir h. no: 4670; Müslim 2774; İbni Hişâm 4/191; Taberî Tefsir 18/86; Vâkidî 3/1058; Beyhakî Delâil 5/287; Tab. Kebîr 4/151; EbûNüaym Hılye 1/362.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/376-378

[645] İbni Ebî Şeybe 14/479; İbni Sa'd 1/312; Beyh. 5/300; Vâkidî 3/961; Hakim 3/615; Taberânî 17/148. Hakim Hadisi ne tashih eder, ne de tecrih. Zehebî'de aynı yerde sükut eder. Burada Zehebî hadisi temriz sığası ile alır. Zira hadisi Urve b. Zübeyr ve Musa b. Ukbe üst ravileri olmadan verir. İbni Sa'd'ın ki Vakidi rivayetidir ki o da kesiktir. Taberânîninkide Beyhakî gibi Urve rivayetidir. Gerçi Heysimi isnadı Hasen diyor ama hem inkıta' var, hem de İbnü Lehîa- Ama bu Haberi İbni Ebî Şeybe, Yezîd b. Hânın, Muhammed b. Amr- Ebû Seleme ve Yahya b. Abdirrahman ikilisinden ayrı bir isnadla verir.

[646] Taberî Tarih 3/124.

[647] İbni Abdi'l Ber, El-İstîâb 2/293.

[648] İbni Hişâm Sire 4/179, İstîâb 2/292.

[649] Konu daha öncede geçmişti. Bak Taberî 3/97.

[650] Taberânî Kebîr 6/257 no: 6033.

[651] El-İstîâb 2/92.

[652] İbnü Abdi-1 Ber, El-İstîâb 2/93.

[653] Hakim 3/604, 605; İbni Hibban Tertibü'l İhsan. Taberânî Kebîr 5/253, 255.

[654] Buhârî Fiten Müsned 5/43, 51, 6/38,47.

[655] Beyhakî Delâil 5/293; İbni Hişâm sire 4/167.

[656] İbni Hişâm 4/188; Vâkidî Meğazî 3/168,169.

[657] Beyh. Delâil 5/295.

[658] Buharî Tefsir 65 Tevbe Suresi 22. h. no: 4655; Huc 25/67 h. no: 1622; Müslim Hac 1347; Ebû Dâvûd 1946; Müsned 1/3, 79, 2/299; Tirmîzî 872; Beyhakî Delâil 5/296; Tarih-i Halîfe 93.

[659] Müsned 2/299; Beyhakî Delâil 2/296, 297.

[660] Müsned 1/79, 2/299; Beyhakî Delâil 5/297.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/378-384

[661] Urve rivayeti ile Musa b. Ukbe rivayeti için bak Beyhakî Delâil 5/299.

[662] İbni Hişâm 4/184; Taberî 3/96; Garibtir ki, Beyhakî Delâil'inde 5/304. İbni İshak'm bu rivayetini "Nebi (s.a.v) Ramazan ayında Tebük'ten Medine'ye döndü ve o ay Sakifliler O'na geldi. Onların gidişinden sonra Urve b. Mes'ud geldi" diye söylediğini anlatır ki, bu İbni İshak'ın rivayetinin aksidir.

[663] İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/385

[664] İbni Hişâm 4/185; Beyhakî Delâil 5/305.

[665] Ebû Dâvûd Haraç 3026; Beyhakî Delâil 5/305.

[666] Ebû Dâvûd 3025.

[667] Tahrîci ve taliki az yukarda geçmişti.

[668] Beyhakî Delâil 5/300.

[669] Beyhakî Delâil 5/300.

[670] Beyhakî Delâil 5/299-304; İbnü Abdi'l Ber s. 247-250.

[671] İbni Hişâm 4/185; Taberî 3/99; Beyhakî Delâil 5/304.

[672] " Ebû Dâvûd 450; Hakim 3/618; Beyhakî Delâil 5/306; Tab. Kebîr 9/39.

[673] ibni Hişâm 4/186.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/385-393

[674] İbni Hişâm 4/194; Beyhakî Delâil 5/309.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/393

[675] İlave Beyhakî'nin Delâilindendir.

[676] İbni Hişâm 4/204; Beyhakî Delâil 5/314, 315; Taberî 3/117, 118, 119; İbni Sa'd 1/294.

[677] İbni Hişâm 4/203, 206; Beyhakî Delâil 5/316. Bu haber munkatı'dir.

[678] Beyhakî Delâil 5/316. Zehebi'nin sadece senedini verdiği olay şudur:. Kays, Zibrikân ve Amr Nebi (s.a.v)'in yanına geldiler. Zibrikân, "Ben Temîm'in lideri, sözü tutulan, emri yerine getirilen, onları zulümden koruyup hakkı alıveren biriyim. Bunu şu Amr iyi bilir" diye övündü. Amr da, "O, iyi bilir belağatçi, kendi etrafını kollayan, yakınları tarafından sözü yerine getirilen biridir!" dedi. Zibkrikân da, "Yâ Rasûlellah! Bu adam benim hakkımda dediğinden başka olduğumu bilir, ama kıskançlık onu doğruyu söyletmedi." dedi. Amr b. EI-Ehtem de, "Ben seni kıskandım ha, Vallahi sen dayısı alçak, malı yeni, çocuğu salak, kendi aşiretinde bile aranıp sorulamayan birisisin. Yâ Rasûlellah, Ben Önceki sözümü doğru söylemiştim, ikincisinde de yalan söylemedim. Ama ben öyle bir adamım ki, "istedim mi bildiğimi güzel sözle ifade edebilen, kızınca da görebildiğim en çirkin şeyleri seçer onu söylerim ve her ikisinde de doğruyu söylerim" deyince, Nebi (s.a.v): "Gerçekten bazı ifadeler sihirdir" buyurdu. Lakin Hafız Mizzî Tehzîb'inde Hakem b. Uteybe, Miksem'den sadece beş hadis duyurmuştur" diye Ravi Hakemi itham eder. İbni Kesir de "İsnadı ğarîbtir" der.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/393-397

[679] Müsned 4/25; Beyhakî Delâil 5/318; İbni Sa'd Tabakat 7/34. Hadisi Mutarrıf babasından aynı anlamda verir. Bak E. Davud 4806; Müsned 4/24, 25; Buhârî Edebül Müfred h. no: 211; İbnü Sünnî 381; İbni Sa'd 1/311; îbnü Adiyy El-Kamü 2/593; İmam Ahmed hadisi Enes'ten de verir. Müsned 3/249, 241.

[680] İbni Ebî Şeybe 12/199, Taberânî K. 6/155; Beyhakî Delâil 5/321; İbnü Kuteybe Eş-Şürveş-Şuarâ 1/252.

[681] Hakim 4/82; Buh. T. Kebîr 8/328; İbni Hişâm 4/206; Beyhakî Delâil 5/319. Bu Erbed, meşhur şair Lebîd b. Rabîa'nın anadan kardeşiydi. Lebid onun ölümünü duyunca ağladı ve şiirle ona ağıt yaptı ki, İbni Hişâmda bu şiirin bir kısmı vardır.

[682] Buhârî Meğazî 64/28. h. no: 4091; Beyhakî Delâi! 5/230.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/397-400

[683] İbni Ebî Şeybe 11/8, 9; Darakutnî 1/230; İbni Hişâm 4/209; Beyhakî Delâil 5/374; Tab. Kebîr 8/365; İbni Sa'd 1/299.

[684] İsnadın zayıflığını Zehebi söyler. Ama şahidi ile iç bilgisi sahihtir,

[685] Buhârî İlim cilt l/s. 23. Îman/Bab Ez-Zekâtü fı'i İslâm.... Müslim îmân 23/17.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/400-402

[686] İbni Hişâm 4/110; Taberî 3/36.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/402

[687] İbni Hişâm 4/210; Beyhakî Delâil 5/330; Taberî 3/137.

[688] Bu hiçbir işe yaramayan saçma sözleri tercemeye değer bulmadım.

[689] İbni Hişâm 4/210; Beyhakî Delâil 5/331; Taberî 3/137; ibni Sa'd 1/316.

[690] Buhârî Menâkıb 61/25 cilt 4/s. 182; Meğazî 5/say. 119. no: 9378; Tevhîd 8/189; Müslim Ru'yû 2273/21; Beyhakî Delâil 5/334, 6/358.

[691] Buhârî Menâkıb 4/182; Meğazi 64/70, 3/s. 120. ve Ta'bir 8/81; Müslim Rüya 2273, 2274; Müsned 2/319; Tirmizî 2394; Beyhakî Delâil 5/335; Bey. Sün. Kübra 8/175.

[692] Buhârî 6/4; Daramı 1/4.

[693] Beyhakî Delâil 5/393.

[694] Müsned 1/396 ve 404; îbni Hişâm 4/220; Beyhakî Delâil 5/332; Nesâî Süneni Kübrâ 5/205. H. no: 8675; Tayalîsî Müsned 251; Mizzî Tuhfe'tül Eşraf 7/48. Beyhakî Derki: Daha sonra İbni Mesûd, Onu Küfe (valisi iken) de imkân eline geçince Öldürdü.

[695] İbni Hişâm 4/220; Beyhakî Delâil 5/332; Taberî 3/146; Ebû Dâvûd Cihat 165; Bey. SÜküb 9/212; Hakim 2/143, 3/52; Tahâvı Müş Âsâr 4/62.

[696] İbni Hişâm 4/146; Beyhakî Delâil 5/331; Taberî 3/146.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/402-407

[697] İbni Hişârfı 4/211; İbni Sa'd 1/321; Beyhakî Delâil 5/337; Taberî 3/145.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/407-408

[698] Müsned 4/378; İbni Hişâm 4/212; Beyhakî Delâil 3/340; Taberî 3/112; Taberânî Kebîr 17/100; İbni Hibban Zevaid/2279; İbni Sa'd 1/322.

[699] Darakutnî 2/221; Beyhakî Delâil 5/342; İbni Hişâm 4/213; Buhârî Menâkıb'da 61/25 hadis no: 3595. Cilt 4/175 buna benzer bir haberi Adiy'den nakleder. Orada hadis şöyle başlar: Ben Peygamberin yanında iken biri gelip fakirliğinden dert yandı. Öteki gelip yol kesen eşkiyadan şikayette bulundu. Nebi (s.a.v) de bana: Ey Adiy sen Hîreyi gördün mü? buyurdu.... Hadisin gerisi devam eder.

[700] Beyh. Delâil 5/343; İbni Hişâm 4/213,1

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/408-411

[701] İbni Hişâm 4/212; İbni Sa'd 1/327 Taberî 3/134; Beyhakî Delâil 5/268,269.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/411

[702] İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/412

[703] İbni Hişâm 4/215; Beyhakî Delâil 5/372; Taberî 3/130; İbni Sa'd 1/337; Beyhakî bundan sonra, Surad'ın geri gidip Yemen'in Cüraş şehrine vardığını orayı bir ay kuşatıp sonra Keşûr dağına çekildiğini oraya gelen CüreşHIerle çarpışırken öldüğünü uzun uzun anlatır.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/412

[704] Zehebî mektuba kısaca değinirsede Önemine binaen kısaltarak İbni Hişâm'dan naklediyoruz.

[705] İbni Hişâm 4/216; Taberî 3/120, 122; Ya'kûbî Tarih 2/87, 89; Beyhakî Delâil 4/407, 408.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/413-414

[706] Zehebî hadisi Beyhakî'den naklettiği için buradaki "İshâk" ismini atlamış. Buhâıfden düzelttik.

[707] Buhârî (kısa) Meğazî 64/61; Beyhakî Delâil 5/396; Bey. S. Kübra 2/366.

[708] Ebû Dâvûdu Tayalisi s. 16. h. no: 98; Nesaî Hasais-i sayfa 40, 41, 44; Müsned 1/136; İbni Mâce Ahkam 2310; Hatib Tarih 12/444; İbni Sa'd 2/338; İbni Ebî Şeybe 10/176, 12/58; Hakim 3/135; Beyhakî Delâil 5/397; Ebû Ya'lâ Müsned 1/136; Maverdi Ahkamu, Sultaniye 3217; İbni Hibban ve Bezzar 3/126. H. no: 912. Bu isnadlar Zehebî’nin buradaki isnadı gibidir. hepsi A’meş yolu ile verirken sadece Müsned ve Ebu Yala’ Şu’be’den nakleder.

Ebû’l Buh’teri Hz. Ali’ye yetişmediği için Hüseyin Selîm Esed gibi bazı muhakkıklar isnadı zayıf sayar. hatta Hakim’in 37135’te bunu sahih sayıp Zehebî’ninde ona katıldığını bile söyler. oysa Zehebi buna ilişmez. üstelik Şu’be aracılığıyla Mizan da Terceme No. 9986’da Şu’be aracılığıyla onun Hz. Ali’ye yetişemediğini, Seleme b. Küheyl’in de, o hiç bir büyük sahabeye yetişmedi. onun Simainı ifade eden hadisleri Hasen, “an” ile ifade ettikleri zayıftır der. ancak Ebü Ya’la ve Müsned rivayetinde “Ebul Buhteri, Ali’yi işiten birniden” iye araya bir meçhul katar. buna rağmen hadis sahihtir. zira aynı hadisi Hz. Ali’den Haneş, Amr. b. Hubşi, Harise b. Mudarrib ve diğerleri ile yarı bir isnadla ibni Abbas kendinden nakleder. Bak Müsned 1/111, 88, 149, 150; Ebû Dâvud 3582: Tirmizi 1331, Bey. Sü. Kübra 107137: Esu La’ma 1/293. 371: Natik 4/88b işte Zehebi; Hakim’in bu hadisine, Buhari ve Müslim’in şartlarına uygundur der.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/414-416

[709] Buhârî Hac 25732; Şirket 15; Meğazî 61; Müslim Hac 216 (141). ata hadisi. Muhammed b. Ali Hadisi Müslim 1218; Buhârî a.g.y. E. Dâvud 1905; İ. Ebî Şeybe 4717398; İbni Mâce 30774: Bey. S: Kübra 5790, 104: B: Delail 57399; İbni Hibbân Tertîbü’l İhsan 67100. no: 3933; Nesaî Menasik 50, 52: Daramî Menasik 17; Müsned 17254. 2728. 37185. 47295, 397, 410.

[710] Buhari Cihad ve Siyer cilt 4/26: Meğazi 5/107; Ahkam 8/114; Müslim Cihad 173: Beyhaki Delail 5/401: Müsned 4/417: Abd. Rezzak 5959: Bey. S. Küb. 8/155, 10/87; Temhîd 7/125

[711] Buhari Meğazı 5/109. no: 4346: Beyhakı Delail 5/404; Ebu Ya’la 12/7278; Müsned 4/410; Buhari Hac 1559; Müslim Hac 1221/155; Rezai 5/154: 5/20; İBni Hazm Muhalla 7/101

Bu söz Beyhaki’nindir. Delail 5/404.

[713] İbni Hişâm 4/219; Taberî 3/128; Beyh. Delâil 5/413, 415; Futûhü'l Büldân 1/83; İmtâû'l Esma' 1/501; M. Hamîdullah El-Vesâikus-siyasiyye no: 105.

[714] Bu sözler Zehebrnin değil Beyhakî'nin Delâil'deki açıklamasıdır. Dr. Ömer Abdüsselâm Tedmurî her nedense tahkikte Beyhakî'yi hiç dikkate almaz gibi davranıp, bu hadisi de Buhari'ye azvetmeye çalışır. Oysa burada senedi verilen hadisi Beyhakî Sünen-i Kübrâ'da (1/88, 309 ve 8/189, 10/128) nakleder.

[715] Müsned 5/235; Beyhakî Delâil 5/404.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/418-422

[716] Beyh. Delâil 4/382; îbni Sa'd Tabâkât 1/357; İbni Hişâm 2/157.

[717] İbni Hişâm 2/204; Beyhakî Delâil 5/383; İbni Sa'd Tabâkat 1/357.

[718] Buhârî Meğazî 64/72. h. no: 4380-81; Menâkıb/3745; Beyhakî Delâil 5/392; Buhârî Ahbarü'l Âhad 95/1. hadis no: 7354; İbni Ebî Şeybe 14/551, 12/136; Müslim, 2420; Tahâvî Müşkilül' Asar (Risale Tab'ı) h. no: 2509; Nesaî s. Kübrâ Menâkib h. No: 8197; Tirmizî 3797; İbni Mâce 135; Bunlar Huzeyfe rivayetidir. İbni Mes'ûd rivayeti için Bak. Nesaî Kübra 8196; İbni Mâce 136; Tahâvî Müşkil 2511; Hakim 3/267; Beyhakî Delâil 5/392; Müsned 5/398,400; İbni Sa'd 3/412.

[719] Buhârî Meğazî 64/72. h. no: 4380-81; Menâkıb/3745; Beyhakî Delâil 5/392; Buhârî Ahbarü'l Âhad 95/1. hadis no: 7354; İbni Ebî Şeybe 14/551, 12/136; Müslim, 2420; Tahâvî Müşkilül' Asar (Risale Tab'ı) h. no: 2509; Nesaî s. Kübrâ Menâkıb h. No: 8197; Tirmizî 3797; İbni Mâce 135; Bunlar Huzeyfe rivayetidir. İbni Mes'ûd rivayeti için Bak. Nesaî Kübra 8196; İbni Mâce 136; Tahâvî Müşkil 2511; Hakim 3/267; Beyhakî Delâil 5/392; Müsned 5/398, 400; İbni Sa'd 3/412.

[720] İbni Ebî Şeybe 14/155; Müslim 2135; Müsned 4/252; Tirmizî Tefsir 3100; Taberî 16/59; Beyhakî Delâil 5/392.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/422-425

[721] Parantez arası îbni İshak rivayetinden alınmadır.

[722] Beyh. Delâil 5/411, 412, îbni Hişâm 4/218; Taberî 3/128; Tarih-i Halife b. Hayat sayfa 94.

[723] Tarih-i Halife sayfa 94.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/426-427

[724] İbni Sa'd 3/137.

[725] İbni Sa'd 3/136; İbni Sa'd rivayeti burada bitirir.

[726] Müslim Fezail 231; Beyhakî Delâil 5/430; İbni Sa'd 3/136, 140; Buharî Cenâiz 23/42; Ebû Dâvûd 3126; İbni Mâce 1589, Müsned 4/328; İbni E. Şeybe 3/393; Bey. S. Kübra 4/69; Abdürrezzak Musannef 7983-84; Tahâvî Müşkil 1/454.

[727] Buharî Cenaiz 23/42 ve Edeb 78/109. h. no 6195; İbni Sa'd 3/139; Müsned 4/300; İbni Ebî Şeybe 3/379, 13/74; Hakim 4/38; Beyhakî Delâil 5/430, 31.

[728] İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/427-428

[729] Taberî 3/140.

[730] Tarih-i Halife 94; Taberî 2/232.

[731] Müslim 1218; E. Davud 1905 Nesâî 1/154, 182, 208, 5/126; Müsned 4/398; Muvatta Hac /134; İbni Mâce 3074; İbni E. Şeybe 4/398; Bey. S. Kübra 5/90, 93, 101, 111; Daramı Menasık 34.

[732] Taberî Tarih 3/130.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/428-429

[733] Müslim Hac 1218/147; İbni Ebî Şeybe 4/1/398. h. no 2578; Beyhakî Delâil 5/433 Nesaî Hac 1/154, 182, 208, 5/126; E. Dâvûd 1905; Müsned 3/320; İbni Mâce 3074. Bey. Sü. Kübra 5/90, 93, 101, 111; İbni Hibbân Tertîb 6/100. no 3933; Muvatta hac/134 Daramı Menasik 34; Taberî 3/148; Urve Meğazî sayfa 222; Vâ-kidî 3/1088; İbni Sa'd 2/172, 177.

[734] Enlemek: bıçak ve benzeri ile yada kızarmış şişle, hayvanın belli olması, başka hayvanlara karışmaması İçin damgalanması demektir.

[735] Nesaî Süneni Kübra 4067; Nesaî Mücteba 5/270 no 3061; Tirmizî 905; İbni-Mâce 3035; Müsned 3/413; Beyh. Delâil 5/440; İ.E. Şeybe 4/246.

[736] Ebû Dâvûd Menasik 1765; Müsned 4/250; İbni Hibban (Tertibü'l İhsan) 4/206; Buhârî Tarih-i Kebîr 5/35; Hakim 4/221 İbnü Huzeyme 866, 2917, 2966; Bey. S. Kübra 5/241, 7/284; Tahâvî Şerhu Meâniü'l Asarında (4/159) Ebû Saîd el-Hudrî (r.a)'tan bunu destekleyen bir rivayet nakleder.

[737] Müslim Hac 1305/325, 326: Beyhaki Delail 5/441; Ebû Dâvûd 1981; Bey. S. Kübra 2/427; İBni Ebi Şeybe 4/375.

[738] Müsned 4/42; Beyhakî Delâil 5/441.

[739] Beyhakî Delâil 5/444; Tirmizî Şemail. İbni Mâce 2890; İbni Ebî Şeybe 4/2/106; İbni Sa'd 2/177; Ebû Nüaym Hılye 3/54.

[740] Buhârî îman 1/23, hadis 45, Tefsîr 65; Müslim 3017/5; Beyhakî Delâil 5/445; Tirmizî Tefsîr Maide 3034; Nesaî Sünen-i Kübra 11137.

[741] Tirmizî Tefsîr 3044; Beyhakî Delâil 5/446; E. Davû^-u Tayalîsi Müsned 1947; Taberânî Kebîr 12/184; Taberî Tefsir Maide suresi ayet 3.

[742] Müslim 1297; Müsned 3/318, 366 İbni Huzeyme 2877; İbni Sa'd 2/181; Ebû Nüaym Hilye 7/226; Ebû Ya'la 4/2147 Ebû Dâvûd 1944; Tirmizî 886; Nesaî 5/258; İbni Mâce 3023; Daramî 2/62.

[743] Müsned 1/230, 402, 2/104, 4/126; Beyhakî Delâil 5/449; Humeydi Müsned 98; Müslim Sıfatü'l Münafıkıyn 65 ve El-Bir ves-Sıle 37; îman 66; Buhârî Fiten 92/8; Buh. İlim 43; Hac 132; Meğazî 77; Edâhî 5/Edeb 95; Hudud 9. Tevhid 24; Ebû Dâvûd 4687; Tirmizî 2193; Nesaî 7/126; İbni Mâce 3942; Bey. S. K. 5/140, 6/92, 8/189; Hakim 1/93; Tab. Kebîr 2/348, 8/161, 10/192, 12/282, 359, 416, Ebû Avâne 1/25; Taberânî Sagîr 1/153; Tahâvî Müşkil 3/194; Temhîd 4/236; İbni Sa'd 3/1/86.

[744] İbni Hişâm 4/231; İbni Sa’d 2/184; Taberî Tarih 3/151; Buhârî Hudûd’da (cilt 87sayfa 15.) Abdullah (r.a)’tan bu ifadelere yakın bir rivayet yapar. bey. 6/92.

[745] Buharı hac 25/45, Müslim Hac 86/4; Beyhakî Delâil 5/451.

[746] Buharî 26/9; Müslim Hac 31/4; Beyhakî Delâil 5/452.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/430-440

[747] Buharî Meğazî 64 - 77. No 4404; Müslim Hac 199/5; Beyhakî Delâil 5/453.

[748] îbniSaıdTabakat2/188.

[749] Beyhakî Delâil 5/454. Zehebî Metninde "üç defa" derki dizim yanlışlığıdır.

[750] Beyhakî Delâil 5/434. Beyhakî bu sözü Buhariye isnad eder, ama Zeyd b. el-Hubâb ile ilgili Tarihi Kebîr de 3/391 böyle bir bilgi yok, belki bir başka yerdedir.

[751] Beyhakî Delâil 5/454.

[752] İbni Sa'd 2/189; Beyhakî Delâil 5/454; Beyhakî "Mahfuz olan budur" der.

[753] O bölüm Hulefaî Raşidîn kısmında Ebû Bekrin halifeliği döneminde arabca baskının 14'cti sayfasındadır.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/441-442

[754] Parantez arası Vakıdı'den tamamlamadır.

[755] Vâkidî 3/1117,1118, İbni Sa'd 2/190; Tehzib-i Tarih-i Dımeşk 1/121.

[756] Buhârî Fezail 62/17; Megazî 64/87, 64/42; Eyman 83/2; Ahkam 93/33; Müslim Fezail 2426/64; Tirmizî 3904; Müsned 2/20, 89, 106, 110; îbni Sa'd 2/190; Beyh. S, Kübra 3/18, 8/154, 10/44; İbni Sa'd 2/190; Vâkidî 3/1119 Tahâvî Müşkil 5300.

İmam Zehebi, Tarihü’l İslam Meğazi 4/443-444